Όπως και, σήμερα, που, οι ενοριακοί ναοί μας έχουν την κινητή και ακίνητη περιουσία τους, έτσι και τότε -προεπαναστατικά- η Τουρκική Εκκλησία, τα Τζαμιά μ’ άλλα λόγια, είχαν την περιουσία τους, ακίνητη και κινητή, ώστε να συντηρούνται… Όλ’ αυτά προέρχονταν, τόσο τα κτίρια όσο και τα οικόπεδα, κατά πρώτο από αρπαγές από τις Ορθόδοξες Ελληνικές Εκκλησίες και Μοναστήρια, κατά δεύτερο από εθνικές περιουσίες και κατά τρίτο από δωρεές των ευκατάστατων και υπερπλούσιων Επώνυμων Τούρκων αφού, ακόμη και σήμερα, είναι γνωστός ο φανατισμός των Μωαμεθανών στον Μωάμεθ και το κοράνι…

Ο Ρήγας Παλαμήδης, προς τιμήν του διότι έκανε λεπτομερή απογραφή, μας δίνει -διαμέσου της μακαρίτισσας φίλη μας, Μάρθας Πύλια- αρκετές πληροφορίες χρήσιμες, για εμάς, σήμερα, ώστε να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα αλλά και, ιστορικά, να γνωρίζουμε… Είναι μια Απογραφή, αυτή του Ρήγα Παλαμήδη,  η οποία βασικά άρχισε το 1823 και προσθέτοντας προσθέτοντας έδωσε πληροφορίες και για τη μετά την ισοπέδωση, Τριπολιτσά, από τον Ιμπραήμ…

Όμως, ας παρακολουθήσουμε… τζαμί τζαμί… τις περιουσίες αφού, το καθένα είχε τη δική του περιοχή -γεωγραφική και ανθρώπινη- πολύ σχετικό με τις σημερινές Ενορίες… και τη δική τους περιουσία…:

Το Τζαμί του Σαραγιού
Εντός του Σαραγίου, για τις θρησκευτικές ανάγκες του Πασά, υπήρχε Τζαμί στο οποίο προσευχόταν με την οικογένειά του… (οι Αξιωματικοί και οι στρατιώτες της Φρουράς του Σαραγίου έμεναν εκτός και προσεύχονταν στην ενορία τους (στο τζαμί τους). Όσο για το χαρέμι… και αυτό προσευχόταν στο Τζαμί του Σαραγίου, όμως σε ώρες που μόνο αυτό… Το Τζαμί, αυτό, δεν ήταν και το πρώτο, απ’ άποψη σπουδαιότητας, πολυτέλειας και πλούτου, στην πόλη· υπήρχαν άλλα πολύ καλύτερα… Κάτι, ανάλογο, με τα μετέπειτα δικά μας χρόνια, που, οι Βασιλείς μας εκκλησιάζονταν στο παρεκκλήσι των Ανακτόρων, στο Τατόι…
Αν και το Τζαμί ήταν εντός Σεραγίου (εντός της σημερινής πλ. Άρεως, προς τη νότια πλευρά), η ακίνητη περιουσία του ήταν εκτός και, συγκεκριμένα, ο Ρ.Π. αναφέρει 12 εργαστήρια προς 6 γρόσια μηνιαίο ενοίκιο ήτοι 868 το χρόνο, όμως, με τα λοιπά ακίνητα… έφθανε 2.364 γρ. ετησίως. Παράλληλα, διέθετε κι άλλο ένα εργαστήριο σε άλλο σημείο προς 6 γρόσια = 72 γρόσια το χρόνο.

 Το Τζαμί της Ώρας

Το Τζαμί της Ώρας θα το φανταστούμε στην πλ. Πετρινού -από το Μαλλιαροπούλειο και ανατολικά- με το ρολόι στη ΒΑ γωνία της… Μέρος κεντρικό και πολυσύχναστο με το τζαμί να είναι το δεύτερο σε σπουδαιότητα και πολυτέλεια μετά αυτό του Μπεκήρ Πασά (στον σημερινό Ι.Ν. Αγ. Βασιλείου). Όπως, λοιπόν, και τα σημερινά Μοναστήρια και οι Ιεροί Ναοί, έχουν ακίνητα περιουσιακά στοιχεία, που, τους δίνουν ένα μηνιαίο-ετήσιο εισόδημα, έτσι και το Τζαμί της Ώρας είχε τα δικά του ακίνητα, τα κατωτέρω:

Τρεις χώρους-εργαστήρια, που, νοικιάζονταν προς 3 γρόσια το μήνα, ήτοι 108 το χρόνο. Ακόμη, 9 εργαστήρια, που, μπροστά είχαν την καμάρα τους α λα πλ. Κεντρική, και τα οποία βρίσκονταν όμορα του μεγάλου χανιού δηλ. πέριξ του, το οποίο μεγάλο χάνι, περιέκλειαν οι σημερινοί δρόμοι, Κέννεντυ-Μαλλιαροπούλου-Εθν. Αντίστασης… και το οποίο, τη νύχτα έκλεινε με μεγάλη πόρτα… Αυτά -τα 9- ήταν νοικιασμένα προς 12 γρόσια το μήνα ήτοι 1296 γρόσια το χρόνο, συνολικά. Ακόμη, πέριξ του Τζαμιού της Ώρας νοικιάζονταν άλλα 12 εργαστήρια προς 6 γρόσια  το καθένα, που, έδιναν 864 το χρόνο. Θα μου ‘πεις, τόσα πολλά εργαστήρια σε τόσο μικρό χώρο…; ναι· διότι, μη φανταστούμε εργαστήρια υπερμεγέθη…· κάθε άλλο· λιλιπούτεια ήταν… των 5-6-10 τ.μ. και με εισόδους, που, περνούσε μόνο ένα άτομο και χώρους φάρδους 2 μ…. κάτι που προφθάσαμε -τα προπολεμικά και μεταπολεμικά χρόνια- π.χ. στην Ουάσιγκτον, στα κεντρικά σοκάκια της Τρίπολης… Το ίδιο Τζαμί είχε ένα εργαστήριο από το οποίο πληρωνόταν, όχι με γρόσια αλλά με λάδι: 8 οκάδες το μήνα = 96 οκ. το χρόνο. Επιπρόσθετα, στην κατοχή του είχε και νοίκιαζε 4 καμάρες (το κάτω μέρος των καμαρών… που βλέπουμε, σήμερα, στην πλ. Αγ. Βασιλείου), δηλ. εξωτερικούς χώρους… αφού κι εμείς θυμηθήκαμε μπαλωματήδες στα πεζοδρόμια της Τρίπολης, πάγκες ψωμιού και τραπεζάκια γραφής Αιτήσεων κάτω από τις καμάρες…! Τα στέκια αυτών των καμαρών ήταν νοικιασμένα προς 6 γρόσια το μήνα ήτοι 288 το χρόνο.

Η αλήθεια είναι πως το Τζαμί της Ώρας ήταν το πλουσιότερο της Τρίπολης αφού, ακόμη, είχε στην κατοχή του τα παλιά Ταμπάκια (ενδιάμεσα των οδών, σήμερα, Πελοπίδα, Β. Δεκάζου και Υψούντος) και, συγκεκριμένα, την κεντρική γούρνα-στέρνα που θυμηθήκαμε… -σήμερα, συντριβάνι…- με 16 εργαστήρια, πέριξ, προς 5 γρόσια τον μήνα το καθένα και με συνολικό εισόδημα 960 γρόσια. Ακόμη, ένα πολύ μικρό εργαστήριο προς 1,5 γρόσια ήτοι 18 το χρόνο.

Όμως, στην Αγορά, το Τζαμί της Ώρας είχε κεντρικό μεγάλο και σπουδαίο ισόγειο-εργαστήριο από το οποίο έπαιρνε ενοίκιο 111,5 γρ. το μήνα ήτοι 1380 περίπου τον χρόνο· αυτό το εργαστήριο, για “γεντίκι στον Κουνούφο” έδινε 72 γρ. το χρόνο αλλά και άλλα 48 για νερό αφού έπαιρνε από κεντρική βρύση… Επίσης, είχε άλλα δύο εργαστήρια, που, νοίκιαζε, κι έπαιρνε, από το ένα 1,3 γρ. ενοίκιο και από το άλλο, παρακαλώ, 20, με τον Κουνούφο να εισπράττει 204 το χρόνο. Στ’ ανωτέρω, προσθέτουμε 2 εργαστήρια προς 3 γρ. το καθένα. Ακόμη ένα εργαστήρι προς 7,5 γρ. το μήνα ήτοι 90 το χρόνο εκ των οποίων, ο ντεκές Σεχνετζίμπη έπαιρνε 72 το χρόνο! Τέλος, είχε και άλλο ένα εργαστήρι προς 1,5 το μήνα = 18 το χρόνο…!

 Το Τζαμί του Μπεκήρ Πασά

Επρόκειτο για το κεντρικότατο Τζαμί, το σπουδαιότερο και πολυτελέστερο το οποίο, θα φανταστούμε, ακριβώς στις διαστάσεις και στη θέση του Ι.Ν. Αγ. Βασιλείου… Ήταν επάνω σε ύψωμα, όπως και σήμερα είναι ο Άγιος Βασίλειος άσχετα αν υπάρχουν τα πέριξ μαγαζιά και δεν δείχνει…· φαινόταν ακόμη πιο ψηλό αυτό το Τζαμί, μιας και δεν είχε, τότε, κάτωθεν καταστήματα ενώ, και οι πέριξ δρόμοι, δεν ήταν υπερυψωμένοι, τόσο, όπως σήμερα, με τον βόρειο δρόμο (οδός Κύπρου) να είναι ξεροπόταμος… που κατέληγε στη Βολυμή…
Καταρχήν, το Τζαμί του Μπεκήρ Πασά διέθετε τρία σπίτια τα οποία τα διέθετε για να κατοικεί το υπηρετικό προσωπικό του Τζαμιού… από «νεωκόρους» και καθαρίστριες μέχρι θεληματιάρηδες και [tz2] λοιπούς παρατρεχάμενους… Προσοχή: διέθετε 100 σπίτια, παρακαλώ, τα οποία νοίκιαζε, αντί συμβολικού ενοικίου σε διαφόρους Τούρκους! Ακόμη ένα σπίτι στον Εβραίο Ζουρμπουλάκη… Απ’ όλα αυτά τα σπίτια εισέπραττε 3.000 γρόσια ήτοι προς 100 παράδες το μήνα!

Το Τζαμί του Μπεκήρ Πασά (κατ’ άλλους ήταν στον απέναντι χώρο απ’ αυτόν που περιγράφουμε δηλ. στον μεταξύ των δρόμων, Εθν. Αντίστασης – Μαλλιαροπούλου – Νικηταρά – 28ης Οκτωβρίου – Εθν. Αντίστασης· αυτό, το Τζαμί, είχε και 16 οντάδες (σπιτάκια) εκ των οποίων τα 14 κατείχαν Χριστιανοί και τ’ άλλα δύο Τούρκοι, που, το καθένα πλήρωνε 60 παράδες τον μήνα ήτοι 288 γρόσια το χρόνο. Υπήρχαν, ακόμη, 18 καλύτεροι οντάδες (σπίτια) από τους προηγούμενους προς 10 γρ. τον μήνα ήτοι 2160 το χρόνο! Ακόμη, εντός του περιβόλου του Τζαμιού, είχε υπό την κατοχή του, 25 μαγαζιά και καμάρες εκ των οποίων οι Έλληνες είχαν τα 24 και μόνο 1 ο Τούρκος… προς 60 παράδες το μήνα ήτοι 432 γρόσια το χρόνο. Τα πράγματα αντιστρέφονται, εκτός, του Τζαμιού, που, στις 9 καμάρες, οι Τούρκοι έχουν τις 8 και μόνο μία οι Έλληνες· προς 60 παράδες τον μήνα ήτοι 162 γρ. τον χρόνο.

Όμως, στην ιδιοκτησία του, είχε και έξω της πύλης Καλαβρύτων -κοντά στα, τότε, χωράφια του Θεοδόση Μιχαλόπουλου- 70 στρμ. χωράφια με 33 γρόσια το χρόνο. Το Τζαμί του Μπεκήρ Πασά ήταν πλουσιότατο… αφού, εκτός των ανωτέρω είχε πέριξ του χανιού άλλα 17 εργαστήρια (τα 13 προς 4 γρ. το μήνα, τα 2 προς 1,5 και τα άλλα 2 προς 8 γρ. το μήνα, οπότε ολοχρονίς είσπραττε 800 γρόσια)! Το Τζαμί διέθετε και μισό χαμάμ στο όνομά του με εισόδημα 750 το χρόνο! Είχε ακόμη κι ένα Μύλο, εκτός Τρίπολης, όπου, από τα γύρω κιόσκια του είσπραττε 300 γρ. το χρόνο.

 Το Τζαμί του Ντελή
Δεν γνωρίζουμε, πού ήταν αυτό το Τζαμί -ίσως ήταν στην περιοχή της Νέας Αγοράς… κλινική Παϊσιου…- το οποίο είχε στην ιδιοκτησία του κάποια ακίνητα αφιερωμένα, σ’ αυτό, από τον Γιουσούφ Αγχιάχ Εφένδη, ήτοι 12 εργαστήρια που του απέφεραν ετησίως 900 γρόσια (τα 10 προς 7 γρ. έκαστο και τα 2 προς 2,5). Στα Ταμπάκικα -προερχόμενα από δωρεές του Αλή Κότζη- 6 εργαστήρια προς 5 γρ. το μήνα ήτοι τον χρόνο 360. Το διώροφο του Κιτάκ Χανέ (βιβλιοθήκη) είχε στις ισόγειες καμάρες του, 2 εργαστήρια προς 20 γρ. το μήνα ήτοι 480 τον χρόνο.

Ακόμη, στην ιδιοκτησία του, το Τζαμί του Ντελή, είχε ένα χάνι το επονομαζόμενο «Μπογιατζίδικο» -φαίνεται, πως, εδώ, κατέλυαν οι μπογιατζήδες…- το οποίο είχε, εντός, 3 εργαστήρια κι ένα σπίτι με συνολικό έσοδο ετησίως 240 γρ. (1 χάνι+3 εργαστ. επί 20 παραδ.=240 γρ.).

 Το Τζαμί της Περιουζε Χανούμ
Αυτό, το οποίο ανήκε στην κορυφαία Χανούμισσα του Χαρεμιού…, ήταν πάντα στην Πύλη Λεονταρίου. Επονομαζόταν “του Αβτζίογλου” και είχε μόνο ένα εργαστήρι στην ιδιοκτησία του, προς 1,5 γρ. ήτοι 18 γρ. το χρόνο.

Σημείωση: Υπήρχαν, ακόμη δυο τρία Τζαμιά, που, για να μην τ’ αναφέρει, ο Ρηγόπουλος, πάει να ‘πει πως στερούνταν ακίνητων περιουσιακών στοιχείων…

Οδός Αρκαδίας