Ενδεχομένως, η παρούσα ενότητα θα έπρεπε να φέρει άλλο τίτλο, όπως «Τα Αμπέλια των Γονέων και Προγόνων μας». Σχεδόν όλα τ’ αμπέλια που κάποτε καλλιεργούνταν από τους Βλαχοκερασιώτες στην περιφέρεια του χωριού[2] έχουν ξεριζωθεί. Στη χειρότερη περίπτωση τα κτήματα έχουν εγκαταλειφθεί και κατακλυστεί από θάμνους και δάση. Στην πιο αισιόδοξη, που θεωρούμε ότι είναι και η επικρατούσα, οι νέοι ιδιοκτήτες τους, δηλαδή η γενιά του 1940-60, έχουν φυτέψει καστανιές και καρυδιές, για ίδια κατανάλωση αλλά και για εμπορικούς λόγους.

Στα κτήματα που ήταν κάποτε αμπέλια παραμένουν οι πρώιμες και όψιμες κερασιές, αν και πολλές απ’ αυτές έχουν κοπεί λόγω της σχετικής τους ευπάθειας και τη θέση τους έχουν πάρει οι καστανιές[3] και οι καρυδιές. Συνεπώς, η παρούσα θεματική ενότητα θα  είναι ουσιαστικά μια πλοήγηση στο παρελθόν. Μοναδική εξαίρεση είναι το αμπέλι του συμπατριώτη Βασίλη Αποστολόπουλου («Καραγιάννη»), στην τοποθεσία Βρωμόβρυση. Εκεί ο Βασίλης καλλιεργεί 10 περίπου ποικιλίες σταφυλιού, κερασιές, καστανιές και περιβόλι – τα οποία ο φακός έχει απαθανατίσει, και ο επισκέπτης θα τα δει σε σχετικές ενότητες.

Τ’ αμπέλια που αναφέρονται στην υποσημείωση ήταν κάποτε λογγότοποι (δάση από θάμνοι) που ξελογγώθηκαν  και οργώθηκαν από τους παππούδες και πατεράδες μας για να φυτευτούν αμπέλια. Μετά το φύτευμα, οι νέοι αμπελώνες χρειάστηκαν πότισμα και καλλιέργεια για 2-3 χρόνια, πριν καρποφορήσουν. Για να συνεχίσουν να καρποφορούν, τα αμπέλια χρειάζονταν ετησίως κλάδεμα, λιπασμό, σκάψιμο (σε «κουτρούφια»/«λοφίσκους»), σκάλισμα/ίσιωμα μετά τη βλάστηση, στερφολόγημα[4] και ράντισμα (2-3 φορές) μετά το φύλλωμα. Τα σταφύλια «παρδάλιζαν» τέλος Αυγούστου και ο τρύγος γινόταν τέλος Σεπτεμβρίου. Tα σχολεία έκλειναν για 3-4 μέρες προκειμένου τα παιδιά να συνδράμουν τον τρύγο. Την περίοδο του τρύγου, κυκλοφορούσε και το ρητό: «θέρος, τρύγος πόλεμος», για να εκφράσει τον οργασμό δουλειάς για τις συγκομιδές του καλοκαιριού[5]. Ακολουθούσε η μεταφορά  των σταφυλιών σε βούτες ή πολιτάρια (μεγάλα κοφίνια) από τα υποζύγια στο λινό (πατητήρι)[6] της οικογένειας. Για τους περισσότερους, ο κύκλος της οινοπαραγωγής έκλεινε συνήθως με το πάτημα των σταφυλιών, την παραγωγή του μούστου[7], την ζύμωση/μετατροπή του μούστου σε κρασί[8] και την αποθήκευσή του σε βαγένια στο υπόγειο του σπιτιού. Για κάποιους συμπατριώτες ο κύκλος έκλεινε με την παραγωγή τσίπουρου από τα απομεινάρια των σταφυλιών  μετά το πάτημα ─ μια διαδικασία βρασίματος, «ψύξης» και απόσταξης  που διαρκούσε τουλάχιστον 20 μέρες. Το κρασί προοριζόταν κυρίως για κατανάλωση από την οικογένεια. Ωστόσο, ένας μικρός αριθμός συγχωριανών πωλούσε μέρος της παραγωγής, βάζοντάς το σε ασκιά και μεταφέροντάς το με τα υποζύγια σε καταστήματα (ταβέρνες, καφενεία)  της ευρύτερης περιοχής,

Η παρούσα θεματική ενότητα δεν καλύπτει όλα τα παραπάνω στάδια της οινοπαραγωγής. Διαθέτουμε υλικό (φωτογραφίες και υπερσυνδέσεις)  για  το σκάψιμο του κτήματος, τον ψεκασμό των αμπελιών, τον τρύγο των σταφυλιών, τη μεταφορά τους,  το πάτημά τους, την αποθήκευση του κρασιού σε βαγένια και την παραγωγή τσίπουρου. Καθένα από τα στάδια αυτά πλαισιώνεται, όπου είναι δυνατόν, με υπερσυνδέσεις αποτελούμενες από αφηγήσεις και φιλμ/βίντεο κλιπς, τα οποία συμπληρώνουν μέχρις ένα βαθμό τα κενά σε φωτογραφικό υλικό.  Για το σκάψιμο, η συνέντευξη/αφήγηση της Κωνσταντίνας Καρκάλα στην Κική Κατσαφάνα, μας κατατοπίζει για (1) την ποικιλία των σταφυλιών, ερεθίζοντας παράλληλα τις γευστικές μας αναμνήσεις  (2) τη διάθεση/πώληση του κρασιού και (3) για  τις μορφές ανταλλακτικής οικονομίας εκείνης της εποχής  που στις μέρες μας αναβιώνουν σε κάποιες περιοχές της χώρας λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο ψεκασμός του αμπελιού συνοδεύεται από ένα φίλμ του 1968, που απεικονίζει τον αγρότη Πέτρο Πετρόπουλο να ραντίζει τ’ αμπέλι του, φορώντας τη  μάσκα που του αγόρασε ο  ομογενής γιός του. Για το παραδοσιακό φόρτωμα, την μεταφορά και το πάτημα των σταφυλιών, ελλείψει δικού μας υλικού, δανειζόμαστε φωτογραφίες και/ή βίντεο κλιπ από άλλες περιοχές της χώρας μέσα από διαδικτυακές συνδέσεις. Ειδικότερα, για το φόρτωμα και τη μεταφορά, σε κοφίνια και με τα υποζύγια,  δανειζόμαστε φωτογραφικό υλικό και σχετικές πληροφορίες από τα Σπάτα, Αττικής, και τη Βαλύρα, Μεσσηνίας. Για το πάτημα συνδεόμαστε με ένα βίντεο το οποίο απεικονίζει το παραδοσιακό πάτημα των σταφυλιών στην Αίγινα, όπως ακριβώς γινόταν και στο χωριό μας τις παλαιές εποχές, ενώ ταυτόχρονα παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την επεξεργασία του μούστου και την αποθήκευση του κρασιού. Το στάδιο αυτό ολοκληρώνεται με ένα βίντεο κλιπ του συμπατριώτη, Γιάννη K. Μπιστόλα το οποίο απεικονίζει το σύγχρονο τρόπο σύνθλιψης των σταφυλιών σε εργοστάσιο οινοποιίας της Τρίπολης. Η αποθήκευση και η συντήρηση του κρασιού  συνδέεται με (1) το ιστορικό ενός από τα μεγαλύτερα βαγένια της χώρας (του Αριστείδη Σουρλά/«Κοτοπούλη»), που γράφηκε από την εγγονή του Κωνσταντίνου Χριστάκη (κουνιάδου του Κοτοπούλη), Ιουλία Σπηλιοτοπούλου (Γεωπόνο) σε συνεργασία με  το σύζυγό της Λέανδρο (Φυσικό), οι οποίοι υπολόγισαν και τον όγκο («χωρητικότητα») του ιστορικού βαγενιού[9] και (2)  ένα βίντεο κλιπ της Αγγελικής Κοντογιάννη (Contis) (2001),  όπου η σύζυγος του Κοτοπούλη, Αλεξάνδρα, αναπολώντας τις καλές εποχές,  μας ξεναγεί στα απομεινάρια του μαγαζιού και στο υπόγειο με τα βαγένια, τα οποία αποτελούν μέρος της πολιτισμικής μας  κληρονομιάς και χρήζουν διαρκούς συντήρησης.  

Μετά από μια  αντιπαραβολή του υλικού που διαθέτουμε με την αρχική παράθεση του ολοκληρωμένου κύκλου της οινοπαραγωγής, πιστεύουμε να έχουν γίνει αντιληπτά τα κενά στη θεματική ενότητα, ιδίως ως προς το κλάδεμα των αμπελιών. Επίσης, έχουμε δανειστεί σχετικό υλικό από άλλες περιοχές της χώρας (π.χ. για το κουβάλημα, το φόρτωμα, τη μεταφορά και πάτημα των σταφυλιών). Σημειώνουμε ότι θα προτιμούσαμε όλο το υλικό (φωτογραφίες, φιλμ/βίντεο κλιπ αφηγήσεις κτλ) να προέρχεται από την περιοχή και το χωριό μας. Καλούμε τους συμπατριώτες μας που διαθέτουν τέτοιο υλικό στ’ αρχεία τους να μας το στείλουν.  

Νίκος Π. Πετρόπουλος
Συντονιστής Επιτροπής Ψ. Μ. Β.

[1] Τις ευχαριστίες μας στους Γιάννη Ζέππο, Ηλία Πετρόπουλο, Χρήστο Μαργέτη, Νίκο Κ. Πετρόπουλο και Βαγγέλη Μητρόπουλο για τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της παρούσας εισαγωγής. 

[2] Σύμφωνα με τον Γιάννη Ζέππο, οι Βλαχοκερασιώτες είχαν αμπέλια: στις Ράχες, στη Μπούζα, στου Μπατσιώκα τις Καστανιές, στου Λάγκα τη Φυτειά, στης Νυφίτσας τη Λάκκα, στα Μουρσιά, στη Βρωμόβρυση, στα Ρεματάκια, στο Πλατανάκι, στον Άγιολιά, στην Κούφια Πέτρα,  στα Μπικουλέικα, στο Νικολέσι, στου Κόκα το Βουνάκι, στον Άγιο Κωνσταντίνο, στην Παναγία, στο Κουβέλι, στα Δέντρα, στου Χαλκιά τη Γκοριτσιά,  στη Βρυσούλα, στις Χούνες, στο Κουρμπένι, στου Τραγατσούλα, στου Γιώργη το Μνήμα και στο Καμίνι.  

[3] Όμως, όπως αναφέρεται στην ενότητα  «Οι Δενδροκαλλιέργειες  και τα Αυτοφυή Φυτά», πολλές καστανιές στην περιοχή μας έχουν προσβληθεί από ανίατη  προς το παρόν επιδημία.

[4] Η κοπή στέρφων (στείρων) βλαστών, ώστε να δυναμώσουν τα βλαστάρια με καρπό.  Βλ. επίσης «στειρολόγημα»  στο λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη (Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 2008),.

[5] Το ρητό αυτό έτυχε ευρύτερης χρήσης (Βλ. laografia-spata.gr/trygos-sto-xorio/.)

[6] Ένας «κλειστός χώρος» όπου οι αγρότες άδειαζαν και αποθηκεύονταν τα σταφύλια  μέχρι ν’ αρχίσει η διαδικασία του πατήματος. 

[7] Ο χυμός πριν από την διαδικασία της ζύμωσης. Από το μούστο οι οικογένειες έφτιαναν το πετιμέζι,  τη μουσταλευριά και τα μουστοκούλουρα, παράγωγα ιδιαίτερα αγαπητά στα παιδιά

[8] Χρησιμοποιούσαν γραδόμετρο για τη μέτρηση της πυκνότητας του μούστου (ή του βαθμού  καταλληλότητάς του για κρασί), το οποίο όμως δεν διέθεταν όλοι οι Βλαχοκερασιώτες, με αποτέλεσμα είτε να το δανείζονταν από γείτονες είτε να χρησιμοποιούσαν την παραδοσιακή μέθοδο: Βουτούσαν ένα φρέσκο, άβραστο αυγό στο καζάνι με το μούστο.  Αν το αυγό έπλεε ή ανέβαινε στην  επιφάνεια, αυτό σήμανε ότι ο μούστος είχε την κατάλληλη πυκνότητα για κρασί.  Ο πολύ πυκνός μούστος χρειάζονταν νερό για αραίωση και ο πολύ αραιός προσθήκη λιωμένης ζάχαρης.

[9] Ένα άλλο ιστορικό βαγένι, μικρότερης όμως χωρητικότητας, ήταν αυτό του Παπαθανάση Σταθόπουλου. Βλ. υπερσύνδεση/ιστορικό του βαγενιού που γράφτηκε από το γιο του Πέτρο Σταθόπουλο.  

Πατήστε ΕΔΩ για φωτογραφίες

Από το Ψηφιακό Μουσείο Βλαχακερασιάς