Ένα από τα συχνότερα ερωτήματα, που απευθύνει ένας ασθενής με αναπνευστικά προβλήματα στον ιατρό  του είναι: «Γιατρέ, έχω άσθμα; Και  αν ναι, τί άσθμα είναι αυτό; Βρογχικό, αλλεργικό;» Ιδιαίτερες αγωνίες  έχουν οι γονείς τα παιδιά των οποίων εμφανίζουν συμπτώματα συμβατά με άσθμα  και οι οποίοι έχουν μάθει να ζουν με εισπνεόμενα φάρμακα και συσκευές κάθε φορά που το παιδί θα εμφανίσει  συμπτώματα.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα το άσθμα πρέπει να γίνουν σαφή δύο-τρία σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, το «άσθμα»  είναι σύμπτωμα όπως ο πυρετός  ή ένα εξάνθημα. Επομένως τα αίτια  που προκαλούν άσθμα μπορεί να είναι πολλά και διάφορα. Δεύτερον, ως άσθμα ορίζεται η παροδική στένωση  των βρόγχων στους πνεύμονες  η οποία (και αυτό είναι σημαντικό) προκαλεί συμπτώματα όπως βήχα, σφύριγμα ή και δύσπνοια. Τρίτον, πρόκειται  για περιοδική διαταραχή η  οποία εξαρτάται από το αν το παιδί  ή ο ενήλικας εκτίθεται σε παράγοντες που μπορεί να πυροδοτήσουν το άσθμα  του. Πάμε να δούμε ποιοι είναι  οι πιο συχνοί παράγοντες που προκαλούν  άσθμα.

Οι ιώσεις.

Η εικόνα είναι γνωστή στους  περισσότερους γονείς. Μόλις τα παιδιά τους πάνε στον παιδικό σταθμό αρχίζουν να έχουν συνέχεια βήχα και ενδεχομένως  συριγμό (τα λεγόμενα «γατάκια») ιδιαίτερα  στη φάση της εκπνοής. Ο συγχροτισμός με πολλά άλλα παιδιά και οι κλειστοί χώροι αποτελούν τις τέλειες προϋποθέσεις μετάδοσης ιών. Αν λάβουμε επιπλέον υπόψην ότι τα παιδιά δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένο ανοσοποιητικό σύστημα και ότι οι βρόγχοι/πνεύμονές τους είναι επίσης σε φάση ανάπτυξης δεν προκαλεί εντύπωση η συχνότατη εμφάνιση ασθματικών συμπτωμάτων. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα παιδιά χάνουν πολλές ημέρες παιδικού σταθμού κυρίως κατά την πρώτη χρονιά σε αυτόν λόγω ασθενείας.

Το άσθμα στην περίπτωση  αυτή χαρακτηρίζεται ως μεταλοιμώδες και η εξέλιξή του συνήθως  είναι καλή. Πολλοί ιατροί αναφέρουν  αυτήν την εικόνα ως βρογχιολίτιδα, ασθματική βρογχίτιδα, ιογενή βρογχόσπασμο κ.ά. – όλοι αυτοί οι ορισμοί περιγράφουν  την ίδια ουσιαστικά νόσο.  Όσο  το παιδί μεγαλώνει, τόσο το ανοσοποιητικό  όσο και το αναπνευστικό του σύστημα  ωριμάζουν, και οι ιώσεις που (αναπόφευκτα) προκύπτουν προκαλούν όλο και  ηπιότερα συμπτώματα, τα φάρμακα που  απαιτούνται είναι όλο και  λιγότερα και στην ηλικία περίπου  των 5-7 ετών για την πλειοψηφία των  παιδιών αποτελεί παρελθόν χωρίς  συνέπειες για το μέλλον.

Οι αλλεργίες.

Ολοένα και περισσότερα  παιδιά και ενήλικες είναι αλλεργικοί. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους κυριότεροι από τους οποίους είναι  η περιβαλλοντική επιβάρυνση με την  ταυτόχρονη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι  απόλυτα ξεκάθαρο. Τα αίτια των  αλλεργιών είναι πολλά: τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, οι γύρεις δέντρων, φυτών ή ζιζανίων, το τρίχωμα των  οικιακών ζώων όπως οι γάτες και  οι σκύλοι, οι μύκητες είναι τα συχνότερα  στον ελληνικό πληθυσμό. Η συνεχής  έκθεση σε αυτά προκαλεί φλεγμονή στο  αναπνευστικό σύστημα από τη μύτη μέχρι τους πνεύμονες με συνέπεια την ασθματική συμπτωματολογία. Ένα όμως ακόμα πιο σημαντικό αποτέλεσμα των αλλεργιών είναι ότι καθιστούν τον ασθενή (ιδιαίτερα αν είναι παιδί) πιο ευαίσθητο στις λοιμώξεις (όπως αυτές προαναφέρθηκαν). Χαρακτηριστικά, ο χρόνος που χρειάζεται για να «καθαρίσει»  ένα παιδί από μια λοίμωξη αντί να είναι 4-5 ημέρες μπορεί να φτάσει και τις 2 εβδομάδες και πάλι να μην είναι εντελώς καλά. Τα επεισόδια ιώσεων μέσα σε ένα έτος αντί να είναι, για παράδειγμα, τα αναμενόμενα 2-3 μπορεί να είναι συνεχή. Κυρίως, αντί το παιδί στην ηλικία των 5-7 ετών να απαλλαγεί από τα συμπτώματά του συνεχίζει να έχει μέχρι τουλάχιστον την εφηβεία.

Ό,τι μόλις περιγράφηκε  συνιστά το αλλεργικό άσθμα. Αυτό συνυπάρχει σε ποσοστό >80% με αλλεργική  ρινίτιδα η οποία θα πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπίζεται παράλληλα. Σε διαφορετική  περίπτωση η αγωγή δεν είναι  όσο αποτελεσματική θα μπορούσε να είναι οδηγώντας σε αναίτια χορήγηση ολοένα και μεγαλύτερων δόσεων φαρμάκων.

Το αλλεργικό άσθμα  εμφανίζεται τόσο σε παιδιά όσο και  σε ενήλικες. Ιδιαίτερα συχνά, νέοι 20-30 ετών που ποτέ μέχρι αυτήν  την ηλικία δεν είχαν συμπτώματα από τους πνεύμονες, εμφανίζονται με σταδιακά επιδεινούμενη εικόνα η  οποία έχει αλλεργική βάση. Τονίζεται  βέβαια ότι πολύ συχνά στην ηλικία αυτή μπορεί να αρχίσει να φαίνεται και η επίδραση του καπνίσματος  που στους Έλληνες, δυστυχώς, έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις...

Η άσκηση και άλλα μη ειδικά ερεθίσματα.

Πολλοί ασθενείς παραπονούνται  για συμπτώματα μετά από έντονη  σωματική άσκηση. Εύκολη κόπωση, αδυναμία ολοκλήρωσης της προπόνησης  λόγω βήχα, συριγμός μετά την  προσπάθεια είναι συχνές εκδηλώσεις  αυτού που ονομάζεται άσθμα  από άσκηση. Η αιτιολογία του  οφείλεται στην αλλαγή θερμοκρασίας  και στην ξηρότητα που προκαλεί  η γρήγορη, συνεχής αναπνοή  που συνοδεύει τη σωματική  προσπάθεια. Γι’αυτό η άθληση  σε κρύο και ξηρό περιβάλλον (π.χ. σκι, ποδόσφαιρο το χειμώνα κ.ά.) είναι και η πιο πιθανή να επάγει συμπτώματα.

Ανάλογα, το έντονο κλάμα  ή το έντονο γέλιο, η έκθεση σε έντονες  οσμές (π.χ. αρώματα), καπνό ή σκόνη  επίσης μπορεί να προκαλέσουν ασθματικά  συμπτώματα. Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε σε υπερευαισθησία των βρόγχων και  ο βήχας είναι το πιο συχνό  σύμπτωμα. Τόσο αυτά τα ερεθίσματα, όσο  και η άσκηση μπορεί από μόνα τους να προκαλέσουν συμπτώματα, το πιο  συχνό όμως είναι να εμφανιστούν  σε ασθενή με συνυπάρχουσα αλλεργική  νόσο η οποία θα πρέπει να ελεγχθεί και να αντιμετωπιστεί ανάλογα.

Άσθμα στους ενήλικες.

Τα ασθματικά συμπτώματα έχουν στους ενήλικες ακόμα μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και αίτια. Έτσι σε πολλούς (ειδικά καπνιστές ή πρώην  καπνιστές) το άσθμα συνυπάρχει με τη λεγόμενη Χ.Α.Π., δηλαδή χρόνια αποφρακτική  πνευμονοπάθεια. Σε αυτούς τους ασθενείς ο συριγμός συνυπάρχει με έντονο, παραγωγικό βήχα, συχνές λοιμώξεις και σταδιακή μείωση της πνευμονικής λειτουργίας  – στην περίπτωση αυτή η σωστή  αντιμετώπιση απαιτεί τη θεραπεία και  των δύο καταστάσεων.

Πάρα πολύ μεγάλη σημασία  έχει το επαγγελματικό άσθμα. Παρατηρείται σε συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες και οφείλεται στην έκθεσή των  εργαζομένων σε αλλεργικούς παράγοντες στο χώρο εργασίας τους. Συνήθως τα συμπτώματα εμφανίζονται τη Δευτέρα και μειώνονται ή και εξαφανίζονται τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές.

Τέλος, άσθμα εμφανίζεται  μερικές φορές εν αιθρία, χωρίς  προηγούμενο ιστορικό ή συμπτώματα και χωρίς αλλεργιολογικά αίτια  σε γυναίκες περίπου 35-40 ετών, με ενδεχομένως  αυξημένο σωματικό βάρος. Εδώ τα αίτια φαίνεται ότι είναι ορμονολογικά και η αντιμετώπιση διαφέρει.

Συμπερασματικά

Από όλα τα παραπάνω είναι  σαφές ότι το άσθμα δεν είναι  μια απλή νόσος, με απλά αίτια και  απλή αντιμετώπιση. Πρωτίστως απαιτείται να καθοριστούν τα αίτια που προκαλούν  τα συμπτώματα. Αυτό θα επιτρέψει τη σωστή ενημέρωση του ασθενούς ή των κηδεμόνων του σχετικά  με αυτά και την ειδική ενδεχομένως  αποφυγή τους. Η θεραπεία κατόπιν γίνεται στοχευμένη, αποτελεσματικότερη και στην περίπτωση αλλεργίας μπορεί να οδηγήσει στη μακροπρόθεσμη ίαση και απαλλαγή από αυτή. Κυρίως όμως η ορθή ταξινόμηση θα επιτρέψει την καλύτερη πρόγνωση και εξασφάλιση της βέλτιστης πνευμονικής λειτουργίας στο μέλλον.

Dr. Δημήτρης  Μήτσιας
Αλλεργιολόγος Παίδων και Ενηλίκων
Διδάκτωρ  Πανεπιστημίου Αθηνών

Καλαβρύτων 29, Τρίπολη τηλ.2710 239079
Ηρ.Αττικού 1, Χαλάνδρι  τηλ.210 6818110
κιν. 6944 571125,  e-mail: dmitsias@yahoo.com