Του Α.ν.Γ.
Ας μη νομίσουμε ότι, επειδή, από το 2010 και πηγαίνοντας πίσω μέχρι το τέλος του 1800, μεσολαβούν 210 χρόνια, έχει και μεγάλη διαφορά η Τριπολιτσά του τότε με το σήμερα αν βγάλεις έξω τις σύγχρονες ανέσεις ˝φως-τηλέφωνο-πλαστικό-αυτοκίνητο....„. Όχι· αν, μάλιστα, αντί για 210 χρόνια, πούμε 150 –ήτοι μέχρι το 1950- τα πράγματα είναι σχεδόν ίδια, αφού σε μουρχούτα έτρωγε ο Κολοκοτρώνης, σε μουρχούτα τρώγαμε, κι εμείς, το 1950· σε μουρχούτα πάνω σε στρογγυλό σοφρά μόλις 20 εκ. πάνω από το δάπεδο!

Ανάμεσα στις ασθένειες που εκείνα τα χρόνια –περί το 1800... νωρίτερα και μετά...– μαστίζουν την Τριπολιτσά, δυστυχώς, ήταν και αυτή που παρουσιάζει το σχετικό, σήμερα, με τη μεγάλη τηλεθέαση αυτό τον καιρό, σήριαλ, δηλαδή η Λέπρα! Πρωτοπόροι, τότε, οι Τριπολιτσιώτες, είναι αυτοί που, σ' αντιδιαστολή με την περιρρέουσα αρνητική άποψη, δεν πίστευαν πως η Λέπρα ήταν μεταδοτική ασθένεια! Ούτε αηδίαζαν με τον λεπρό αλλ' ούτε ένιωθαν αποστροφή γι’ αυτόν! Οι ασθενείς, από λέπρα, συνέχιζαν να διαμένουν στο σπίτι και δεν τους ˝εξόριζαν„ σ' ερημικές τοποθεσίες τύπου ˝Σπιναλόγγα„...! Οι Τριπολιτσιώτες, πίστευαν πως, ο Λεπρός συγγενής τους, είχε δεχθεί μάγια και γι’ αυτό και κατάντησε έτσι! Πίστευαν, πως μόνο με τη συνουσία μπορούσε να μεταδοθεί η Λέπρα αν και ποιος είχε την όρεξη να συνουσιασθεί μ’ έναν λεπρό με τα γνωστά εξωτερικά αποκρουστικά συμπτώματα αλλά και με τη δυσώδη αναπνοή του! Αυτό το πρωτοποριακό γεγονός των Τριπολιτσιωτών, της μη παραδοχής, της μεταδοτικότητας της Λέπρας, συμβαίνει την ίδια χρονική περίοδο που, στην Κρήτη, πίστευαν στην ˝εξορία„ των Λεπρών! Λίγα άτομα υπόφεραν, από Λέπρα, στην Τριπολιτσά, και τούτο, απ' ό,τι επιστεύετο, οφειλόταν στην ανυπαρξία κυπρίνων στο διαιτολόγιό τους· κυπρίνων που ζούσαν σε λίμνες της λοιπής Αρκαδίας και στη Στυμφαλία και των οποίων, το κρέας, ευνοούσε τη Λέπρα, ως πολύ λιπαρό!
Μια άλλη ασθένεια –ευτυχώς μ’ ελάχιστα άτομα να πάσχουν στην τότε Τριπολιτσά κι αυτά φερτά από ελώδη μέρη ή και από μέρη κοντά στον Αλφειό ή το Λάδωνα ή κοντά σε λίμνες (κατά Πουκεβίλ) - ήταν η Ελεφαντίαση και, μάλιστα, της αριστερής κνήμης! Ευτυχώς, δεν ήταν σοβαρής μορφής...
Όμως, μπροστά στη Λέπρα και την Ελεφαντίαση, η Σύφιλη δεν ήταν τίποτα μπροστά τους... Όπως μέχρι των ημερών μας (1960-70) έτσι και τότε, τη σύφιλη, την αντιμετώπιζαν με γιατροσόφια ˝πρακτικών γιατρών„ των, σκωπτικά, επονομαζόμενων, τσαρλατάνων... Συνήθως, τη Σύφιλη, καθ’ υπόδειξη των τσαρλατάνων, προσπαθούσαν να τη θεραπεύσουν με συνδυασμό σιροπιού, κολοκύθας και όπιου!
Άλλες ασθένειες ήταν η Βλογιά και ακόμη η Επιληψία, η Υστερία, η Τρέλλα.
Οι Γιατροί που συναντούσες στην Τριπολιτσά, ήταν από Αρμένιοι μέχρι Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι..... νέοι ή γέροι. Ήταν ντυμένοι όπως στα δικά μας χρόνια –Μεσοπόλεμο και μετά...- δηλ. φορούσαν καλά ρούχα -ευρωπαϊκά... τα λεγόμενα φράγκικα- και, απαραιτήτως, ρεπούμπλικα! Είχαν ενστερνισθεί το ˝όπως σε βλέπει ο άλλος σε περνάει„ και για να περάσεις ως γιατρός, έπρεπε να φορείς καπέλο! Κυρίως, όμως, στην Τριπολιτσά -της πριν και μετά εποχής του 1800- είχαμε Ιταλούς γιατρούς, τους λεγόμενους Καλογιατρούς! Όπως και σήμερα που, οι Γιατροί, κερδίζουν πολλά χρήματα, έτσι και τότε, το ίδιο συνέβαινε... Ο Καλογιατρός ήταν και φαρμακοποιός· προπάντων φαρμακοποιός ή και ˝φαρμακοτρίφτης„ δηλ. πρακτικός φαρμακοποιός που με τα, παντός είδους, μαντζούνια του που έφτιαχνε και χορηγούσε, ως φάρμακα, καθιερωνόταν! Ο Ιταλός γιατρός στην Τριπολιτσά, ήτανε και ˝ο Πρώτος„! Εμφανιζότανε κάποιο πρωινό στην αγορά της πόλης –σημερινή πλ. Κεντρική με τα πέριξ αμπατζίδικα στενοσόκακα...- ντυμένος καθωσπρέπει κι έχοντας δίπλα του και σε δυο βήματα πιο πίσω, τον διερμηνέα του που, συγχρόνως, ήταν και υπηρέτης, ντελάλης, ακόλουθος... μα περισσότερο ήτανε κλακαδόρος.... λέγοντας κάποια ψέματα για τις σπουδές και τις ικανότητες τού περί ου ο λόγος, γιατρού... Κυρίως, αυτούς τους γιατρούς εμπιστεύονταν και καλοπλήρωναν οι Τούρκοι... Ήτανε ένα ανεύθυνο,  τότε, επάγγελμα διότι, και να πέθαινε ο ασθενής, οι συγγενείς του το απέδιδαν στο ˝το ‘γραφε η μοίρα„!
Αυτού του είδους, οι Γιατροί, έλεγαν ψέματα ˝περί σπουδών„ ότι δήθεν είχαν σπουδάσει στην Ιταλία ή στη Ζάκυνθο ή στην Κέρκυρα... Ήτανε αγύρτες. Οι  προαναφερόμενοι υπηρέτες τους, μαθαίνοντας "την τέχνη του γιατρού„ κοντά τους για κάποιο καιρό, μια ωραία πρωία αποσκιρτούσαν       και αυτοπροβάλλονταν ως γιατροί! Είχαν τιμολόγιο… για την κάθε ασθένεια· όμως, εδώ, γινότανε αθέμιτος ανταγωνισμός αφού, για την ίδια ασθένεια, ο ένας γιατρός έπαιρνε 30 πιάστρα κι ο άλλος 5!
Ο υποτιθέμενος πρώτος Καλογιατρός της Τριπολιτσάς ήταν Έλληνας! Μάλιστα, θα τον φαντασθούμε σαν τον μακαρίτη, το Θάνο -χοντρός- ο οποίος, Θάνος, στο Παζάρι -Επάνω αγορά-, πουλούσε και τι δεν πουλούσε αφού ήτανε ένα κινητό περίπτερο! Έτσι, κι ο Έλληνας Καλογιατρός της Τριπολιτσάς, πουλούσε, στο Παζάρι -Κεντρική πλ....- καπνό! Η αλήθεια είναι, ότι ευρισκόμενος στο Μονπελιέ της Γαλλίας εκεί ήταν μάγειρας· εδώ, λοιπόν, για να γιατρεύει τους πόνους έδινε φυλαχτά ή λάδι από ευχέλαιο της εκκλησίας!
Γενικά, οι Καλογιατροί της Τριπολιτσάς έδιναν φάρμακα που, το βασικό συστατικό τους, ήταν η ζαλάπα -καθαρτικό φάρμακο Μεξικού! Ακόμη, έκαναν "μαντζούνια„ με μέλι, αλάτι, ρετσίνι... Ήταν πολύ κομπορρήμονες όπως π.χ. ότι έκαναν αφαίμαξη χωρίς να ταλαιπωρείται ο ασθενής ή ότι βγάζουν δόντια, όχι με τανάλια, αλλά με τη μύτη σουγιά! Όπως και σήμερα, έτσι και τότε, υπήρχε ανταγωνισμός, μίσος μεταξύ τους, δυσφήμηση...! Όμως, ενώ στο Παζάρι ή στο πανδοχείο που δέχονταν επισκέψεις –συνήθως πήγαιναν στα σπίτια– συμπεριφέρονταν "περί πολλού„..., όταν έφθαναν μπροστά σ’ επιφανείς Τούρκους, προσκυνούσαν… για να λάβουν και παχυλή επίσκεψη…
Γνωρίζοντες κάποιοι Τριπολιτσιώτες την αγυρτοσύνη όλων αυτών πρόβαιναν μόνοι τους στη θεραπεία με πρακτικής φύσεως φάρμακα, μείγματα και χημικές ενώσεις -κάτι που γίνεται ακόμη και σήμερα-                    που είχαν μάθει από τους προγόνους τους: π.χ. για να θεραπεύσουν τη Βλογιά –υπήρχε εμβόλιο στην Ευρώπη όμως, το 1800, δεν είχε φτάσει στην Τριπολιτσά- παρασκεύαζαν ένα σιρόπι με την εξής αναλογία: καβουρντισμένο καφέ αξίας 6 δρχ. που τον έκοβαν –τον άλεθαν– στον χάλκινο μύλο με δυο ουγγιές χυμό λεμονιού και τρεις ουγγιές νερό! Έπρεπε να καταπωθεί, από τον ασθενή, νηστικός καθ' ον χρόνο δεν είχε πυρετό! Μάλιστα, αυτό το σιρόπι ήταν ένα διαδεδομένο φάρμακο και γι’ άλλες ασθένειες….
Την Επιληψία, την Υστερία και την Τρέλα, δεν την  αντιμετώπιζαν με φάρμακα αλλά με ξόρκια! Ειδικά, τους Επιληπτικούς τους έκλειναν στον Ι.Ν. των Ταξιαρχών –ναό των Αγγέλων όπως αποκαλούσαν το Ναό τότε– επειδή πίστευαν πως, οι Παμμέγιστοι Ταξιάρχες, “είχαν ειδικότητα” στη θεραπεία των Επιληπτικών! Τους έκλειναν εκεί για μια ολόκληρη βραδιά δεμένους με αλυσίδες!
Πολύ καλοί χειρουργοί Γιατροί στην Τριπολιτσά, για την εποχή, ήταν κάποιοι κατά καιρούς Αλβανοί που είχαν έλθει, πριν από χρόνια, από τη Β. Ήπειρο και τα βουνά της και είχαν εγκατασταθεί στην Τριπολιτσά υπηρετώντας στον Τουρκικό στρατό ή στο Σώμα των Αλβανών ή έχοντας θέση στο Σεράγι και οι οποίοι, νωρίτερα, είχαν πολεμήσει στα Αλβανικά και Ηπειρώτικα βουνά όπου, εκεί, έμαθαν γιατρεύοντας τις πληγές τους και τα κατάγματά τους! Ήτανε χειροπράκτες και ως χειρουργικά εργαλεία χρησιμοποιούσαν ξυράφια για χειρουργικά μαχαίρια, μια μυτερή σιδερόβεργα για νυστέρι, μια τσιμπίδα σε σχήμα ράμφους κόρακα για ν’ αφαιρούν τ’ απομεινάρια από τα σπασμένα κόκαλα, τσιμπίδα με δακτύλιους ώστε να καθορίζουν το άνοιγμα… Γενικά, ήταν "εμπειροτέχνες της χειρουργικής„ που χρησιμοποιούσαν εργαλεία δικής τους ευρεσιτεχνίας αλλά και τρόπους επίδεσης, νάρθηκες… κι αυτά δικής τους επινόησης… "Χαλκωματάδες„ τους αποκαλεί, ο Πουκεβίλ (Γάλλος γιατρός του Ναπολέοντα που έζησε στην Τριπολιτσά, ως αιχμάλωτος, για ένα 7μηνο), διότι χρησιμοποιούσαν λευκοσίδηρο, για νάρθηκες, αλλά και φλούδες δέντρου που, ενδιάμεσα οστού και νάρθηκα, το παραγέμιζαν με μούσκλια ή μπαμπάκι...
Όμως, για την εποχή, πρέπει να ήταν "εξπέρ„ στη χειρουργική επέμβαση της μη περισφιγμένης βουβωνοκήλης! Ας δούμε, πώς την εφάρμοσαν στο φίλο, του Πουκεβίλ, Φωβέλ, κατά δική του διήγηση:
Χειρουργήθηκα, έλεγε, από Αλβανούς χειρούργους στην Αθήνα, το Μάιο του 1798,για μια μη περισφιγμένη κήλη, η οποία με ενοχλούσε επί εικοσιτέσσερα χρόνια. Έβγαινε σε μέγεθος αυγού κότας και γλιστρούσε μέσα στους όρχεις, προπάντων όταν ο καιρός ήταν κρύος, υγρός ή όταν φυσούσαν δυνατοί αέρηδες και η επίδεση που έκανα, δεν ήταν αρκετή για να τη συγκρατήσει.
Ακολουθώντας την πάγια μέθοδό τους, οι Αλβανοί χειρουργοί προχώρησαν στην εγχείριση σύμφωνα με την πάρα κάτω διαδικασία: Με ξάπλωσαν επάνω σε μια σανίδα, μακρυά όσο το μπόι μου, και με δέσανε σφιχτά, με τα χέρια σταυρωμένα, και τον αριστερό αγκώνα να στηρίζεται στο δεξί χέρι, ενώ ο δεξιός στηριζόταν στο αριστερό, και με τα πόδια τεντωμένα και ενωμένα. Έπειτα, μου κατέβασαν προς τα πίσω το κεφάλι, και ο χειρούργος, αφού κάθισε καβάλα επάνω μου, έκανε την τομή μ’ ένα συνηθισμένο ξυράφι, από πάνω προς τα κάτω. Αφού η τομή που έκανε ένα δάκτυλο πάνω από το βουβωνικό δακτύλιο, άνοιξε, ανέταξε τα έντερα. Μετά απ’ αυτό, οδήγησε με το χέρι τον όρχι ακριβώς απέναντι από το δακτύλιο και τον έχωσε εκεί μέσα, μαζί με τον σπερματικό πόρο. Τράβηξε, έπειτα με τα δάχτυλα τον κηλικό σάκο, προσέχοντας πάρα πολύ να γίνει καλά η ανάταξη των εντέρων. Σταθεροποίησε αυτό το σάκο μ’ ένα είδος διαβήτη που τον συγκρατούσε ένας δακτύλιος, για να μην υπάρχει φόβος να γλιστρήσει. Σε συνέχεια, έκανε από πάνω ένα σφιχτό δέσιμο με κερωμένη κλωστή από λινάρι και άφησε να προεξέχουν οι δυο άκρες της κατά τρία δάχτυλα, για να υπάρχει η δυνατότητα να τον μετακινεί σε κάθε αλλαγή του τραύματος, ή να τον βγάλει αν η διαπύηση τον είχε λύσει. Έκοψε έπειτα το σάκο κάτω από την απολίνωση, τα έβαλε όλα μέσα στο υπογάστριο συγκρατώντας τις άκρες της κλωστής, για την οποία μίλησα.
Εδώ τελείωσε η εγχείρηση. Με λύσανε και με έβαλαν στο κρεβάτι μου, ξαπλωμένο ανάσκελα. Έπειτα με έδεσαν, αφού σκούπισαν την πληγή, βάζοντας από πάνω μια κομπρέσσα βουτηγμένη μέσα σε ασπράδι αυγού χτυπημένο με αλάτι, που τη συγκράτησαν μ’ έναν πάνινο επίδεσμο.
Ύστερα από μισή ώρα, έβγαλαν τον πρώτο επίδεσμο και ο χειρούργος έκανε γύρω από το τραύμα ένα στεφάνι με λινάρι κι εκεί ακούμπησε τον κρόκο ενός αυγού. Τον άφησε σ’ αυτή τη θέση πολλές ώρες και ταυτόχρονα τον σκέπασε με μια κομπρέσσα από λινάρι βουτηγμένη σε ασπράδι αυγού, που το είχαν ραντίσει με ζεστό κρασί. Μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο με έδεσαν τρεις φορές. Την τρίτη ημέρα η διαπύηση τακτοποιήθηκε χωρίς πυρετό. Την έκτη η κλωστή λύθηκε. Τότε έκαναν επίδεση με ένα εμπυητικό υγρό που αποτελούνταν από κερί, λάδι και τερεβινθίνη. Τη δέκατη ημέρα σηκώθηκα και τη δέκατη πέμπτη περπάτησα.
Αν είστε περίεργος, πρόσθεσε ο Φωβέλ στην αναφορά του, να μάθετε και τις μυστηριακές ενέργειες των Αλβανών, σας τις γράφω: Βάζουν, πίσω από το προσκέφαλο του αρρώστου, ένα δρεπάνι, κρεμούν από ένα σπάγγο, πάνω από το κεφάλι του, τον κηλικό σάκο που έκοψαν, αφού τον γεμίσουν με βαμβάκι και μια σκελίδα σκόρδο. Βάζουν επίσης σκόρδο κάτω απ’ το προσκέφαλο, στα παράθυρα και σ’ όλες τις τρύπες του δωματίου, εκτός από το τζάκι, όπου καίνε δυνατό λιβάνι. Είχαν φλομώσει τόσο πολύ το δωμάτιό μου που κινδύνεψα να σκάσω. Όλοι όσοι βρίσκονται στο δωμάτιο, μένουν εκεί και δεν μπορούν να βγουν με οποιαδήποτε δικαιολογία. Με την ανατολή του ήλιου, ανοίγουν τα πάντα –πόρτες και παράθυρα. Φροντίζουν να μην αφήνουν ποτέ μόνο τον άρρωστο, βάζοντας ακόμη κι ένα παιδί να ξενυχτάει κοντά του, τόσο φοβούνται μήπως ο Διάβολος τους χαλάσει τη δουλειά τους, ακόμη και δέκα πέντε ημέρες μετά την εγχείρηση.
Τον αγύρτη γιατρό έκαναν και οι μπαρμπέρηδες –δηλ. οι κουρείς…. Άλλωστε, μέχρι το 1960, δυο τρεις κουρείς της Τριπολιτσάς, είχαν σε μεγάλα γυάλινα βάζα με νερό, βδέλλες! Τις έπαιρναν όσοι είχαν ανάγκη ν’ αφαιρέσουν "το σκοτωμένο αίμα„ από χτυπήματα! Τις εναπόθεταν επάνω στο δέρμα και αυτές, ως βεντούζες, κολλούσαν και το ρουφούσαν! Και τότε -περί το 1800- οι μπαρμπέρηδες παρίσταναν τον ψευτογιατρό! Κατείχαν την τέχνη της αφαίμαξης! Έδεναν το χέρι με μεταξωτό κορδόνι κι έκλειναν τη φλέβα, στο άνοιγμα που έγινε, με πολύ μπαμπάκι ενώ τύλιγαν το χέρι με μεταξωτό μαντήλι! Οι ίδιοι, οι μπαρμπέρηδες, έκαναν και τον οδοντογιατρό! Είχαν μια τανάλια…
Όμως, οι γυναίκες γεννούσαν μόνες τους ή με τη βοήθεια της μάνας ή άλλων συγγενισσών τους αλλά και της εμπειρομαμής… Σχεδόν ποτέ με τη βοήθεια Μαιευτήρα διότι δεν ήθελαν να εμφανίσουν τ’ απόκρυφά τους και, κυρίως οι Τουρκάλες σε αντίθεση με τις άλλες Ευρωπαίες…! Βέβαια, δεν έχαναν και τίποτα διότι οι ευκαιριακοί μαιευτήρες, στη Τριπολιτσά, ήταν άσχετοι!
Κάποιοι, απ’ αυτούς τους αγύρτες γιατρούς, ήταν επικίνδυνοι για το λαουτζίκο της Τριπολιτσάς -Έλληνες και Τούρκοι συζούσαν...- διότι, επειδή ήταν "γιατροί παρά τω πασά„… ο πασάς τους χρησιμοποιούσε για δόλιους σκοπούς... όπως να τιμωρήσει ή απαλλαγεί από τους "δυνατούς„ αντιπάλους του! Εξυπηρετούσαν, με άλλα λόγια, τα σατανικά σχέδια των Παλατιού!
Οι Γιατροί ήταν σεβαστοί, από τους Τούρκους, όταν, μάλιστα, μιλούσαν και τη γλώσσα τους… Είχαν την ελευθερία τους και το σεβασμό των Αξιωματούχων… οι οποίοι για τους, πράγματι, καλούς γιατρούς, εκφράζονταν με το: "έχει τα λευκά χέρια του Μωυσή„ δηλ. έχει θαυματουργά χέρια που θεραπεύουν!
Όχι· δε διέθεταν ιατρεία οι κομπογιαννίτες γιατροί της Τριπολιτσάς… αλλ' επισκέπτονταν τον ασθενή "κατ’ οίκον„ ενώ, όπως είπαμε, κάποιες φορές δέχονταν στην αυλή του κοιτώνα τους ή και εντός… Οι Ελληνίδες είχαν μια ελευθερία, από τους άντρες τους και τους γονείς τους, να επισκέπτονται τους γιατρούς ρωτώντας αν θα κάνουν παιδί ή μήπως είναι έγκυες ή αν θα πιάσουν παιδί ή για οτιδήποτε άλλο... κάτι που δεν έκαναν οι Τουρκάλες… Οι χανούμισσες του Σεραγιού της Τριπολιτσάς, αν αρρώσταιναν μόνο ο πασάς αποφάσιζε γι’ αυτές… Οπότε καλούσε τον γιατρό μέσα στο  Σαράι ο οποίος οδηγείτο στο “άβατο”... στους κοιτώνες του Χαρεμιού...! Οι Ελληνίδες και οι Τουρκάλες –οι Ελληνίδες περισσότερο- πίστευαν στο “κακό μάτι”…! Έτσι κι έλεγες "τι ωραίο μωρουδάκι είναι αυτό„, δεν έφευγες, αν δεν το 'φτυνες μην το ματιάσεις... κάτι που, σε όλο του το μεγαλείο, επαναλαμβάνεται και σήμερα στην Τριπολιτσά του 2011!
Μια ασθένεια που καταλάμβανε κι ενοχλούσε τις Χανούμισσες του Παλατιού της Τριπολιτσάς ήταν η ζαλάδα που ένιωθαν όταν άνοιγαν τα παράθυρα του Σεραγιού κι οσφρήζονταν τη μυρωδιά της γαλατσίδας -είδος φυτού...- που ερχόταν από τον Άη-Ντίνη! Επηρεάζονταν οι χανούμισσες, ζαλίζονταν, νευρίαζαν… σε σημείο που, ο πασάς, κάποια μέρα του κατακαλόκαιρου, ξεσήκωσε τους Τριπολιτσιώτες δίνοντας διαταγή... "σηκωθείτε και ανεβείτε στο βουνό και ξεριζώστε τη γαλατσίδα„!
Οι Τριπολιτσιώτες, αν και είχαν κάθε σπίτι και πηγάδι, δεν έπιναν νερό πηγαδίσιο διότι ήταν, όχι καλής ποιότητας, καθότι επιφανειακό… Όμως, καθόλο το χειμώνα έπιναν το κατηφορίζον, από το Μαίναλο, νερό το οποίο και αποθήκευαν σε στέρνες μέσα στα σπίτια τους… Κάποτε, όμως, τέλος καλοκαιριού, σωνόταν οπότε έπιναν, αναγκαστικά, πηγαδίσιο με τα γνωστά κοιλιακά νοσήματα… Τυχεροί ήταν οι κάτοικοι της Τεγέας (Επισκοπής και Πιαλί) των οποίων το νερό ήταν “και το πρώτο”! Από εκεί πήγαιναν και έφερναν νερό, για τον Πασά…
Οι γέροι υπόφεραν, όχι σε μεγάλο βαθμό, από αρθριτικά επειδή έτρωγαν διάφορα παρασκευάσματα μ’ αλεύρι, κάστανα…ενώ, τα παιδιά, δεν υπόφεραν από αδενοπάθεια...
Το κρυολόγημα, το συνάχι, ο βήχας… και τότε υπήρχαν. Η Τεγέα ήταν ό,τι έπρεπε για να μην αδιαθετήσει κάποιος από κρυολόγημα αφού, απ' ό,τι πίστευαν, είχε το πιο υγιεινό κλίμα στο Μωριά!
Στην Τριπολιτσά, δεν είχαμε υδροκήλες και οιδήματα όρχεων, όπως στη Λακωνία· ούτε αποπλήξεις όπως στη λεκάνη της Μεγαλόπολης…· ούτε υδροκέφαλα νήπια... μα ούτε και έλκη… Δεν είχαμε Πανώλη (Πανούκλα)…