Του Παν. Βέμμου

Αρκάδες που εκτελέστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εκτός Αρκαδίας

Η δεκαετία του ’40 αποτελεί σταθμό στη νεώτερη ιστορία μας. Την παλλαϊκή αντίσταση του ελληνικού λαού στη φασιστική επίθεση της Ιταλίας την διαδέχθηκε η ναζιστική Γερμανία. Το μέτωπο αντίστασης του λαού υπέστη τα πρώτα ρήγματα με τους πεμπτοφαλαγγίτες αξιωματικούς, που παρά την ρητή εντολή  της κυβέρνησης να συνεχίσουν τον αγώνα, βοήθησαν τους εισβολείς στην διάλυση του στρατού, περιόρισαν την αντίσταση και διευκόλυναν την κατάληψη της χώρας. Τα άτομα αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα των δωσίλογων κατοχικών κυβερνήσεων.

Η Κατοχή βρίσκει τον ελληνικό λαό χωρίς πολιτική ηγεσία, αφού παλάτι και κυβέρνηση αυτοεξορίσθηκαν στην Αίγυπτο, για να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα στο πλευρό των συμμάχων. Ο λαός καλύπτει το κενό και με πρωτοβουλία παράνομων από τη δικτατορία Μεταξά κομμάτων σχηματίζει αντιστασιακές οργανώσεις. Ο λιμός το χειμώνα ’41-’42 θέτει το ζήτημα της επιβίωσης του λαού. Ξεκινά πολιτικός αγώνας με απεργίες και διαδηλώσεις. Δημιουργείται πλατύ μέτωπο Αντίστασης με σκοπό την εθνική απελευθέρωση και την δημοκρατική ανέλιξη της χώρας. Σχηματίζονται ένοπλα τμήματα και αρχίζει στρατιωτική αντιπαράθεση με τις  κατοχικές δυνάμεις. Αυτό το κίνημα φέρνει σε δύσκολη θέση τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους.
Βασικός όρος του Ιωάννη Ράλλη στους Γερμανούς προκειμένου να αναλάβει «πρωθυπουργός» τον Απρίλιο 1943 ήταν η συγκρότηση στρατιωτικών τμημάτων για «την προστασία του κοινωνικού καθεστώτος από τους καταχθόνιους σκοπούς του κομμουνισμού». Τα πρώτα τμήματα συγκροτήθηκαν με βάση την ευζωνική φρουρά του Άγνωστου Στρατιώτη, γι’ αυτό ονομάσθηκαν στην αρχή «Ευζωνικά Τάγματα» (Ε.Τ.) και τα μέλη του από το λαό «γερμανοτσολιάδες». Σύντομα τα Ε.Τ. επεκτάθηκαν  σε Χαλκίδα, Πάτρα, Αγρίνιο, Κόρινθο, Πύργο και Ναύπακτο. Τα Ε.Τ. εγκαινίασαν τη δράση τους με μαζικές συλλήψεις αναπήρων πολέμου στα τέλη Νοεμβρίου 1943 για «να εκκαθαρισθούν τα νοσοκομεία από τα αναρχικά στοιχεία». Περισσότεροι από 1700 ανάπηροι πολέμου ήταν αυτοοργανωμένοι στα στρατιωτικά νοσοκομεία καθώς  αδυνατούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Συλλαμβάνονται από τα Ε.Τ. και παραδίνονται στους Γερμανούς. Μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου που είχε ιδρυθεί στις 5 Σεπτεμβρίου 1943. Το στρατόπεδο αυτό υπήρξε προμηθευτής ομήρων για τα κρεματόρια της Γερμανίας και για μαζικές εκτελέσεις αντιποίνων στην Αττική και όχι μόνο.
Τα καθ’ αυτό «Τάγματα Ασφαλείας» (Τ.Α.) ξεκίνησαν ως αντίδραση αντικομμουνιστικών πολιτικών και αξιωματικών στην ευρεία λαϊκή απήχηση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στον κίνδυνο επικράτησής του μεταπελευθερωτικά, ανησυχία που συμμερίζονταν και ο βρετανικός παράγοντας. Τα Τ.Α. ταυτίστηκαν λεκτικά και ουσιαστικά με τα Ε.Τ. και η ονομασία επεκτάθηκε συλλήβδην σ’ όλα τα ένοπλα τμήματα που συγκροτήθηκαν το 1943-44 από τους Γερμανούς και την κατοχική κυβέρνηση Ράλλη. Ανώτατος αρχηγός τέθηκε ο Γερμανός Β. Σιμάνα, διοικητής ταξιαρχίας των SS.
Στην περιοχή μας εμφανίσθηκαν το φθινόπωρο του ’43 σε Λακωνία και Καλαμάτα. Την άνοιξη του ’44 ενοποιήθηκαν σε «Β’ Αρχηγείον Χωροφυλακής Πελοποννήσου» με επικεφαλής τον συνταγματάρχην Διονύσιο Παπαδόγκωνα και τάγματα σε Τρίπολη, Σπάρτη, Γύθειο, Μελιγαλά, Καλαμάτα και Γαργαλιάνους.
Θα παρουσιάσουμε κάποια στοιχεία από τη δράση των Τ.Α. που αναφέρονται στο σημαντικό βιβλίο της Κούλας Ξηραδάκη «Κατοχικό».
Στις 27 Νοεμβρίου 1943 τα Τ.Α. εκτελούν στο στρατόπεδο Γουδή δέκα εννιά (19) κρατούμενους ως ομήρους στις φυλακές Χατζηκώστα. Ανάμεσά τους ήταν και επτά (7) ανάπηροι πολέμου. Τη διαταγή της εκτέλεσης των 19 υπογράφει: Ο Ανώτατος Αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας και Αστυνομίας Ελλάδος Β. Σιμάνα. Διοικητής Ταξιαρχίας SS και Αντιστράτηγος των οπλισμένων Ταγμάτων Ασφαλείας (Εφημ. «Αθηναϊκά Νέα»).
Η εφημερίδα «Ακρόπολις» γράφει στις 7-1-1944 τα Τ.Α. εξετέλεσαν στο στρατόπεδο Γουδή 30 ομήρους. Η ίδια εφημερίδα στις 11-1-44 αναφέρει ότι τα Τ.Α. εξετέλεσαν 10 και στις 18-1-44 άλλους 10. Τα «Αθηναϊκά Νέα» στις 10-2-44 αναφέρει ότι τα Τ.Α. εξετέλεσαν 26.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ (στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα» 1-5-44)
«Την 27-4-44 κομμουνιστική συμμορία παρά τους Μολάους κατόπιν μιας εξ ενέδρας επιθέσεως, εδολοφόνησαν ανάνδρως έναν Γερμανό στρατηγό και τρεις συνόδους του. Πολλοί Γερμανοί ετραυματίσθηκαν. Ως αντίποινα θα εκτελεσθούν:
1. Ο τυφεκισμός 200 κομμουνιστών την 1-5-44
2. Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάοι προς Σπάρτην έξωθεν των χωρίων.
Υπό την εντύπωσιν του κακουργήματος τούτου Έλληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς.
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος»
(Σημ. Π.Β.) Στους 100 περιέχονται οι 40 εκτελεσμένοι στον Αγιο-Θανάση την 1-5-44 από τους ταγματασφαλίτες της Τρίπολης. Οι άλλοι 60 εκτελέσθηκαν την ίδια μέρα σε Κόρινθο και Καλαμάτα. Αυτό είναι ένα μικρό δείγμα της «ένδοξης» δράσης των εθνικιστών των «Ταγμάτων Ασφαλείας»!
Από την άλλη πλευρά η Αντίσταση πέραν των αγώνων που αναφέραμε παραπάνω για την επιβίωση του λαού, αντιτάχθηκε και απέτρεψε το διαμελισμό της χώρας, ματαίωσε την πολιτική επιστράτευση, συνέβαλε σημαντικά στον αντιφασιστικό αγώνα και στη νίκη των συμμάχων και απελευθέρωσε τη χώρα.
Σ’ αυτόν τον εθνικό αγώνα βαρύς ήταν ο φόρος αίματος των αντιφασιστών. Εκατοντάδες είναι οι νεκροί μόνο στην Αρκαδία και σε πολλούς τόπους. Τα μνημεία που έχουν στηθεί θυμίζουν τις σκληρές εκείνες μέρες. Υπάρχουν όμως και άγνωστες πλευρές που οφείλονται όχι μόνο στη λήθη του χρόνου, αλλά και στο ανώμαλο πολιτικό καθεστώς που ακολούθησε την Κατοχή. Κάποια απ’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα αναφέρονται στο βιβλίο που προαναφέραμε. Σας τα παρουσιάζουμε όπως περιέχονται, σ’ αυτό.
Α. Αρκάδες που εκτελέσθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στο εξωτερικό.
1. Κυρίου Ηλίας του Γεωργίου, ετών 22 από το Λεωνίδιο. Συνελήφθη στις 11 Ιουλίου 1944. Πέθανε στο Γκρι-Κλαρ της Αυστρίας στις 14-11-44.
2. Πολυγένης Πολυχρόνης του Αθανασίου από την Καρύταινα. Συνελήφθη στο μεγάλο μπλόκο της Καλαμάτας. Μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Μαρκίς, Γαλλία, όπου και πέθανε στις 15-5-44.
3. Ψαρούλης Παναγιώτης του Γεωργίου, από την Δημητσάνα. Συνελήφθη στο Κοφίνι Ναυπλίου στις 10-6-44. Μεταφέρθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο στην Σλοβενία. Τον Νοέμβριο του 1944 επιχείρησε με άλλους κρατούμενους να δραπετεύσει, έγινε όμως αντιληπτός από φρουρό, ο οποίος τον πυροβόλησε και τον σκότωσε.
Β. Αρκάδες που εκτελέσθηκαν εκτός Αρκαδίας.
Δεν αναφέρονται όσοι εκτελέσθηκαν σε Μονοδέντρι-Ανδρίτσα κ.α. και οδηγήθηκαν εκεί από τις φυλακές της Τρίπολης.
1. Λέλος Βασίλειος ετών 28 από τα Γεφυράκια Μεγαλόπολης. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1941, μαζί με τον Γκετσάλη Περικλή από την Χειμάρα, αγροφύλακες στο κτήμα Πύργος Βασιλίσσης, ήρθαν στα χέρια με Ιταλούς στρατιώτες που μπήκαν να κλέψουν σταφύλια, με αποτέλεσμα ο Γκετσάλης να σκοτώσει έναν απ’ αυτούς. Συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν στις 25 Σεπτεμβρίου 1942.
2. Λαμπρόπουλος Κωνσταντίνος ετών 30, οδηγός αυτοκινήτων, από την Τρίπολη. Εκτελέσθηκε στις 4-2-43 στην Καισαριανή μαζί με τον Κ. Περρίκο αντισμήναρχο ε.α. αρχηγό της ΠΕΑΝ που ανατίναξε τα γραφεία της ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ.
3. Κούλης Ιωάννης ετών 27 τορναδόρος από την Τρίπολη Γορτυνίας*. Εκτελέστηκλε για σαμποτάζ στις 9/4/1943 από τους Γερμανούς στην Αττική.
4. Παρασκευόπουλος Θεμιστοκλής του Κων/νου, ετών 36, από την Τρίπολη Γορτυνίας*, δάσκαλος στον Πειραιά. Συνελήφθη στις αρχές Δεκεμβρίου 1942 μέσα στο σχολείο όπου δίδασκε και φυλακίσθηκε στις φυλακές της Αίγινας. Ήταν καταδικασμένος σε ισόβια μετά από γραπτή καταγγελία στην Γκεστάπο, που τον χαρακτήριζε «αρχικομμουνιστή» και υβριστή του Άξονα.
5. Πετρόπουλος Μιχαήλ του Βασ., ετών 34, δάσκαλος στον Πειραιά, συνάδελφος του προηγούμενου και συντοπίτης του από την Γορτυνία. Συνελήφθη μαζί του και για τους ίδιους λόγους.
Εκτελέσθηκαν και οι δύο μαζί με άλλους 19 στις 17/6/1943 στην Καισαριανή.
6. Καρυώτης Ιωάννης του Ηλία, από το Λεοντάρι Αρκαδίας. Εκτελέστηκε στην Αθήνα στις 23 Νοεμβρίου 1943.
7. Καψούρος Απόστολος του Γεωργίου από τα Λαγκάδια Γορτυνίας. Εκτελέστηκε στις 8-2-44 στην Καλαμάτα.
8. Κριτσώνης Νικόλαος από την Τρίπολη. Εκτελέστηκε στις 21-3-1944 στο κτήμα του Νέγρη, έξω από την Κόρινθο.
9. Ροζής ή Παρασκευόπουλος Θεμιστοκλής, εκπαιδευτικός επιθεωρητής από την Τρίπολη. Εκτελέστηκε στις 15-5-1944 από τους Γερμανούς στην Καισαριανή.
10. Τράκας Βασίλειος του Κων/νου, ετών 40, από το Ροεινό Αρκαδίας. Εκτελέστηκε στην Αγριλίτσα Καρυάς Αργολίδος στις 17-5-1944.
11. Αργυρόπουλος Πέτρος του Σπυρίδωνος από το Ροεινό Αρκαδίας. Εκτελέσθηκε στις 30-5-1944 στην Αργολίδα.
12. Κώτσηρας Γεώργιος του Γρηγορίου ετών 31. Καθηγητής Μαθηματικών εκ Μεγαλοπόλεως, στέλεχος της «Εθνικής Αλληλεγγύης» Συνελήφθη στις 21 Ιουλίου 1944 στην πλατεία Αμερικής από τον Παρθενίου και την ομάδα του και οδηγήθηκε στο Παράρτημα Ασφαλείας, στο ξενοδοχείο «Κρυστάλ». Την άλλη μέρα βρέθηκε το πτώμα του στο νεκροτομείο και αναγνωρίσθηκε υπό του αδελφού του. Εν τω εγγράφω του Νεκροτομείου Αθηνών αναφέρεται ότι ήτο κρατούμενος της Ειδικής Ασφάλειας και ότι εφονεύθη εντός αυτής. Στο συμπέρασμα της ιατροδικαστικής έρευνας αναφέρεται «... Επί του πτώματος του ανωτέρω βεβαιούνται κακώσεις προελθούσαι εκ δαρμού. Ο θάνατος προήλθεν συνεπεία  κακώσεων της κεφαλής δια πυροβόλου όπλου και καταγμάτων αυτής, λίαν εκτεταμένων πιθανώς εκ πτώσεως εξ ύψους. Το περιγραφέν κάταγμα κατά την σπονδυλικήν στήλην, δικαιολογεί την εκδοχήν ταύτην, είναι δε τούτο ικανόν να προξενήση τον θάνατον».
13. Δαλιάνης Γεώργιος του Αρισ. ετών 47 από το Άστρος Κυνουρίας. Εκτελέστηκε στην Κόρινθο στις 23-7-44
14. Βαρουξής Γεώργιος του Παναγιώτη από την Σιλίμνα Αρκαδίας. Εκτελέστηκε περί τα τέλη Ιούλη του 1944 στην Αγία Άννα Κρανιδίου.
15. Παπαγιαννάκος Ιωάννης του Αθανασίου ετών 31, δικαστικός υπάλληλος από τη Μεγαλόπολη. Εκτελέστηκε έξω από τη Μάντρα Ελευσίνος στις 9-8-44.
16. Κακούρας Δήμος του Βασιλείου, από το Καλλιάνι Γορτυνίας. Εκτελέστηκε στις 3-9-1944 στην Αττική.
17. Κώτσηρας Αργύρης του Γρηγορίου, δικηγόρος από τη Μεγαλόπολη, αδελφός του προαναφερόμενου Κώτσηρα Γεωργίου. Εκτελέστηκε στις 5-9-44.
18. Καλαμπόκας Ιάσων, ετών 26, από τις Κάτω Κολλίνες Αρκαδίας. Πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο ως έφεδρος ανθυπολοχαγός πεζικού. Μετά την κατάρρευση του μετώπου πήγε στην Κρήτη και πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης. Έφυγε στη Μ. Ανατολή, εντάχθηκε στην 1η Ελληνική Ταξιαρχία και πολέμησε με τα συμμαχικά στρατεύματα στο Ελ Αλαμέιν όπου και τραυματίσθηκε. Μπήκε στις μυστικές υπηρεσίες πληροφοριών των Άγγλων και εκπαιδεύτηκε σε σχολή κομάντος. Τον Νοέμβριο του 1943 έφτασε στη Χίο. Εγκατέστησε ασύρματο και μετέδιδε πληροφορίες στο στρατηγείο Μ. Ανατολής. Έκανε και σαμποτάζ. Οι Γερμανοί τον επισήμαναν. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1944 το βράδυ δύο Γερμανοί που τον παρακολουθούσαν του φώναξαν να σταματήσει, αυτός πήρε από κάτω μια φούχτα χώμα και τους το πέταξε στο πρόσωπο. Τότε ο ένας Γερμανός έβγαλε το περίστροφο και τον σκότωσε.
19. Μέλλος Σαράντος από την Τρίπολη. Τον έπιασαν οι Ιταλοί στο Μετόχι Ερμιόνιδας τον μετέφεραν στην Κόρινθο, όπου και πέθανε, κρατούμενος στο στρατόπεδο Κορίνθου.
Σήμερα, η χώρα μας διέρχεται την μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση, που από οικονομική εξελίσσεται σε κοινωνική και εθνική. Η υπέρβαση της απαιτεί ενότητα και κοινή προσπάθεια του λαού. Οι παρεμβάσεις εξωγενών πολιτικών κέντρων και κηρύγματα μίσους και διχασμού από ακροδεξιές και φασιστικές δυνάμεις δημιουργούν προϋποθέσεις ανώμαλων, επικίνδυνων και αντιδημοκρατικών πολιτικών εξελίξεων. Αυτό μας διδάσκει η ιστορία και ιδιαίτερα αυτή της δεκαετίας του ’40. Η γνώση της δεν είναι μόνο απαραίτητη αλλά και ζωτική κατ’ εξοχή για τους νέους που δεν έζησαν τις συνέπειες του Εμφυλίου και πλήττονται περισσότερο από την κρίση.

*  Όπως αναφέρεται στο βιβλίο (σ. Π.Β. είτε πρόκειται για λάθος και είναι πιθανόν το χωριό Τσίπολη (σημ. Τουθόα) στην ίδια κοινότητα με το Λευκοχώρι, είτε έτσι γράφτηκε τότε στις αρμόδιες αρχές)