0. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ (ΜΕ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ): ΦΠΑ= Φόρος Προτιθέμενης Αξίας. VAT= Value Added Tax= ΦΠΑ. VTTL = VAT Total Tax Liability = Υποχρέωση (ευθύνη) επίδοσης ΦΠΑ. B2B= Business to Business. B2C= Business to Consumer. Π/Υ= Προϋπολογισμός. EU= European Union= Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). ΕΕ28= Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) των 28 κ-μ (έως ότου να πραγματωθεί το Brexit). Κ-μ= Κράτος μέλος. ΕΕ19= Ευρωζώνη των 19. ΓΔ= Γενική Διεύθυνση. CASE=Center for Social and Economic Research= Κέντρο Κοινωνικών και Οικονομικών Ερευνών. ESA=European Sysrem of Accounts= Ευρωπαϊκό Σύστημα Εθνικών και Περιφερειακών Λογαριασμών.  ΔΧ/ΑΕΠ= Δημόσιο Χρέος/ΑΕΠ. ΑΕΠ= Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. ΔΕΛ/ΑΕΠ= Δημοσιονομικό Έλλειμμα/ΑΕΠ.  ΕΛΣΤΑΤ= Ελληνική Στατιστική Αρχή. ΕΕ26=   EE28 χωρίς Κύπρο και Κροατία.  EE9 = τα 9 κ-μ εκτός Ευρωζώνης. ΕΕ27 = η ΕΕ28 χωρίς την Κροατία. ΕΕ18   =η Ευρωζώνη (ΕΕ19) των 19 χωρίς την Κύπρο. ΕΕ8= τα 8 κ-μ της ΕΕ9 χωρίς την Κροατία). Μ.τ= Μέση τιμή. POS = Point of Sale.

1. ΤΟ ΧΑΣΜΑ (Ή TO ΚΕΝΟ Ή ΤΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ) ΣΤΗΝ ΕΙΣΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΦΠΑ: 1.1 Αφορά στην απώλεια εσόδων του κράτους από το διαφεύγοντα (μη εισπρακτέο) ΦΠΑ.  Πρόκειται για το επονομαζόμενο «Χάσμα (ή κενό ή έλλειμμα) ΦΠΑ» 2.2 Ο όρος είναι μετάφραση από το VAT-Gap (Χάσμα ΦΠΑ) που χρησιμοποιείται από τους «Τεχνο-γραφειοκράτες (Techno-bureaucrats) των Βρυξελών 2.3 Με τον όρο VAT-Gap νοείται το ποσό του ΦΠΑ το οποίο διαφεύγει (χάνεται) και δεν εισπράττεται από το κράτος σε σχέση με το ποσό του ΦΠΑ το οποίο θα έπρεπε κανονικά (δυνητικά) να εισέρρεε στα ταμεία του κράτους σύμφωνα με τις οικονομικές δραστηριότητες που εκτελούνται στη χώρα. Αυτό το οικονομικό μέγεθος αποκαλείται VTTL που υπονοεί το δυνητικό νομοθετημένο ΦΠΑ τον οποίο έχουν ευθύνη και είναι υπόχρεοι να αποδίδουν οι συναλλασσόμενοι (τόσο στις ενδιάμεσες όσο και στις τελικές συναλλαγές, B2B, B2C, κ.λπ.)  2.3 Ταυτίζεται με τη διαφορά του ποσού ΦΠΑ που πραγματικά υπάρχει in vivo στην αγορά και θα έπρεπε να είναι εισπράξιμο με το πολύ μικρότερο ποσό του ΦΠΑ το οποίο τελικά καταλήγει στο κράτος, δηλαδή εισπράττεται στην πραγματικότητα 2.4 Αυτή η διαφορά αποτελεί ένα διαφεύγον έσοδο του Δημοσίου. Πρόκειται για μαύρη τρύπα και χαίνουσα πληγή η οποία επιφέρει σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στα δημόσια οικονομικά από κάθε συντρέχουσα άποψη (εκτέλεση Π/Υ, διατάραξη σχέσης δημοσίων εσόδων – δημοσίων δαπανών, εξυπηρέτηση τοκοχρεολυσίων, δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων, πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων, μεταβιβαστικές πληρωμές, δαπάνες κράτους, κοινωνική πολιτική, κ.λπ.) ενώ, δυστυχώς, το έλλειμμα μετακυλίεται στην πλάτη των έντιμων, ευσυνείδητων, σοβαρών και αξιοπρεπών φορολογούμενων πολιτών 2.5 Εκτός από τη συνειδητή και τη σκόπιμη απάτη της υπεξαίρεσης του ΦΠΑ, υπάρχουν και άλλες γενεσιουργές αιτίες διαφυγής (μη καταβολής και μη εισπραξιμότητας) του ΦΠΑ. Για παράδειγμα: χρεοκοπία, αδυναμία πληρωμής, καθυστέρηση καταβολής φόρου, νόμιμη κακοδιοίκηση και κακή λειτουργία των εισπρακτικών υπηρεσιών, κ.λπ. που μεγιστοποιούνται σε περίοδο κρίσης.  

2. Η ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΑΣΜΑ ΦΠΑ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΑΡΘΡΟΥ: 2.1 Πολύ πρόσφατα, στις 23/8/2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια νέα Έκθεση με τίτλο «Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States (Μελέτη και Έκθεση για το Χάσμα ΦΠΑ στην ΕΕ28)» 2.2  Η Έκθεση ανατέθηκε προς εκπόνηση από τη ΓΔ Φορολογίας και Τελωνείων υπό το Γάλλο Επίτροπο Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων Pierre Moscovici στο Ερευνητικό Κέντρο CASE  της Βαρσοβίας 2.3 Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να δοθεί μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στην ΕΕ αναφορικά με το VAT-Gap και πιο ειδικά να αποτυπωθεί το VAT-Gap της Ελλάδας σε κλίμακα συγκριτικής αξιολόγησης με τα άλλα κ-μ της ΕΕ 2.4 Στην Έκθεση υπολογίζονται τα ποσοτικά μεγέθη του VTTL και του VAT-Gap για τα 26 κ-μ της ΕΕ28 και τα 18 κ-μ της ΕΕ19 (εξαιρούνται η Κύπρος και η Κροατία) για την πενταετία 2010-2014 με τις εξής παρατηρήσεις: (i) Οι στατιστικές προσεγγίσεις γίνονται με το ESA2010 που αντικατέστησε το ESA1995 (Σημ.: ότι έγινε και στην Ελλάδα αναφορικά με το ΔΧ/ΑΕΠ και το ΔΕΛ/ΑΕΠ στην υπόθεση Γεωργίου της ΕΛΣΤΑΤ) (ii) Δεν περιλαμβάνονται αναλύσεις για την Κύπρο ενώ δίδονται στοιχεία για την Κροατία μόνο για το 2014. Αυτός είναι ο λόγος που στο παρόν άρθρο η συγκριτική αξιολόγηση γίνεται μεταξύ των ΕΕ26 και ΕΕ18 (iii)  Για τα έτη 2013 και 2014, τα ποσοτικά μεγέθη σε απόλυτους αριθμούς για τα κ-μ της ΕΕ9 (ή ΕΕ8 αφού δεν περιλαμβάνεται η Κροατία), έχουν μετατραπεί σε ευρώ με άγνωστη την τιμή της συναλλαγματικής ισοτιμίας των εθνικών νομισμάτων των κ-μ της ΕΕ8 με το ευρώ (iv) Για τα έτη 2011-2012-2013, τα ποσοτικά μεγέθη των VTTL και VAT-Gap σε απόλυτους αριθμούς δίνονται με βάση το εθνικό νόμισμα κάθε κ-μ και δεν έχουν μετατραπεί σε ευρώ (v)  Αυτό παρεμποδίζει τη διαχρονική σε χρονοσειρές της πενταετίας 2010-2014 συγκριτική αξιολόγηση των απολύτων μεγεθών με ενιαίο νόμισμα το ευρώ (vi)  Το πρόβλημα ευτυχώς παρακάμπτεται με τη παρουσίαση του λόγου VAT-Gap προς VTTL (%) για την πενταετία 2010-2014 αφού αυτό το ποσοστό έχει σημασία για την εκτίμηση του VAT-Gap.

3. ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΦΠΑ ΣΤΗΝ ΕΕ: 3.1 Υπάρχει ένας Κανονικός Συντελεστής και μερικοί μικρότεροι συντελεστές ΦΠΑ που εφαρμόζονται στα κ-μ σε ειδικές περιπτώσεις συναλλαγών 3.2 Οι Κανονικοί Συντελεστές κυμαίνονται σε ένα εύρος από min 15% (Λουξεμβούργο) σε max 27% (Ουγγαρία). Εκτός από την Ουγγαρία, υψηλούς Κανονικούς Συντελεστές έχουν: 25% (Δανία, Σουηδία και Κροατία),  24% (Ελλάδα, Ρουμανία, Φιλανδία), 23% (Ιρλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία), 22% (Σλοβενία), κ.λπ.  3.3 Με εξαίρεση τη Δανία που εφαρμόζει ένα και μοναδικό συντελεστή οριζόντια για όλες τις συναλλακτικές υποθέσεις (τον Κανονικό 25%), τα υπόλοιπα 27 κ-μ έχουν κατά περίπτωση έναν αριθμό με μικρότερους συντελεστές ανά ειδική περίπτωση. Οκτώ κ-μ έχουν μόνον έναν χαμηλότερο συντελεστή (Γερμανία, Εσθονία, Λετονία, Βουλγαρία, Τσεχία, Κάτω Χώρες, ΗΒ, Σλοβακία). Δύο κ-μ έχουν 4 είδη χαμηλότερων συντελεστών (Ιρλανδία, Λουξεμβούργο). Τρία κ-μ έχουν τρία είδη χαμηλότερων συντελεστών (Ιρλανδία, Γαλλία, Λουξεμβούργο). Δεκατέσσερα κ-μ έχουν δυο είδη χαμηλότερων συντελεστών (Ελλάδα, Ισπανία, Κροατία, Ιταλία, Κύπρος, Λιθουανία, Ουγγαρία, Μάλτα, Αυστρία, Πορτογαλία, Πολωνία, Ρουμανία, Φιλανδία, Σουηδία).

4. ΤΟ VAT-Gap ΤΟ 2014 ΣΤΗΝ ΕΕ26 ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: 4.1 Στην ΕΕ26 το VAT-Gap ανέρχεται στο ποσό των 158,9 δις€ με μ.τ. τα 16,57 δις€ 4.2 Οι ακραίες τιμές VAT-Gap/VTTL ανά κ-μ, κυμαίνονται από το max 37,89% (Ρουμανία) στο min 1,24% (Σουηδία), αποκαλύπτοντας την απύθμενη ανισομετρία που επικρατεί στην ΕΕ 4.3 Η Ελλάδα εμφανίζει μεγάλο ποσοστό VAT-Gap/VTTL, ήτοι 27,99% ή περίπου 4,92 δις€ διαφυγόντος και μη εισπράξιμου ΦΠΑ 3.4 Με αυτή την επίδοση, η Ελλάδα κατατάσσεται 5η/26 σε κλίμακα κακών επιδόσεων.

5. Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ VAT-Gap ΤΗ ΔΙΕΤΙΑ 2013-2014 ΣΤΗΝ ΕΕ26 ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: 5.1 Από συνολικής απόψεως, η ΕΕ26 κατάφερε να μειώσει το VAT-Gap του 2014 κατά 4,7% σε σχέση με το 2013 όπου εμφάνισε χάσμα 161,4 δις€ με μ.τ. τα 14,75 δις€ 5.2 Η Σουηδία παρέμεινε σταθερή στην πρώτη θέση της περισσότερο ενάρετης χώρας με VAT-Gap/VTTL 1,24%  5.3 Οι ακραίες τιμές του 2013, κυμάνθηκαν από το max 39,2% (Μάλτα) στο min 1,24% (Σουηδία) 5.4 Οκτώ κ-μ από τα 26 (το 30,8% των κρατών) εμφάνισαν μείωση των επιδόσεων αυξάνοντας τη μεταβολή (χάσμα) του λόγου VAT-Gap/VTTL, ήτοι:  ΗΒ (κατά 2,0%), Ρουμανία (κατά 9,9%), Αυστρία (κατά 13,9%), Γαλλία (κατά 14,1%), Λουξεμβούργο (κατά 15,5%), Φιλανδία (κατά 21,6%), Βουλγαρία (κατά 22,2%) και Σλοβενία (κατά 23,9%) 5.5 Δεκαεπτά κ-μ από τα 26 και εκτός της σταθερής Σουηδίας μείωσαν το χάσμα VAT-Gap/VTTL κατά min 4,6% (Λιθουανία) έως max 34,7% (Εσθονία) 5.6 Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα που κατάφερε να μειώσει σημαντικά το χάσμα VAT-Gap/VTTL μεταξύ των δυο ετών, ήτοι: από 33,51% το 2013 (6,4 δις€) σε 27,99% (4,9 δις€) το 2014. Δηλαδή, πέτυχε αύξηση της εισπραξιμότητας κατά 1,421 δις€ σε απόλυτο μέγεθος.

6. Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ VAT-Gap ΤΗΝ ΠΕΝΤΑΕΤΙΑ 2010-2014 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Α. ΣΑΜΑΡΑ (Διάγραμμα 1): 6.1 Η μεταβολή εμφανίζει ετήσιες αυξομειώσεις με μ.τ. 31,1% (ή 6,44 δις€)  6.2 Μέγιστη τιμή χάσματος (μικρότερη εισπραξιμότητα) το 2011 (Κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου: 8,5 δις€ ή λόγος VAT-Gap/VTTL 36,14%) 6.3 Ελάχιστη τιμή χάσματος (μεγίστη εισπραξιμότητα) το 2014 (Κυβέρνηση Α. Σαμαρά: 4,9 δις€ ή λόγος VAT-Gap/VTTL 27,99%) 6.4 Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάσει τα στοιχεία των ετών 2015 και 2016, θα καταστεί δυνατή η ex post συγκριτική αξιολόγηση των επιδόσεων των κυβερνήσεων Τσίπρα Ι και Τσίπρα ΙΙ.

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: 7.1 Μέχρι νεωτέρας (παρ. 6.4), η κυβέρνηση Α. Σαμαρά επέδειξε την καλύτερη επίδοση στην αύξηση της εισπραξιμότητας του ΦΠΑ (με μικρότερους συντελεστές ΦΠΑ απ΄ ότι οι ισχύοντες μετά την 1η/6/2016 ενόψει, μάλιστα, των επερχόμενων δυσμενών ad hoc αλλαγών από την 1η/1/2017 7.2 Δεν αίρεται, όμως, το αντικειμενικό γεγονός ότι η Ελλάδα παραμένει στην ομάδα των κ-μ της ΕΕ τα οποία εμφανίζουν μεγάλο χάσμα ΦΠΣ, άρα έλλειμμα στην εισπραξιμότητα 7.3 Έτσι, επιβεβαιώνεται η ανάγκη για τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό του συστήματος καταβολής, ελέγχου και είσπραξης του ΦΠΑ 7.4  Εδώ και πολλά χρόνια έχουν προταθεί στη σχετική Ελληνική και Διεθνή Βιβλιογραφία διάφορες μέθοδοι βελτίωσης της εισπραξιμότητας του ΦΠΑ λ.χ. λοταρία, αυτόματη κατάθεση του ΦΠΑ σε τραπεζικό λογαριασμό του Δημοσίου, φοροκάρτα, POS (με διασφάλιση της μη καταστρατήγησης των capital control), κ.λπ. 7.5 Η καλύτερη απ΄ όλες τις προτάσεις δείχνει να είναι το i-Tax. Δηλαδή, η ηλεκτρονική διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με το Taxisnet 7.6 Το πρόβλημα είναι ότι με το σύστημα δεν υπάρχει η δυνατότητα αυτόματου συμψηφισμού του ΦΠΑ (εσόδων-εξόδων). Έτσι, οι επιχειρήσεις που εκδίδουν αποδείξεις και τιμολόγια θα αποδίδουν αμέσως το ΦΠΑ των πωλήσεων το οποίο αργότερα ανά τρίμηνο περιοδικής δήλωσης θα συμψηφίζεται (χρεωστικό, πιστωτικό κατά περίπτωση) με το ΦΠΑ των δαπανών. Κατάσταση που μειώνει τη ρευστότητα των επιχειρήσεων 7.7 Μεγάλο πρόβλημα είναι η δέσμευση και η απορρόφηση των λογαριασμών των επιχειρήσεων για οφειλές προς την Εφορία, τις τράπεζες και τα Ασφαλιστικά Ταμεία καθώς και οι υπερβολικές προμήθειες που ζητούν οι τράπεζες 7.8 Στο πλαίσιο των επερχομένων δυσμενών μακροοικονομικών εξελίξεων (όπως θα τεκμηριώσουμε σε επόμενα άρθρα), προβλέπουμε ότι από τα δυο anni horribiles 2014 και 2015 των κυβερνήσεων Τσίπρα Ι και Τσίπρα ΙΙ  και μετά, το χάσμα ΦΠΑ θα αυξάνεται με καλπάζοντα ρυθμό αντιστρέφοντας την επιτυχή πορεία των ελιγμών της κυβέρνησης Α.Σαμαρά 7.9 Άλλωστε, σε λίγο καιρό θα δοθεί στη δημοσιότητα η νέα Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το χάσμα ΦΠΑ των ετών 2015 και 2016, οπότε «Φέρνει την αλήθεια στο φως ο χρόνος (Αγει είς φώς τήν αλήθειαν ό χρόνος), Μένανδρος».

Κωνσταντίνος Γαλιώτος

Πολ.Μηχ. Ε.Μ.Π., M.Sc. Περιφερειακή Πολιτική U.K.