Γράφει : Ένας «αμετανόητος» παραδοσιακός Βυτινιώτης

«Τα κάστανα θέλουν κρασί και τα καρύδια μέλι»

Αν περιδιαβούμε την έρημη πλέον Βυτινιώτικη χινοπωριάτικη ύπαιθρο θα παρατηρήσουμε ότι το δένδρο που συναντά κανείς πιο συχνά είναι η καρυδιά, η οποία υπάρχει από τους γύρω χώρους των σπιτιών (γρασίδια) μέχρι τις πιο απομακρυσμένες γεωργικές εκτάσεις. Η καρυδιά και η μυγδαλιά είναι τα δένδρα που φύτευε ο ντόπιος περισσότερο, είτε γιατί ήταν λιγότερο απαιτητικά, είτε γιατί ευδοκιμούσαν στο ορεινό κλίμα του τόπου μας και για έναν επιπλέον λόγο ο καρπός τους ήταν πλούσια διατροφή για τον εργαζόμενο σκληρά Βυτινιώτη ξωμάχο.

Πολλές χρονιές όμως η παραγωγή ήταν ελάχιστη, επειδή η παγωνιά του Απρίλη ακόμα και του Μάη «έκαιγε» τα δένδρα και κατέστρεφε τον καρπό. Μια χρονιά μάλιστα πριν από σαράντα περίπου χρόνια η παγωνιά του Απρίλη ήταν τόσο μεγάλη, που έκαψε ακόμη και τους κορμούς των δένδρων και ξέρανε πολλά από αυτά.

Και τώρα που «χινοπώριασε» ήρθαν στη μνήμη μας εικόνες από τους παλιούς Βυτινιώτες, οι οποίοι στις αρχές Οκτώβρη «ράβδιζαν» τις καρυδιές τους και μάζευαν τα καρύδια στα φρεκοσπαρμένα γρασίδια τους, πριν αυτά φυτρώσουν και καταστραφεί το φύτρο. Σήμερα στη Βυτινιώτικη ύπαιθρο τα καρύδια πέφτουν μόνα τους με τις πρώτες βροχές του Οκτώβρη, όπως έγινε πρόσφατα με τη δυνατή μπόρα της Παρασκευής 4 του Οκτώβρη. Τώρα όμως πολλά μένουν αμάζευτα ή μαζεύονται από όποιον προφτάσει χωρίς την έγκριση των ιδιοκτητών, διότι αρκετοί μένουν μακριά και δεν ενδιαφέρονται πλέον για τις παλιές ιδιοκτησίες των προγόνων τους.

Και επειδή το δέντρο αυτό συνδέεται στενά με τη Βυτινιώτικη ύπαιθρο και επειδή το φθινόπωρο είναι η εποχή του, παίρνουμε αφορμή να γράψουμε λίγα πληροφορικά στοιχεία γι' αυτό. Η λέξη Καρυά ή Καρύα είναι αρχαιοελληνική και σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν θυγατέρα του Δίωνα, μυθικού βασιλιά της Λακεδαίμονος, και της Αμφιθέας. Αδελφές της Καρυάς ήταν η Όρφη και η Λυκώ. Κάποτε το βασιλικό ζεύγος φιλοξένησε τον θεό Απόλλωνα. Ο θεός για ανταμοιβή υποσχέθηκε στην Αμφιθέα ότι θα έδινε στις κόρες της το δώρο της μαντικής υπό τον όρο ότι αυτές δεν θα πρόδιδαν ποτέ τους θεούς και ποτέ δεν θα ζητούσαν να μάθουν πράγματα, που δεν τις αφορούσαν.

Μετά από χρόνια ο Δίων φιλοξένησε και τον θεό Διόνυσο στο ανάκτορό του. Ο Διόνυσος ερωτεύθηκε την Καρυά και η Καρυά τον Διόνυσο. Αφού ο θεός τελείωσε το μεγάλο ταξίδι του σε όλη τη Γη, ξαναπέρασε από το παλάτι του Δίωνα, καθώς ο έρωτάς του για την Καρυά ήταν μεγάλος. Τότε όμως οι κόρες τον παρακολούθησαν για να μάθουν τα μυστικά του. Για τον λόγο αυτό οι θεοί τις μεταμόρφωσαν σε βράχια και την Καρυά σε κάρυον (κουκούτσι), το οποίο από τότε υπάρχει μέσα στους περισσότερους καρπούς. Αλλά ο Διόνυσος στη συνέχεια μετέτρεψε την Καρυά στο δέντρο καρυδιά. Ο Πλούταρχος ετυμολογεί το όνομά της από τον πονοκέφαλο που «έπιανε» όποιον κοιμόταν στον ίσκιο της. Επομένως η καλλιέργειά της είναι πανάρχαιη και ιδιαίτερα διαδομένη στα ορεινά και ημιορεινά μέρη της Ελλάδας. Το επιστημονικό όνομα της καρυδιάς είναι Juglans regia, δηλαδή βασιλική καρυδιά. Το γεγονός ότι από πολλά χρόνια είναι γνωστή η ευεργετική δράση των καρυδιών στην ανθρώπινη υγεία, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη γευστικότητα της ψίχας τους, είχε σαν αποτέλεσμα την αλματώδη αύξηση της ζήτησης καρυδιών παγκοσμίως, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Πολλές ερευνητικές εργασίες κατέδειξαν ότι το καρύδι έχει ένα εξαιρετικό συνδυασμό ακόρεστων λιπαρών οξέων, φαινολικών οξέων, βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων και ότι η συστηματική κατανάλωση καρυδόψιχας καλής ποιότητας, μειώνει δραστικά την κακή χοληστερόλη, παρουσιάζει ισχυρή αντιοξειδωτική ικανότητα, δρα προστατευτικά σε καρδιαγγειακές παθήσεις και στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου, ενώ δείχνει αντικαρκινική προληπτική δράση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο διαιτολόγιο ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη.

Στην Ελλάδα η καρυδιά καλλιεργείται σε ποσοστό 70% σε ορεινές περιοχές με υψόμετρο μεγαλύτερο από τα 500 μ, σε ποσοστό 20% σε ημιορεινές, με υψόμετρο μεταξύ 200 και 500 μ και κατά 10% σε πεδινές περιοχές. Το μεγάλο πλεονέκτημα της καλλιέργειας της καρυδιάς είναι ότι είναι προσαρμοσμένη για καλλιέργεια στις κλιματικές και εδαφικές συνθήκες των ορεινών και ημιορεινών περιοχών, με αποτέλεσμα την πολύ υψηλή ποιότητα των παραγόμενων καρυδιών όπως είναι η γεύση, το άρωμα, ο λευκός χρωματισμός της ψίχας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ελλειμματική σε παραγωγή καρυδιών και εκτιμάται ότι εισάγει μέχρι και 205.000 τόνους ετησίως (122.000 τόνους από ΗΠΑ, 22.000 από Μολδαβία κ.τ.λ.). Τις μεγαλύτερες ποσότητες σε καρυδόψιχα εισάγει η Γερμανία. Η καλλιέργεια της καρυδιάς στην Ελλάδα είναι μία καλλιέργεια που μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες της χώρας και να έχει εξαγωγικό χαρακτήρα, αξιοποιώντας ταυτόχρονα ημιορεινές και ορεινές κυρίως εκτάσεις.

Τα καρύδια είναι στενά δεμένα και με τη Βυτινιώτικη λαϊκή παράδοση. Σε πολλά σπίτια τα είχαν και για «φίλεμα». Τα έδιναν στα παιδιά που έλεγαν τα «κάλαντα» τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά ή τα φίλευαν, όταν οι γεροντότεροι τα έστελναν για «θελήματα». Επίσης από καρύδια η νοικοκυρά έφτιαχνε γλυκά του κουταλιού ή του «ταψιού». Το περίφημο «καρυδάκι», γλυκό του κουταλιού, το έφτιαχνε τον Μάιο, όταν τα καρύδια ήταν μικρά και ήταν το δυσκολότερο και πολυπλοκότερο από τα γλυκά του κουταλιού. Το καρύδι επίσης ήταν η βασική ύλη για την «καρυδόπιτα», το σκούρο παντεσπάνι, τους καρυδάτους κουραμπιέδες, τα «σουτζούκια». Ακόμα το χρησιμοποιούσαν τριμμένο ως καρύκευμα στη μουσταλευριά, στις δίπλες και σε άλλες σπιτικές κατασκευές. Τέλος ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα για τα «κόλυβα», που ετοίμαζαν για τα μνημόσυνα ή τα «ψυχοσάββατα».

Βέβαια, όταν η χρονιά ήταν καλή και κάποιος Βυτιναίος είχε πολλές καρυδιές, όσα καρύδια περίσσευαν πωλούταν εξασφαλίζοντας ένα μικρό εισόδημα παράλληλα με τα άλλα. Αυτά ήταν λίγα λόγια για το πιο συνηθισμένο δέντρο της Βυτίνας. Αυτό που συναντάμε και σήμερα κοντά στα σπίτια, στα περιβόλια, στα χωράφια και εξακολουθεί να δίνει τους καρπούς του χωρίς όμως να έχουν την παλιά τους αξία, αφού η κοινωνία μας έγινε ολιγάνθρωπη και έπαψε να είναι αγροτική. Όμως το Βυτινιώτικο καρύδι εξακολουθεί να είναι εύγεστο και περιζήτητο και να αναζητιέται και από τους επισκέπτες στα καταστήματα εμπορίας τοπικών προϊόντων. «Κάστανα στο παραγώνι και καρύδια στο μπαλκόνι», λέγανε οι παλιοί Βυτιναίοι εννοώντας ότι κάθε καρπός καταναλώνεται και στον κατάλληλο χώρο.

Από την εφημερίδα "Η Βυτίνα"