Στην εφημερίδα «Αρκαδία», η οποία άρχισε να εκδίδεται από τον Θ. Ρηγόπουλο την 1η Ιανουαρίου του 1857 και τυπωνόταν στη συνοικία της Αγίας Βαρβάρας στην Τρίπολη, διαβάζουμε στο φύλλο υπ' αριθμ. 621 (12/1/1874), παρουσιάζονται τα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια των δημοτικών εκλογών στην Τρίπολη το 1874, στοιχεία που δίνουν μια εικόνα της κοινωνίας της τότε εποχής, αλλά και του τρόπου με τον οποίον αντιμετώπιζαν τις εκλογές οι όχι και τόσο μακρινοί μας πρόγονοι.

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στα άρθρα της εφημερίδας, η τάξη ήταν πολύ δύσκολο να επιβληθεί, ενώ οι Τριπολίτες δεν δίσταζαν να κάνουνακόμα και φόνο για να υπερασπιστούν την υποψηφιότητα του τάδε ή του δείνα δημάρχου ή τον τάδε ή τον δείνα βουλευτή και πρωθυπουργό.

Σημειωτέον ότι τότε πρωθυπουργός ήταν ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, με καταγωγή από την Τρίπολη. Όμως οι Αρκάδες δεν ήταν ευχαριστημένοι μαζί του. Κυρίως επειδή συγκέντρωνε τις αστυνομικές δυνάμεις στην Αθήνα, αφήνοντας την επαρχία αφύλακτη και τους πολίτες έρμαιο κάθε εγκληματία.

«Των προεορτίων των δημοτικών εκλογών εγένετο έναρξης δι' αίματος εν τη πρωτευούση του Δήμου Νάσσωνος της επαρχίας Μαντινείας. Μεταξύ υπουργικών (σσ.: κυβερνητικών) και αντιπολιτευομένων συνέβη διά πυροβόλων συμπλοκή, καθ' ην ετραυματίσθησαν καιρίως δύο πολίται, εξ ων ο εις διατελεί εις την θέσιν του επαρχιακού συμβούλου», διαβάζουμε στο φύλλο υπ' αριθμ. 621 (12/1/1874), ενώ στο ίδιο φύλλο αναφέρεται ότι και στον Δήμο Φαλαισίας κάθε τρεις και λίγο ξεσπούν ταραχές με αφορμή τα «υπουργικά».

Στην Τρίπολη, όπως αναφέρεται στο ίδιο φύλλο, πριν από τις εκλογές ξέσπασαν ταραχές και συγκρούσεις που άφησαν πίσω τους έναν νεκρό, δύο σοβαρά τραυματίες και πολλούς ελαφρά τραυματισμένους. Οι δύο αντίπαλοι, ήταν ο ήδη δήμαρχος Αλ. Νικόπουλος και ο Π. Οικονομίδης, ο οποίος και κέρδισε τη δημαρχία, και ήταν υποστηριζόμενος από την αντιπολίτευση της χώρας. «Η δημοτική εκλογή του Δήμου Τριπόλεως αποπερατώθη την 7η του τρέχοντος μηνός», αναφέρει η εφημερίδα. Σημειωτέον ότι στη χώρα οι δημοτικές εκλογές είχαν ξεκινήσει στις 4 Ιανουαρίου και αποπερατώθηκαν στις 8. Σε προγενέστερα φύλλα της εφημερίδας ο συντάκτης εκφράζει τις ανησυχίες του επειδή, με το πολύ κρύο και το χιόνι που έπεφτε ήδη, οι κάτοικοι των χωριών δεν θα μπορούσαν να πάνε να ψηφίσουν, φοβούμενοι το δριμύ ψύχος.

Η εφημερίδα περιέχει μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία ως προς την εκλογική διαδικασία, η οποία γινόταν ως εξής: Στήνονταν δύο κάλπες, μία για κάθε υποψήφιο, και αντί για ψηφοδέλτια οι ψηφοφόροι έριχναν στις κάλπες σφαιρίδια. Τυφεκιοφόροι φύλασσαν τις κάλπες, ταραχές ξεσπούσαν συνεχώς, και η νοθεία ήταν δεδομένη. Χαρακτηριστικά, όπως αναφέρει η εφημερίδα στο Φύλλο υπ' αριθμ. 623 (9/2/1874), 107 ψήφισαν ενώ ήταν απόντες, 9 ενώ ήταν ήδη νεκροί, 9 ανύπαρκτοι, 231 ψηφοφόροι μήνυσαν την επιτροπή επειδή άλλοι είχαν ψηφίσει στη θέση τους(!), 206 άνδρες ψήφισαν «καλπονοθευτικώς» δύο και τέσσερις φορές ακόμη. Όπως καταλαβαίνουμε, με τέτοια νοθεία, η πλευρά του απερχόμενου δημάρχου διαμαρτυρήθηκε έντονα.

Σφαιρίδια, φανατισμός, «μαύρο» και «δαγκωτό»

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του, ο Γιώργος Κόκουβας (δείτε ΕΔΩ) εξηγεί:

*Το σφαιρίδιο των εκλογών 

Σε αρκετές από τις εκλογικές αναμετρήσεις του 19ου αιώνα, η ψηφοφορία διενεργήθηκε με σφαιρίδιου αντί ψηφοδελτίου, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα του εκλογικού σώματος ήταν αναλφάβητο. Τα σφαιρίδια στην ελληνική επαρχία αποκαλούνταν… χαϊδευτικά «κακαράντζες» - όταν μάλιστα η εκλογική αναμέτρηση οδηγούταν σε «ντέρμπι», έλεγαν πως «ο τάδε κέρδισε για μια κακαράντζα»! 

*«Μαύρο» και «δαγκωτό» 

Από την μέθοδο του σφαιριδίου προέκυψαν οι παραπάνω φράσεις στην ελληνική εκλογική αργκό. Η ψηφοφορία γινόταν ως εξής: Σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσες και οι υποψήφιοι, και κάθε κάλπη χωριζόταν σε δύο μέρη, το λευκό που αντιστοιχούσε στο «Ναι» και το μαύρο που αντιστοιχούσε στο «Όχι». Κάθε ψηφοφόρος έπαιρνε τόσα σφαιρίδια όσα και οι κάλπες και περνούσε από καθεμία, ρίχνοντας σφαιρίδιο στο «ναι» ή στο «όχι» αντίστοιχα. Ο μυστικός χαρακτήρας της ψηφοφορίας εξασφαλιζόταν με ειδικό υλικό στο εσωτερικό της κάθε κάλπης για να μην ακούγεται πού πέφτει το σφαιρίδιο. Όταν λοιπόν κάποιος καταψήφιζε έναν υποψήφιο με σφαιρίδιο στο «Όχι», έλεγε ότι «τον μαύρισε» ή του «έριξε μαύρο», ενώ οι φανατικοί ενός συνδυασμού δάγκωναν το σφαιρίδιο πριν το ρίξουν στο «Ναι» για να δείξουν την αφοσίωσή τους, κι έτσι προέκυψε η έκφραση «δαγκωτό». 

*Οι «κουμπάροι» και ο φανατισμός στην κάλπη 

Από την εποχή των σφαιριδίων ξεκίνησαν τα φαινόμενα ακραίας πόλωσης και εκλογικών καυγάδων. Κατά τα ήθη της εποχής, σε κάθε κάλπη υποψηφίου υπήρχε και ένας υποστηρικτής/εκπρόσωπός του, ο οποίος φρόντιζε όχι μόνο να κάνει παραινέσεις προς τον κάθε ψηφοφόρο για να ψηφίσει «ναι», αλλά παρατηρούσε στενά τον καθένα και κατέγραφε την ψήφο του για να γνωρίζει το κόμμα τα φρονήματά του – μάλιστα λέγεται ότι έγιναν πολλοί φόνοι για τέτοιου είδους «βεντέτες» ενάντια σε ψηφοφόρους. Πολλοί ήταν αυτοί που πείθονταν από τις «φιλικές παραινέσεις» και τις δόλιες υποσχέσεις αυτών των αντιπροσώπων, τους οποίους αποκαλούσαν «κουμπάρους». 

*Από το σφαιρίδιο στο ψηφοδέλτιο 

Χρειάστηκε να περάσει πάνω από μισός αιώνας για να επανέλθει το ψηφοδέλτιο ως μέθοδος ψηφοφορίας. Μιλώντας στη Βουλή το 1910, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου είχε πει: «Καθιστά (το ψηφοδέλτιο) περισσότερον ανεπηρέαστον την εκλογήν παρά η δια σφαιριδίου ψηφοφορία, η οποία δια τα μύρια μετερχομένων τεχνάσματα αντιπροσώπων των υποψηφίων, τους οποίους καθιστά αναγκαίους, και δια της δυσκόλου επιβλέψεως όλων των καλπών υπό των δικαστικών αντιπροσώπων, διευκολύνει την νόθευσιν του φρονήματος των εκλογέων…». Η συνηθέστερη μέθοδος νοθείας στην ψηφοφορία με σφαιρίδια ήταν η ανατροπή της κάλπης. Αν κάποιος αναποδογύριζε την κάλπη, μπερδεύονταν τα σφαιρίδια με τα «ναι» και τα «όχι» και έτσι όλες οι ψήφοι ακυρώνονταν. Το ψηφοδέλτιο χρησιμοποιήθηκε στις δημοτικές εκλογές του 1914, με την προσθήκη του σταυρού προτίμησης και έγινε το επίσημο μέσο ψηφοφορίας από τις βουλευτικές εκλογές του 1926 και εξής. 

(Η εφημερίδα «Αρκαδία» έχει ψηφιοποιηθεί στο αρχείο εφημερίδων της Βουλής των Ελλήνων.)

Γαλανιάδη Εύα