Η Ζάτουνα είναι χτισμένη πέρα από το ποτάμι του Λούσιου. Αρχαίοι περιηγητές έγραφαν πως ο τόπος ήταν ιδιαίτερα απροσπέλαστος, λόγω της άγριας βλάστησης.

Κατοικήθηκε από Σλάβους τον 8ο αιώνα, εξ ου και το όνομά της, το οποίο είναι σλαβικό και σημαίνει «πέρα από το ποτάμι» ή «τόπος που πλημμυρίζει με νερό». Από τη Ζάτουνα κατάγονται αρκετοί επιφανείς Έλληνες, όπως ο Στάικος Σταϊκόπουλος, ο οπλαρχηγός που εκπόρθησε το Παλαμήδι και τον Ακροκόρινθο από τους Τούρκους, ο τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, o ιδρυτής τoυ πρακτoρείoυ διανoμής Αθηvαϊκoύ Τύπoυ και Βoυλευτής Σπύρoς Τσαγκάρης, οι ηθοποιοί Μίμης Φωτόπουλος και Μπεάτα Ασημακοπούλου.

214 χιλιόμετρα από την Αθήνα και έπειτα από ένα ταξίδι 2 και κάτι ωρών, φτάνει κανείς στην Ζάτουνα, έναν πανέμορφο παραδοσιακό οικισμό της επαρχίας Γορτυνίας του νομού Αρκαδίας!

Χτισμένη αμφιθεατρικά πάνω στη νότια πλαγιά του βουνού Γούπατο και σε υψόμετρο 1.050 μέτρων περιπου, η Ζάτουνα βρίσκεται μόλις 4 χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένου δρόμου δυτικά της Δημητσάνας και στην αντίπερα "όχθη" του φαραγγιού του Λούσιου ποταμού. Άλλωστε το όνομά της δηλεί και τη θέση της, μιας και στα Σλάβικα σημαίνει «το χωριό πέρα από το ποτάμι».

Η θέση της Ζάτουνας κοντά στην κορυφή της εξασφαλίζει αφ' ενός μεν θαυμάσια θέα προς τη Δημητσάνα, το φαράγγι του Λούσιου και τη κοιλάδα της Μεγαλόπολης, αφ' ετέρου δε την καθιστά οχυρό. Λίγο πιό πάνω από το υψηλότερο σημείο του οικισμού βρίσκεται και το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, από το οποίο έχει κανείς πανοραμική θέα σε ολόκληρη την περιοχή.

Φτάνοντας κανείς στη Ζάτουνα αντικρίζει στην είσοδό της τον Ι.Ν Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγία Ελοβίτισσα), εκκλησία χτισμένη το 1853 και το Δημοτικό Σχολείο (1919). Μεταξύ άλλων, ένας πελώριος πλάτανος διακοσμεί την πλακόστρωτη αυτη πλατέια που σχηματίζεται, οπου και λαμβάνει χώρα το πανηγύρι τον δεκαπενταύγουστο.

Προχωρώντας συναντάμε το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και λίγα μέτρα πιο πέρα το καμπαναριό της παλαιάς εκκλησίας του αγίου αυτού χτισμένο το 1843.

Ο οικισμός, ο οποίος χωρίζεται στα δύο από τον κεντρικό δρόμο του χωριού, ακολουθεί την γορτυνιακή αρχιτεκτονική παράδοση και είναι ενταγμένος αρμονικά στο φυσικό περιβάλλον, αφήνοντας μέρος της φύσης να εισχωρήσει ανάμεσα στα σπίτια. Το τοπίο συμπληρώνεται από τα μικρότερα εκκλησάκια και προσκυνητάρια που υπάρχουν εντός, αλλά και εκτός του οικισμού. Αγία Ελεούσα, Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Ιωάννης κ.α.

Ένα κυρίαρχο συστατικό που κάνει τη Ζάτουνα ξεχωριστή, είναι το άφθονο τρεχούμενο νερό! Διάσπαρτες πηγές και "βρύσες" όπως η βρύση των Κολοκοτρωναίων, το Νερούλι, η Πάνω βρύση, ο Πύργος και η Πέρα βρύση φέρνουν στο νου μια εικόνα από την ονειρεμένη Αρκαδία!

Ο δρόμος από τη Ζάτουνα ακολουθώντας το ορεινό ανάγλυφο, παιρνά από τα χωριά Μελισσόπετρα, Αράχοβα και Ράφτη και κατευθύνεται προς τα χωριά της Ηραίας.

Στην έξοδο του χωριού υπάρχει διακλάδωση προς το χωριό Βλόγγος, μπαλκόνι της Πελοποννήσου όπως έχει χαρακτηριστεί από πολλούς, ενώ μετά το διάσελο μια δεύτερη διακλάδωση οδηγεί προς το χωριό Μάρκου και τη ξακουστή Μονή Φιλοσόφου με το κρυφό σχολειό.

Χαμηλότερα ένας άλλος δρόμος οδηγεί στα χωριά Παναγιά και Ριζοσπηλιά.

Εν Αρχή...

Με το Β.Δ. της 9ης (21) Νοεμβρίου 1834, ΦΕΚ 16/1835, «Περί του σχηματισμού των δήμων του νομού Αρκαδίας, σχηματίστηκε και ο Δήμος Ζάτουνας...», που αποτελείτο από τα χωριά Ζάτουνα, Μάρκου, Βλόγγος, Αράχωβα, Τρεστενά και Στρούζες.

Επισήμως...

Δήμος Βουφαγίων εμφανίστηκε επισήμως για πρώτη φορά στο παράρτημα του υπ’αριθμ. 2 ΦΕΚ/1837 «Γενικός Πίναξ των δήμων του Κράτους», σαν Δήμος της Επαρχίας Γόρτυνος, που άνηκε στη διοίκηση Γόρτυνος. Κατατάχθηκε λόγω πληθυσμού στη Γ΄τάξη, με πληθυσμό 1874 κατοίκους, έχοντας έδρα τη Ζάτουνα που είχε τον περισσότερο πληθυσμό. Ο δε δημότης του δήμου αυτού ονομάστηκε Βουφαγιεύς.

Το όνομα του Δήμου προήλθε από την ομώνυμη αρχαία πόλη, που όφειλε το όνομά της στον ήρωα της Αρκαδίας Βουφάγο, γιό του Ιαπέτου και της Θόρνακος ή από τον ομώνυμο ποταμό. Στη Ζάτουνα υπάρχει και το Βουφάγιο όρος, γνωστό σήμερα σαν Εχτίχοβα.

Νωρίτερα όμως και ανεπισήμως σχεδιαζόταν ο σχηματισμός του και καταρτίστηκε μαλιστα και το ανάλογο σχέδιο διατάγματος από τη Γραμματεία του Υπουργείου Εσωτερικών (ΓΑΚ,Οθ. αρχ. ΥπΤα χωριά που θα αποτελούσαν το Δήμο Βουφαγίων ήσαν: Βλαχόρραφτη, Εγκλένοβα, Ζούλα, Σαρακίνι, Τρύπαις, Ζέρζοβα, Μπαρδάκι, Πέτα, Στρούζες, Κοκορά, Κακουρέικα, Ατσίχολος και Τρεστενά. Αντί τελικά του δήμου που σχεδιάζοταν τα χωριά μοιράστηκαν στους δήμους Ζατούνης και Μαραθαίας.

Ο πληθυσμός που είχαν τα χωριά το 1836, που αποτέλεσαν τελικά το δήμο Βουφαγίων ήταν: Ζάτουνα (842); Μάρκου (104), Βλόγγος (197), Αράχοβα (71), Τρεστενά (183), Στρούζες (149).

Το 1837 δήμαρχος στο δήμο Βουφαγίων ήταν ο Ν.Θεοδώρου και εισπράκτορας ο Α.Θανόπουλος.

Την ίδια χρονιά στο δήμο Θεισόας (Δημητσάνα, Ράδου, Παλαιοχώρι) δήμαρχος ηταν ο Β.Καραβολης και εισπράκτορας ο Δ.Ευθυμίου, ενώ στο δήμο Καλλίστης με έδρα τσ Ζυγοβίστι, δήμαρχος ήταν ο Σ.Οικονόμου και εισπράκτορας ο Γ.Κότσικας,

Η Πρώτη Προσάρτηση...

Στις 27 Νοεμβρίου (9 Δεκεμβρίου) 1840 με το Β.Δ. ΦΕΚ 5/1841 ο Δήμος Βουφαγίων προσαρτάται στο Δήμο Θεισόας (Δημητσάνας).

Το 1899 στο Δήμο Δημητσάνας εξελέγη Δήμαρχος ο Ζατουνίτης Ιωάννης Α. Κινινής. Πρώτο έργο του Ζατουνίτη αυτού ήταν να αποστείλει έγγραφο στο Υπ. Εσωτερικών στις 20/11/1899, με το οποίο ζητούσε το διαχωρισμό του υφιστάμενου δήμου σε δύο.

Στο Δήμο Δημητσάνας που τον αποτελούσαν τα χωριά: Δημητσάνα(2400), Ζυγοβίστι(625), Ράδου(206) και Παλαιοχώρι(153). Έδρα του δήμου θα ήταν η Δημητσάνα.

Στο Δήμο Βουφαγίων που τον αποτελούσαν τα χωριά: Ζάτουνα(1010), Μάρκου(185), Βλόγγος(232), Ζέρζοβα(323), Στρούζα(144), Τρεστενά(337) και Αράχωβα(208). Έδρα του δήμου θα ήταν η Ζάτουνα.

Το έγγραφο εκείνο το υπέγραψαν οι: Δ.Α.Θανόπουλος, Ιω.Α.Κινινής, Νικ.Δ.Κινινής, Γ.Αθ.Οικονομόπουλος, Παύλος Παπαπαύλου, Λ.Κολοκοτρώνης, Μήτρος Μητρόπουλος, Δ. Στεργιόπουλος, Γ.Φ.Χούλιας, Δημ. Κουραβέλος. 

Αργότερα προσαρτήθηκαν στο Δήμο Βουφαγίων και τα χωριά Κισσός (Αράχωβα), Μελισσόπετρα και Ριζοσπηλιά.

Με τα Β.Δ. της 24ης Νοεμβρίου 1907 ( ΦΕΚ 243/σελ. 990) καθορίστηκε το έμβλημα που θα έφερε η σφραγίδα του Δήμου Βουφαγίων, η οποία ήταν στρογγυλή και έφερε στο εσωτερικό της το στέμμα και «...εκατέρωθεν τούτου πίναν και ποιμενικήν ράβδον, παρά πόδας άροτρον μετά κλάδων δένδρων και κύκλωθεν τας λέξεις «Δήμος Βουφαγίων...».

Ο πληθυσμός του Δήμου μας τότε ήταν 2104 κάτοικοι, όλοι τους μόνιμοι. Δήμαρχος τότε ήταν ο Δημ. Κινινής.

Η Κοινότητα...

Απο τις 14 Φεβρουαρίου 1912 ο δήμος καταργείται και η Ζάτουνα γίνεται Κοινότητα... Μια νέα εποχή αρχίζει τότε για το χωριό μας και για τα υπόλοιπα χωριά, καθώς και για την Πατρίδα μας. Πολλά και δύσκολα χρονια ακολούθησαν και πολλοί Προεδροι - ικανοί ή και λιγότερο ικανοί - βρέθηκαν να έχουν στη διάθεσή τους την σφραγίδα της Κοινοτητάς μας, είτε με την ψήφο των κατοίκων είτε ελέω...

Από το 1912 μέχρι το 1954 διεξήχθησαν μόνο πέντε (5) φορές επίσημα εκλογές, μέσα από τις οποίες οι συμπατριώτες μας εκφράστηκαν ελεύθερα, για να μπορέσουν να εκλέξουν αυτους που πίστευαν ότι θα είναι οι πιο ικανοί για να γίνουν Προεδροι των Κοινοτήτων τους.

Για τις 18/8/1912 είχαν προyραμματιστεί να γίνουν δημοτικές εκλογες αλλά λόγω του Βαλκανικού Πολέμου έγιναν τελικά στις 24/12/1914. Οι επόμενες εκλσγές έγιναν στις 25/10/1925 αφού το 1918 και το 1924 ανεβλήθησαν λόγω του Μικρασιατικού Πολέμου.

Ολα αυτά τα χρονια οι Κοινοτάρχες διορίζονταν από τους Νομάρχες. Επόμενες εκλογές ήταν στις 16/7/1929, και έμειναν στην ιστορία γιατί για πρώτη φορά εψήφισαν μόνο οι εγγράμματες γυναίκες. Εκλογές έγιναν επίσης στις 11/2/1934, αλλά μέχρι το 1949 υπήρξαν παλι διορισμένοι Πρόεδροι, λόγω της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου. Επόμενες χρονιές που είχαμε εκλογές ήσαν στις 15/4/1951 και στις 21/11/1954. Από το 1954 μέχρι σήμερα είχαμε κανονικά εκλογές, εκτός από την περίοδο της επταετίας (1967-1974), όπου πάλι είχαμε διορισμένους αναγκαστικά Προέδρους για να καλύψουν τα κενά των Κοινοτήτων μας.

Ο Καποδίστριας...

Η τελευταία εκλογική αναμέτρηση έγινε στις 11/10/1998, όχι για να εκλέξουμε τους Προέδρους των Κοινοτιίτων μας, αλλά για τον δήμαρχο Δημητσάνας, λόγω του ότι και πάλι η Κοινότητά μας καταργείται με το «Νομοσχέδιο Καποδίστριας» και υπάγεται μαζί με τις άλλες κοινότητες στον διευρυμένο πλέον δήμο Δημητσάνας.

Υποψήφιος δήμαρχος από την Ζάτουνα, για τον Νέο Δήμο Δημητσάνας, όπως και από τα άλλα χωριά του τέως δήμου Βουφαγίων, δεν υπήρξε. Υπήρξαν μόνο υποψήφιοι σύμβουλοι και για τους τρεις συνδυασμούς που διεκδίκησαν το δήμο, και από την κοινότητά μας εκλέχτηκαν τρεις. Οι δύο στην συμπολίτευση και ο ένας στην αντιπολίτευση.

Η ΕΞΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΣΤΗ ΖΑΤΟΥΝΑ

Στα γκρίζα χρόνια της δικτατορίας της 21-04-1967, ο Μίκης Θεοδωράκης γνωρίζει νέα περίοδο διωγμών. Την 21η Απριλίου του 1967 θα περάσει στην παρανομία και στις 23 Απριλίου 1967 θα απευθύνει την πρώτη έκκληση για αντίσταση κατά της Δικτατορίας. Τον Μάιο του 1967 θα ιδρύσει μαζί με άλλους την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της Χούντας, το ΠΑΜ, του οποίου εκλέγεται πρόεδρος. Θα συλληφθεί τελικά τον Αύγουστο του 1967 και θα φυλακισθεί στην οδό Μπουμπουλίνας. Ακολουθεί η απομόνωση, οι φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, το νοσοκομείο, η αποφυλάκιση και ο κατ' οίκον περιορισμός.

Τελικά εκτοπίζεται με την οικογένειά στη Ζάτουνα Γορτυνίας στις 11-8-1968. Το σπίτι όπου έμεινε, ένα παλιό δυόρωφο πετρόχτιστο, ήταν κοντά στην πλατεία του χωριού, πάνω στο επαρχιακό δρόμο και σώζεται μέχρι σήμερα. Οι κάτοικοι του χωριού τον δέχθηκαν με αισθήματα συμπάθειας, φιλίας και αλληλεγγύης. Ακόμα και ο χωροφύλακας που ήταν επιφορτισμένος με την επιβλεψή του, αν και με κάποια αμηχανία στην αρχή, τον αντιμετώπισε τελικά κι αυτός με διακριτικότητα και συμπάθεια. Στο δημοτικό σχολείο του χωριού διδάχτηκαν τα πρώτα τους γράμματα τα παιδιά του συνθέτη, ο Γιώργος και η Mαργαρίτα. Όπως σε όλο το διάστημα των διωγμών του, και κατά την παραμονή του στη Ζάτουνα ο Μίκης γράφει και συνθέτει συνεχώς. Η στενή επαφή του με την Αρκαδία επισφραγίζεται με τα ποιήματά του Αρκαδία Ι, ΙΙ, τα οποία εμπνεύστηκε στα δύσκολα εκείνα χρόνια, εκεί στα ψηλά, τραχιά και επιβλητικά αρκαδικά βουνά. Τα ποιήματα αυτά ο ίδιος θα τα μελοποιήσει και θα τα παρουσιάσει αργότερα σε ένα κύκλο συνθέσεων κάτω από τον γενικό τίτλο «Αρκαδίες» Ι-ΧΙ. Στο Arcadia I η ποίηση είναι του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη, στο Arcadia VII του Τάκη Σινόπουλου και στο Arcadia VIII του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Στη Ζάτουνα τελικά ο Μίκης θα αρρωστήσει σοβαρά από φυματίωση και στις 19-10-1969 θα μεταφερθεί στις φυλακές (στρατόπεδο) του Ωρωπού.  (βλ. Chronology VII). Θα ακολουθήσει επιδείνωση της υγείας του, θύελλα διαμαρτυριών και κινητοποίηση διανοουμένων, καλλιτεχνών και πολιτικών στο εξωτερικό (D. Schostakovitch, Arthur Miller, Laurence Olivier, Yves Montand και άλλοι) με αίτημα την απελευθέρωσή του. Τελικά κάτω από την πίεση αυτή αποφυλακίζεται τον Απρίλιο του 1970 και φθάνει στο Παρίσι.

Ο συνθέτης διατηρεί έκτοτε στενές σχέσεις με την Αρκαδία: έχει σ' αυτήν πολλούς φίλους στην Τρίπολη, τη Ζάτουνα και τη Δημητσάνα και την έχει επισκεφθεί πολλές φορές. Το Δεκέμβριο του 1995, τιμήθηκε από την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αρκαδίας που οργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων για τα 70 του χρόνια. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων αυτών  επισκέφθηκε στις 9-12-1995 τη Ζάτουνα και ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης της. Την επόμενη μέρα ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Τρίπολης. Την ίδια μέρα τοποθετήθηκε αναμνηστική πλάκα στο σπίτι της οδού Καλαβρύτων που έμενε και έγινε συναυλία στην οποία ερμηνεύτηκαν έργα του από γνωστούς τραγουδιστές.

(ΠΗΓΕΣ: zatouna.gr,  arcadia.ceid.upatras.gr, el.wikipedia.org, εφημερίδα «Ζάτουνα»)