Καθώς η έρευνα του παρελθόντος συχνά διαφωτίζει τις συνθήκες του παρόντος, και επειδή η γνώση της Ιστορίας οδηγεί τον μελετητή της στην καλύτερη κατανόηση του χρόνου και του χώρου του, αυτό το άρθρο είναι το πρώτο μιας σειράς κειμένων που σκοπό έχουν, και μακάρι να τον επιτύχουν, να φωτίσουν πτυχές της αρκαδικής ζωής, προκειμένου, ως Αρκάδες, να ορίσουμε –ή να προσπαθήσουμε, τουλάχιστον, να ορίσουμε- τον δικό μας χρόνο και χώρο. Το υλικό το οποίο χρησιμοποιείται τόσο στο παρόν άρθρο όσο και στα επόμενα είναι πρωτογενές, και αντλείται αποκλειστικά από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Αρκαδία.

Σκοπός είναι, μέσα από τα τεκμήρια που θα παρουσιαστούν εδώ, να ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν που θα συμπληρώσει τη γνώση μας για τον τόπο μας, σε συνάρτηση πάντοτε με την πραγματικότητα στη χώρα και –γιατί όχι, αν το υλικό το επιτρέπει- στον κόσμο.

Αφορμή για το παρόν άρθρο στάθηκαν οι επερχόμενες βουλευτικές εκλογές. Η μεγάλη συζήτηση γύρω από τη διεξαγωγή τους και η κρισιμότητά τους, την οποία τονίζουν όλοι ένθεν κακείθεν, λειτούργησε ως εφαλτήριο, προκειμένου να γυρίσουμε πίσω σε εκλογές πραγματικά σημαντικές για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Σε εκλογές που καθόρισαν το Σύνταγμα και το πολίτευμα της χώρας μας.

ΜΙΑ ΣΠΑΝΙΑ ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΤΑΡΑΓΜΕΝΗ ΕΠΟΧΗ

Πρόκειται για τις εκλογές του 1844,τις πρώτες του Βασιλείου της Ελλάδος.Αφορμή για αυτό το μικρό ταξίδι στάθηκε μια σπάνια γκραβούρα, η οποία απεικονίζει εκλογικό κέντρο της εποχής εδώ, στην Τρίπολη. Η γκραβούρα είναι ευγενική παραχώρηση του κ. Γιάννη Άρχοντα, του τέως προϊσταμένου των Γενικών Αρχείων του Κράτους στην Αρκαδία, τον οποίο επιθυμώ να ευχαριστήσω. Έχει αποσπαστεί από ένα βιβλίο το οποίο είχε εκδοθεί το 1870, και σε μια σημείωση αναφερόταν ότι αναπαριστά τη διεξαγωγή εκλογών στην Τρίπολη. Πιθανόν είναι να αναπαριστά κάποιο επεισόδιο όχι αναγκαστικά από τις εκλογές του 1844, αλλά από τις επόμενες –πολλές- που ακολούθησαν τα ταραγμένα εκείνα χρόνια. Ωστόσο, με την αμεσότητα που η εικόνα διαθέτει ως μέσον, αμέσως αντιλαμβάνεται κανείς ότι περιγράφει ακόμα ένα επεισόδιο εμφύλιας σύγκρουσης ανάμεσα στους υποστηρικτές της μιας ή της άλλης παράταξης. Οι εμφύλιες συγκρούσεις διαποτίζουν την εθνική μας ιστορία και διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο, κυρίως στη δημιουργία μιας νοοτροπίας που, οπωσδήποτε όχι στον ίδιο βαθμό, απαντάται και σήμερα.

Η πορεία προς τον κοινοβουλευτισμό δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση για την Ελλάδα τα μετεπαναστατικά χρόνια. Ο λαός απαίδευτος, η τύχη του στα χέρια των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο βασιλιάς ξένος. Η έλευση των Βαυαρών στην Ελλάδα, οι στρατιωτικοί που είχαν απελευθερώσει τη χώρα και οι πολιτικοί από την άλλη που διεκδικούσαν την εξουσία, δημιούργησαν μια εύθραυστη ισορροπία, η οποία διαταράχθηκε με δύο εμφύλιες συγκρούσεις αμέσως μετά την Επανάσταση ανάμεσα στους οπλαρχηγού και στους πολιτικούς, αλλά και στους νησιώτες και στους Στερεοελλαδίτες.

ΠΩΣ ΔΙΕΞΗΧΘΗΣΑΝ ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ

Οι πρώτες εκλογές του 1844 ήταν αποτέλεσμα μιας ακόμα επανάστασης, εκείνης του 1843. Ο λαός και η στρατιωτική φρουρά των Αθηνών περικύκλωσαν τα Ανάκτορα, όπου μέσα βρισκόταν ο Όθωνας, απαιτώντας την παραχώρηση Συντάγματος. Ο βασιλιάς, προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία, όρισε μια μεταβατική κυβέρνηση και προκήρυξε εκλογές για την κατάρτιση του καταστατικού χάρτη της χώρας.

Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο του 1829, οι εκλογές έγιναν με έμμεση και καθολική ψηφοφορία του άρρενος πληθυσμού άνω των 25 ετών. Εξελέγησαν 244 πληρεξούσιοι από 92 εκλογικές περιφέρειες, στις οποίες συμπεριλήφθηκαν και οι αλύτρωτες περιοχές. Στις 26/11/1843 εξελέγη επιτροπή αποτελούμενη από 21 μέλη, τα οποία επιφορτίστηκαν με την κατάρτιση του Συντάγματος. Στις 18 Μαρτίου του 1844, και αφού κυρώθηκε από την Εθνοσυνέλευση, εκδόθηκε από τον Όθωνα.

Με βάση, λοιπόν, τον εκλογικό νόμο του 1844, κάθε επαρχία αποτελούσε ξεχωριστή εκλογική περιφέρεια, ενώ ο αριθμός των βουλευτών που θα εξέλεγε, ήταν ανάλογος του πληθυσμού της, δηλαδή οι περιφέρειες των δέκα χιλιάδων κατοίκων εξέλεγαν έναν βουλευτή, εκείνες των 20 χιλιάδων δύο βουλευτές, των 30 χιλιάδων τρεις βουλευτές και από 30 χιλιάδες κατοίκους και άνω, τέσσερις βουλευτές. Ωστόσο, τιμητικά, η Ύδρα εξέλεγε δύο, οι Σπέτσες εξέλεγαν τρεις, οι Ψαριανοί δύο. Αξίζει να σημειωθεί ότι έναν βουλευτή εξέλεγαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι εκλογές, οι οποίες διήρκεσαν έξι μήνες, πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Μαυροκορδάτου. Όπως ήταν αναμενόμενο, έγιναν μέσα σε κλίμα βίας και νοθείας. Υποψήφια τα τρία κόμματα: το Αγγλικό (Μαρλαίοι), με αρχηγό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, το Ρωσικό (Ναπαίοι) με αρχηγό τον Ανδρέα Μεταξά και το Γαλλικό (Μοσχομαγκίτες) με αρχηγό τον Ιωάννη Κωλέττη. Το Ρωσικό κόμμα έλαβε 55 έδρες, το Αγγλικό 28 και το Γαλλικό 20. Ωστόσο, ο Ιωάννης Κωλέττης σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με το Ρωσικό κόμμα.

Η πρώτη εκλεγμένη κυβέρνηση του νεοπαγούς ελληνικού κράτους συγκροτήθηκε τον Ιανουάριο του 1845. Πρωθυπουργός ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης. Η θητεία της συγκεκριμένης κυβέρνησης διήρκεσε για τρία χρόνια, όταν οι προηγούμενες είχαν διάρκεια ζωής λίγων μόνο μηνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους μελετητές, ο Κωλέττης μαζί με τον Όθωνα «εγκαθίδρυσαν μια ιδιότυπη κοινοβουλευτική δικτατορία», η οποία βασιζόταν στη διαφθορά, στην προστασία και στον εξαναγκασμό.

Η ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ

Στα αρκαδικά μας, τώρα. Η επαρχία Μαντινείας, με περίπου 20 χιλιάδες κατοίκους, εξέλεξε δύο βουλευτές, τον Παναγιώτη Βάρβογλη και τον Βασίλειο Π. Δημητρακόπουλο. Η επαρχία Γόρτυνος (Καρύταινα) τον ΚανέλλοΔεληγιάννη. Ο Παναγιώτης Βάρβογλης γεννήθηκε το 1799 και πέθανε το 1870. Ήταν γιος του προεστού Γεωργίου Βάρβογλη, και είχε σπουδάσει στην Πίζα της Ιταλίας. Είχε πολεμήσει στην Επανάσταση, υπηρέτησε ως δικαστικός, εξελέγη βουλευτής πρώτη φορά το 1844 και υπηρέτησε ως υπουργός σε τέσσερις κυβερνήσεις. Ακόμη, το 1847 εξελέγη πρόεδρος της Βουλής.

Όπως φαίνεται στην γκραβούρα, μόνο ήρεμη δεν ήταν η εκλογική διαδικασία, η οποία, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, διήρκεσε έξι μήνες στις περιφέρειες. Δεν είναι δυνατόν να αναγνωριστεί το κτίριο που απεικονίζεται και στο οποίο έλαβε χώρα η εκλογική διαδικασία στην Τρίπολη. Ωστόσο, κάτω από τις ελληνικές σημαίες, σε υπερυψωμένη εξέδρα, φαίνονται καθαρά οι τρεις ξύλινες κάλπες με το ειδικό στόμιο, προκειμένου να μην πέφτουν κάτω τα σφαιρίδια, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι ψηφοφόροι αντί ψηφοδελτίων. Ας μην ξεχνάμε ότι το ποσοστό των αναλφάβητων ήταν πολύ υψηλό, ωστόσο, πέρα από αυτό, συνηθιζόταν στην Ευρώπη η ψηφοφορία με σφαιρίδια. Κάθε κάλπη ανήκει σε ένα από τα τρία κόμματα.

Στο αριστερό άκρο της εικόνας, κάποιος απευθύνεται στο πλήθος, ενώ μέσα στην αίθουσα επικρατεί πανδαιμόνιο. Ένας άνδρας πυροβολεί έναν άλλον, στην εξέδρα έχουν πιαστεί στα χέρια, στην άκρη δεξιά υπάρχει ένας τραυματίας ντυμένος φράγκικα, ο οποίος μεταφέρεται από δύο άνδρες. Καθώς η γκραβούρα δεν φέρει επεξηγηματικά σχόλια, παρά μόνο τη σημείωση ότι πρόκειται για την Τρίπολη, είναι αδύνατον να γνωρίζουμε τα πρόσωπα και τα πράγματα.

Αυτό που με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε είναι ότι η υποστήριξη στο ένα ή στο άλλο κόμμα ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου για τους άνδρες που –ας σημειωθεί- πρώτη φορά ψήφιζαν στη ζωή τους. Επίσης, μπορεί να ειπωθεί ότι η σκηνή που απεικονίζεται χαρακτήριζε όλη την ταραγμένη εκείνη περίοδο σε κάθε εκλογική περιφέρεια μιας χώρας που έβγαινε από την υποδούλωση και αναζητούσε την ταυτότητά της. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, αλλά ούτε και επιθυμητό, να αφοπλιστεί ένας λαός που ξεσηκώθηκε με τα όπλα στα χέρια και ό,τι διεκδίκησε το πέτυχε με τη βία.

Τα χρόνια που ακολούθησαν δεν ήταν λιγότερο ταραγμένα για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι κοινοβουλευτικό σύστημα με την ορθή έννοια του όρου υπήρξε με την αρχή της Δεδηλωμένης το 1875, επί Χαριλάου Τρικούπη, οπότε εκείνος, και όχι ο Κωλέττης, θεωρείται ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Μια ματιά στον χρόνο, λοιπόν. Ένα σκηνικό ακραίας πόλωσης από τις πρώτες εκλογές του ελληνικού κράτους, στην Τρίπολη, το 1844.

Γαλανιάδη Εύα

Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον προϊστάμενο των ΓΑΚ κ. Γιάννη Γεωργουλή, ο οποίος, παρά τις αντιξοότητες των καιρών, είναι πάντοτε πρόθυμος να καθοδηγήσει τον ερευνητή αλλά και τον πολίτη που θα του απευθυνθεί. Θα ήθελα να ευχαριστήσω και τον κ. Γιάννη Γεωργόπουλο, ο οποίος με βοήθησε πολύ στη συγκέντρωση του υλικού που με ενδιαφέρει. Και να ευχηθώ η υπηρεσία των ΓΑΚ Αρκαδίας να πλουτίζει σε τεκμήρια και πολλές χρήσιμες στη επιστήμη μελέτες να βγουν από τα σπλάχνα της, με την αξιοποίηση του αρχειακού υλικού που φυλάσσεται εκεί.