Η εξέλιξη του πνευματικού πολιτισμού , ανέκαθεν ήταν προϊόν υπερβατικών προσωπικοτήτων και μορφών που λειτούργησαν  απαλλαγμένοι από τα στερεότυπα και τα πνευματικά στεγανά του τόπου και του χρόνου στον οποίο έζησαν.

Και όσο πιο βεβαρημένο ήταν το πνευματικό πλέγμα από δοξασίες και αναιτιολόγητες μισαλλοδοξίες , τόσο λαμπρότερο ήταν το πνευματικό επίτευγμα κάθε εποχής. Σε αυτή την προσφορά , εκλεκτή θέση κατέχει η γυναικεία  πνευματική παρουσία , της οποίας η θέση και η παρουσία είναι  ακόμα και σήμερα αμφισβητήσιμη,  σε κοινωνίες όπου το επίπεδο συνείδησης είναι χαμηλό .
Ο ανθρωποκεντρισμός  του ελληνικού πολιτισμού – στις περισσότερες των περιπτώσεων- αποτέλεσε πρόσφορη γη για την ανάδειξη του ρόλου της γυναίκας, πάντα τηρουμένων των αναλογιών των ηθών και των εθίμων της κάθε ελληνικής κοινωνίας ξεχωριστά.
Αναμφισβήτητα , η αρχαία Αρκαδία αποτέλεσε, ως κοιτίδα, από την οποία αναπτύχθηκαν πρωτοποριακές αντιλήψεις και πρακτικές, τον τόπο όπου αναδείχθηκε η γυναικεία προσφορά , σε αντίθεση , με πολλές άλλες ελληνικές πόλεις-κράτη, όπου η γυναίκα δεν απολάμβανε αναγνώρισης και εκτίμησης. 
Οι συνθήκες αξιοπρέπειας ,θαυμασμού αλλά και εμπιστοσύνης προς τη γυναίκα, σε ένα αναμφισβήτητα σκληροτράχυλο –τόσο ως προς την κοινωνική δομή όσο και ως προς την φυσική γεωμορφία- περιβάλλον, αναδεικνύουν τις αρχαίες αρκαδικές κοινωνίες και τις κατατάσσουν στις κύριες θέσεις ως προς την κοινωνική αρτιότητα.

Η άποψη περί γυναικών στην Αρχαία Ελλάδα

Παρά το γεγονός ότι κρίνεται περιττό να γίνει σύγκριση της ελληνικής κλασσικής αρχαιότητας με άλλες φυλές (Πέρσες, Φοίνικες, Χετταίοι, Ιουδαίοι), πολιτισμοί όπου (ακόμα και σήμερα, σε όσους έχουν επιβιώσει) η έννοια της γυναίκας δεν έχει αποταυτισθεί από αυτή του res (=πράγμα)  , ωστόσο ο αρχαίος ελληνικός κόσμος, μη μπορώντας σε πολλές περιπτώσεις να σπάσει τα όποια στεγανά, καθυστέρησε σε πολλά σημεία , να προσδώσει την αυτονόητη αξία στην προσφορά του γυναικείου φύλου.

Και αν η ιστορία θυμάται  την Καλλιπάτειρα, αυτό οφείλεται γιατί με το τέχνασμά της να μεταμφιεστεί σε άντρα γυμναστή , κατάφερε να εισέλθει στο χώρο των Ολυμπιακών Αγώνων για να θαυμάσει την οικογένειά της, τη στιγμή που, η τιμωρία των γυναικών που δε συμμορφώνονταν στην απαγόρευση αυτή, τις ήταν να γκρεμιστούν από την κορυφή του Τυπαίου όρους της Τριφυλίας.

Και καμιά Αγνοδίκη δεν θα μας ήταν  γνωστή , αν και αυτή δεν μεταμφιεζόταν σε άντρα για να σπουδάζει την Ιατρική , στη σχολή του Ηρόφιλου στην Αλεξάνδρεια.

Ο Πλάτωνας πληροφορεί ότι η γυναίκα πρέπει να ασχολείται με το νοικοκυριό και να υπακούει τον άνδρα της  (δεί αυτήν την οικίαν εύ οικείν και κατήκοον ούσαν του ανδρός) ενώ ο  Αριστοτέλης τονίζει στα Πολιτικά του , την υποδεέστερη φύση της γυναίκας στην εποχή του (το άρρεν προς το θήλυ φύσει το μεν κρείττον, το δε χείρον. Το μεν άρχον, το δε αρχόμενον). 
Είναι άξια παρατήρησης  η διαφορετικότητα αποδοχής της γυναίκας από πόλη σε πόλη, ανάλογα με το φύλο προέλευσης της καθεμιάς. Πιο συγκεκριμένα , οι γυναίκες των πόλεων δωρικής προέλευσης (Σπάρτη) αν και ζούσαν σε αυστηρώς ανδροκρατούμενο στρατιωτικοποιημένο περιβάλλον, απολάμβαναν περισσότερα προνόμια από εκείνα που θα περίμενε κανείς να έχουν οι γυναίκες των δημοκρατικών πόλεων ιωνικού τύπου (Αθήνα) . Για παράδειγμα, οι Σπαρτιάτισσες διακρίνονταν για  την πλήρη και απεριόριστη ελευθερία, ενδυματολογική άνεση (φαινομηρίδες = φαινόταν ο μηρός), την έλλειψη παρεμβατικότητας  στην ανατροφή των παιδιών τους,   την ελευθερία να γυμνάζονται μεταξύ ανδρών χωρίς να λογοδοτούν,    πράγμα το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα να κατηγορηθούν από τις μη δωρικές πόλεις ότι ζούσαν «επί ανέσει» δηλαδή σε καθεστώς πλήρους αποδέσμευσης και τρυφής
Το γυναικείο φύλο αποκλειόταν τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες ελληνικές πόλεις πλην της Σπάρτης, από το σύνολο των εκδηλώσεων της πόλεως με εξαίρεση ορισμένων θρησκευτικών τελετών και εκδηλώσεων . Το περίεργο ήταν όμως ότι στα πλαίσια της πόλης που ζούσαν οι γυναίκες , η θρησκεία λειτουργούσε γι΄ αυτές σαν παράγοντας ενσωμάτωσής τους στην κοινότητα.
Ειδικά για τη Σπάρτη, ο Αριστοτέλης γράφει ότι οι Σπαρτιάτισσες από τη μια έβαζαν τον Λυκούργο να νομοθετήσει και από την άλλη  , αυτός απέσυρε τους νόμους του ότι αυτές ήταν αντίθετες.

Ο Αρκάς ιστοριογράφος Πολύβιος αναφέρει ότι για τρεις, τέσσερις ή και περισσότερους αδερφούς, να μοιράζονται την ίδια σύζυγο και τα αποκτηθέντα τέκνα να λογίζονται ότι ανήκουν σε όλους, ενώ κατά τον ίδιο ιστορικό μόνο η ιέρεια της Ηλείας Δήμητρας  επιτρεπόταν κατ΄εξαίρεση να παρακολουθεί τους αγώνες  , για λόγους τιμής, καθήμενη σε βωμό, καθώς επίσης και οι νεαρές παρθένες.
Η αντίληψη για τη συμπεριφορά της γυναίκας αρχίζει με τον καιρό να μεταβάλλεται  και να αλλάζει , κυρίως από την Ομηρική εποχή, την λεγόμενη «ηρωική» εποχή , με αποτέλεσμα να είναι έκδηλη η αναγνώριση της γυναίκας από τον άνδρα.

Η αναγνώριση της γυναίκας στην Αρχαία Αρκαδία

Όπως έχει προεκτεθεί και παλαιότερα, σε αντίθεση με την αίσθηση της τραχύτητας  που αποκομίζει κανείς  στην πρώτη του επαφή με την αρκαδική αρχαιότητα, στο χώρο αυτό υπήρξαν οι γόνιμες προϋποθέσεις για να γεννηθούν και να αναπτυχθούν πρωτόγνωρες για την εποχή τους πνευματικές και κοινωνικές ενασχολήσεις, σχεδόν αδιανόητες για την ευρύτητα του τότε γνωστού κόσμου.

Συνοδοιπόρος αυτής της  μεθοδικής εξύψωσης του πνεύματος  πλάι στον άνδρα, υπήρξε πάντοτε η  γυναικεία φιγούρα.

Η αρκαδική φυλή , βαθέως εναρμονισμένη με τις έννοιες του σεβασμού και της αναγνώρισης προς τη φύση και τα δημιουργήματά της, δε θα μπορούσε παρά να αποτελέσει κατάλληλο πεδίο για την εξύψωση και την αποδοχή της γυναικείας φύσεως, δίνοντάς της την δυνατότητα πολλές φορές να φανεί ισάξια ή και ανώτερη από τους άνδρες της εποχής.

Το κλίμα  ελεύθερης έκφρασης και σεβασμού προς τους θεσπισμένους θεσμούς , χωρίς  καμιά αμφιβολία, έδωσε την ώθηση  σε αρκετές γυναικείες προσωπικότητες της αρκαδικής γης , να αναδείξουν την μοναδικότητα τους.

Πρωτίστως  όμως οι αρκαδικοί  θεσμοί και κυρίως οι θεολογικές μυσταγωγικές τους τελετές εξύψωσαν την γυναικεία  παρουσία , προσδίδοντας την μια  ξεχωριστή αναγνώριση, σε σχέση με  τις υπόλοιπες Ελληνίδες της  εποχής.

Σχετικά με την  ανάθεση ιερατικών καθηκόντων καθηκόντων σε γυναίκες, στην  Αρκαδία, ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο ιερό της Περσεφόνης στη Μεγαλόπολη, οι γυναίκες είχαν το αποκλειστικό δικαίωμα να προσέρχονται καθημερινά , ενώ οι άνδρες μια φορά το χρόνο και αυτό γιατί το ελληνικό πάνθεο περιελάμβανε γυναικείες θεότητες που έπρεπε να υπηρετούνται από γυναίκες , ο δε ρόλος που αποδιδόταν τόσο στις θεές όσο και τις ιέρειες , συνεπάγεται μια αναγνώριση της γυναικείας σπουδαιότητας. Εξ’ άλλου η θρησκεία ήταν επικίνδυνη για τους άνδρες και τούτο γιατί περίκλειε εκδηλώσεις ισχύος , τόσο στο θείο όσο και ανθρώπινο επίπεδο.

Επιβεβαίωση των  ανωτέρω γα τον σπουδαίο ρόλο της  γυναίκας, αποτέλεσαν τα ιερατικά αξιώματα που αποκτούσαν (όπως και σε άλλες  ελληνικές πόλεις), όπως Ιέρειες, Πρωθιέρειες, Αρχιέρειες, Μυσταγωγοί, Υδρανοί (για βάφτιση), Παναγείς (πάναγνες), Ιεροφάντιδες.

Η αποδοχή που  οι γυναίκες της Αρκαδίας απολάμβαναν, είχε σαν αποτέλεσμα της καθιέρωση  εορτών, που τελούνταν αποκλειστικά από γυναίκες .Αναφέρονται τα αρκαδικά  Γυναικοθύνθια (Αλεαία), Ηραία Θύεια, ενώ μια πρώιμη μορφή Ολυμπιακών αγώνων για τις γυναίκες  ήταν τα Καρυάτεια όπου διεξάγονταν στις αρκαδικές Καρυές και όπου όμορφες γυναίκες έδειχναν τα κάλλη τους σε άνδρες , επιλέγοντας κάποιον για σύζυγο.

Σχετικά με το έθιμο της προίκας , δεν έχουμε ξεκάθαρες πληροφορίες αλλά θα μπορούσαμε να εξάγουμε αναλογικά το συμπέρασμα ότι αυτό δεν υπήρχε στην αρχαία Αρκαδία, μιας και οι πληροφορίες του νομικού κώδικα του 5ου αιώνα π.Χ, που βρέθηκε στην Αρχαία Γόρτυνα της Κρήτης, (δεδομένης της ιστορικής συνάφειας Αρκαδικής Γορτυνίας και Γόρτυνος της Κρήτης) το οποίο αποτελεί κωδικοποίηση στοιχείων και αρχών, συγκρίσιμων με ανάλογα του ισχύσαντος σπαρτιατικού και αθηναϊκού νομικού συστήματος, δεν κάνουν λόγο πουθενά για το έθιμο της προίκας

Επιπρόσθετα γίνεται αναφορά, από τον Αθήναιο (Δειπνοσοφισταί ΙΓ΄) ότι τα πρώτα αρχαία Καλλιστεία έγιναν στην πόλη Βασιλίδα Αρκαδίας (κατά άλλες πηγές γίνεται αναφορά για το ίδιο γεγονός στη Λέσβο, την Τένεδο, την Ηλεία), κοντά στον ποταμό Αλφειό, και αγωνοθέτης ήταν ο Κύψελος, κατά τις γιορτές που έκανε για την ίδρυση βωμού υπέρ της Ελευσίνιας Δήμητρος.

Οι συμμετέχουσες  ονομάζονταν χρυσοφόροι ενώ οι νικήτριες (λέγεται ότι η πρώτη νικήτρια ήταν η σύζυγος του ίδιου του Κύψελου, η Ηροδίκη ) πυλαιειδέες.

τα κληροδοτήματα  της ιστορίας αλλά και τα σμιλεύματα του μύθου είναι αρκετά ώστε να μαρτυρούν την αξιοσύνη της αρκαδιανής γυναίκας αλλά και την αναγνώρισή της από την κοινωνία.

Ιστορικές γυναικείες προσωπικότητες

Οι συνθήκες που ως άνω προεκτέθηκαν , τα δεδομένα κάθε εποχής αλλά και οι εσωτερικές παρορμήσεις της καθεμιάς ευνόησαν στο να υπάρξουν γυναικείες μορφές από την περιοχή της Αρκαδίας οι οποίες χάραξαν με την παρουσία τους την Ιστορία και είτε επηρέασαν με τη στάση τους φιλοσοφικά ρεύματα, είτε διακρίθηκαν για την τόλμη και τη φιλομάθειά τους είτε αναδείχθηκαν σε υπερασπιστές των πόλεών τους, μαθημένες στο κλίμα της ελευθερίας όπου γαλουχήθηκαν.

Θα ήταν άδικο να μην τεθεί ως επικεφαλής των προσωπικοτήτων η Διοτίμα από τη Μαντινεία , (5ος αι. π.Χ.) , η –κατά τον Σωκράτη- αναζητήτρια του Αληθινού και του Ωραίου που αποτέλεσε τρανό φορέα μετάδοσης των πυθαγορείων αρχών, την οποία ο ίδιος ο μέγας φιλόσοφος την παραδέχεται ως δασκάλα του (βλ. «Η Ιέρεια Διοτίμα από τη Μαντινεία») . Η Διοτίμα δίνει μια διαχρονική ερμηνεία του Έρωτος , αποταυτίζοντάς τον , από οποιαδήποτε μορφή ταπεινών σαρκικών κινήτρων.

Η επιμονή στην αναζήτηση ήταν εκείνη που ώθησε  την Λασθένεια από τη Μαντινεία να μεταμφιεσθεί σε άνδρα και να τολμήσει κάτι που μέχρι τότε , ακουγόταν αδιανόητο, να εισέλθει στη Ακαδημία του Πλάτωνος στην Αθήνα  για να σπουδάσει. Ιδιαίτερες πληροφορίες δεν έχουμε για την Λασθένεια, εκτός από το έργο του Διογένη του Λαερτίου «Βίοι Επιφανών Φιλοσόφων», ο οποίος έγραψε για τον ανηψιό του Πλάτωνα, Σπεύσιππο, στον οποίο συνέχισε τις σπουδές της η Λασθένεια, μετά το θάνατο του Πλάτωνα.

Ο ορισμός του γεωμετρικού σχήματος της σφαίρας, αποδίδεται στη Λασθένεια.

Στο βιβλίο του André Jean  Festugière «ο Επίκουρος και οι Θεοί του», μνημονεύεται ως Αρκάδια και η Αξιοθέα, η άλλη γυναίκα που μπόρεσε με τέχνασμα να σπουδάσει στην Ακαδημία του Πλάτωνος, αλλά δεν μάλλον δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, μιας και η Αξιοθέα, κατά τους Έλληνες ιστοριογράφους, καταγόταν από την αρχαία Φλιούντα (κοντά στη Νεμέα της Κορινθίας).

Η Αρκαδία δε γέννησε όμως μόνο φιλοσόφους ή διανοούμενες. Ο χώρος και ο τόπος αυτός ανέκαθεν γεννούσε πολεμιστές, αγέρωχους υπερασπιστές της γης τους. Και κάτω από τον μακρύ κατάλογο όλων εκείνων των ανδρών που ξεπετάχθηκαν από την Αρκαδική Γη, αίσθηση προκαλεί η περίπτωσης της Τεγεάτισσας Μάρπησσας ή Χοίρας (790 π.Χ.), που με δική της αποφασιστικότητα , παρακινήθηκαν οι υπόλοιπες γυναίκες της Τεγέας για να τρέψουν σε φυγή τους Λακεδαιμόνιους και να τους αλυσοδέσουν με τις ίδιες τους τις αλυσίδες. Αποτέλεσμα αυτής της νίκης ήταν η καθιέρωση των  Αλωτίων αλλά και η ανέγερση του αγάλματος του Γυναικοθοίνος Άρεως.

Γυναίκες  του μύθου
Η αρκαδική ευσέβεια και εξύψωση του γυναικείου φύλου, εκφράστηκε πλουσιοπάροχα στους γενεαλογικούς αρκαδικούς μύθους. Οι Μαντινείς δεν λησμόνησαν τη γυναίκα  που θεωρούσαν ότι έκτισε την πόλη τους, την Αντινόη, η οποία –κατά το μύθο- για να γλυτώσει  τους συμπατριώτες από τις εχθρικές επιδρομές, ακολούθησε ένα φίδι και έκτισε την παλιά πόλη της Μαντινείας. Την τίμησαν , ανεγείροντας μνημείο προς τιμήν της , στην πόλη τους.

Ο Αρκαδικός  μύθος δεν λησμόνησε την Αταλάντη , την κόρη του Ιασίου , που κατά την παράδοση γεννήθηκε στο Λύκαιο Όρος και σε αντίθεση με τον πατέρα της, ο οποίοις με την φαλλοκρατικό έθιμο της εποχής , την εγκατέλειψε στο Παρθένιο όρος, μιας και αυτός επιθυμούσε αγόρι, οι Αρκάδες την εξύψωσαν , τιμώντας την ως αξιότατη κυνηγό και ως τη μόνη γυναίκα που έλαβε μέρος στην διάσημη Αργοναυτική εκστρατεία, μεταξύ ισαξίων ημιθέων ηρώων, αποδίδοντάς της θαυμαστά κατορθώματα.

Η αρκαδική μυθολογία μνημόνευσε την αδερφή της Αντινόης, την Στερόπη ή Αστερόπη , για την ευεργεσία που πρόσφερε στη γή της, την Τεγέα, όταν επιτέθηκαν οι Αργείοι. Κατά το μύθο η Στερόπη προστάτευσε την Τεγέα και τους συμπατριώτες της, επιδεικνύοντας κατά των αντιπαλων ,  το κεφάλι της Μέδουσας που μαρμάρωνε όποιον το αντίκρυζε και  το οποίο της το είχε δώσει ο Ηρακλής, ενώ έχει σε περίοπτη θέση, στις μυθογονικές αναφορες ,  την μυθική Καλλιστώ, αναγνωρίζοντας την ως μητέρα του ιδρυτή Αρκά

Τέλος η απόδοση γυναικείας μορφής σε μυθολογικές θεότητες που εμπλέκονται σε τοπικές δοξασίες , όπως η Στύγα, αλλά και οι κατά τόπο διαφορετικές ονομασίες –ανάλογα με την ιδιότητα τους- στις γυναικείες θεότητες του ήδη υπάρχοντος ελληνικού δωδεκαθέου (Κιδάρια Δήμητρα,  Αλέας Αθηνά, Ύμνια Αρτέμις), μαρτυρούν ότι οι αρχαίοι Αρκάδες διακατέχοντο από μια βαθύτερη γνώση της γυναικείας ενέργειας, η οποία δυστυχώς , σε άλλες μονοθεϊκούς θρησκευτικούς πολιτισμούς , η γυναικεία παρουσία παραγκωνίζεται και αποσιωπάται.

Γορτύνιος 79