Όσο και αν φαίνεται παράξενο, δεν γνωρίζουμε τα πάντα για το τι συνέβη στο Πολυτεχνείο. Και τούτο διότι η εξέγερση των φοιτητών το '73 είναι ένα από εκείνα τα γεγονότα που έχουν χτίσει το μέλλον. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τη Μεταπολίτευση. Και η Μεταπολίτευση χρειαζόταν ένα σύμβολο και το είχε. Ένα σύμβολο ποτισμένο με το αίμα των νέων, που εξεγέρθηκαν και εναντιώθηκαν κόντρα στον παραλογισμό των επτά χρόνων δικτατορίας.

Δεν είναι καθόλου παράξενο το ότι δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πόσους νεκρούς άφησε πίσω της η εισβολή στην πύλη του ιδρύματος ή πόσοι σκοτώθηκαν στους δρόμους της Αθήνας εκείνες τις νύχτες. Χαρακτηριστικά, να αναφέρουμε ότι το 2002-2003, ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης (ο οποίος συμμετείχε στα γεγονότα του Πολυτεχνείου ως φοιτητής της Φιλοσοφικής), πραγματοποίησε έρευνα, υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών όπου εργάζεται, και συνέταξε ένα κατάλογο, στον οποίο περιλαμβάνονται 24 επώνυμοι νεκροί, ενώ για 16 ανώνυμους νεκρούς η έρευνα συνεχίζεται για την ταυτοποίησή τους. Οι ιστορικοί ακόμα ψάχνουν, ακόμα αναζητούν, ακόμα συνθέτουν την εικόνα της εξέγερσης. Εξάλλου, οι πρωταγωνιστές των γεγονότων κάθε άλλο παρά ακριβείς ήταν ως προς τον αριθμό των νεκρών και των τραυματιών στις επίσημες καταθέσεις τους. Και από την άλλη, υπάρχουν τα ηχητικά και τηλεοπτικά ντοκουμέντα, αδιάψευστοι μάρτυρες των ημερών εκείνων, και το ισχυρό σύμβολο της εναντίωσης και του αιτήματος για «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία» που κυριαρχεί από τότε.

Ένα είναι βέβαιο: Οι νέοι ξεσηκώθηκαν, εναντιώθηκαν στη χούντα των συνταγματαρχών και διεκδίκησαν το αιώνιο δικαίωμα στην ελευθερία. Και υπήρξαν θύματα. Οι φοιτητές στην Ελλάδα που ξεσηκώθηκαν τότε, υπενθύμισαν στον Έλληνα να διεκδικεί και να ελπίζει. Και καλούσαν Στρατό και Αστυνομία της ώρα που τους χτυπούσαν να ενωθούν μαζί τους, κόντρα σε ένα αυταρχικό καθεστώς.

Το Πολυτεχνείο δεν ήρθε από μόνο του. Είχαν προηγηθεί στη Γαλλία τα γεγονότα του Μάη του '68. Για την Ελλάδα, το '68 ήταν ο δεύτερος χρόνος της χούντας, αλλά στη Γαλλία εκείνον τον καιρό ξεσηκώθηκαν οι φοιτητές ζητώντας ισότητα και δικαιώματα κόντρα στον συντηρητισμό. Οπωσδήποτε, άλλες οι συνθήκες στη Γαλλία και σε καμία περίπτωση δεν συγκρίνουμε καταστάσεις. Όμως οι νέες ιδέες του Μάη των φοιτητών καλλιεργήθηκαν και ζυμώθηκαν στην Ελλάδα.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, λοιπόν, ξεκίνησε στις 14 Φεβρουαρίου του 1973, όταν ξεσηκώθηκαν οι φοιτητές της Αθήνας και συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο. Οι φοιτητές εναντιώνονταν στον Ν.1347, ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όλων όσοι ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Τότε, η Αστυνομία μπήκε στο ίδρυμα, παραβιάζοντας το άσυλο, και συνέλαβε περίπου δέκα φοιτητές.

Στις 21 Φεβρουαρίου οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική Αθηνών. Τα συνθήματά τους: «Δημοκρατία», «Κάτω η Χούντα» και «Ζήτω η Ελευθερία». Η Αστυνομία και πάλι παρενέβη.

Το φοιτητικό κίνημα έβραζε. Το καθεστώς είχε τραβήξει πολύ. Και στις 14 Νοεμβρίου του 1973 το πρωί οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα, με αίτημα να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και όχι στα τέλη του επόμενου χρόνου, όπως είχε ανακοινώσει το καθεστώς.

Στις συνελεύσεις που ακολούθησαν στη Νομική, οι φοιτητές εξέδωσαν ψήφισμα, με το οποίο ζητούσαν την ανάκληση των αποφάσεων της Χούντας για τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών, εκδημοκρατισμό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αύξηση των δαπανών για την παιδεία στο 20% του προϋπολογισμού και ανάκληση του Ν.1347 για την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών.

Γρήγορα στη διάρκεια της ημέρας, όλο και περισσότεροι φοιτητές συγκεντρώνονταν στο Πολυτεχνείο και το απόγευμα λήφθηκε η απόφαση να γίνει κατάληψη. Το πρώτο βήμα ήταν η εκλογή Συντονιστικής Επιτροπής, στην οποία μετείχαν 22 φοιτητές και 2 εργάτες, με σκοπό να καθοδηγήσει τον αγώνα, ενώ συγκροτήθηκαν επιτροπές σε όλες τις σχολές τόσο για τις ανάγκες της κατάληψης όσο και για να την κάνουν γνωστή στην κοινωνία.

ΕΔΩ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ! ΕΔΩ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ!

Προκειμένου να ακουστούν, οι φοιτητές έστησαν στο Χημικό έναν ραδιοφωνικό σταθμό, το οποίο μεταφέρθηκε στο Τμήμα Μηχανολόγων. Εκφωνητές, η Μαρία Δαμανάκη και ο Δημήτρης Παπαχρήστου. Ο ενθουσιασμός ήταν μεγάλος: Οι φοιτητές οργάνωσαν εστιατόριο και νοσοκομείο, εγκατέστησαν πολυγράφους για να τυπώνουν τα αιτήματά τους, έγραφαν συνθήματα παντού.

Το πρώτο πράγμα που έκανε το καθεστώς, ήταν να στείλει πράκτορες και να ακροβολίσει σκοπευτές. Στις 16 Νοεμβρίου η Αστυνομία επιτέθηκε στο συγκεντρωμένο πλήθος με κλομπ, δακρυγόνα και σφαίρες ντουμ-ντουμ. Οι εναπομείναντες έστησαν οδοφράγματα, άναψαν φωτιές για να περιορίσουν την επίδραση των δακρυγόνων.

Ο Παπαδόπουλος γρήγορα διαπίστωσε ότι η Αστυνομία δεν μπορούσε να διαλύσει τον πυρήνα του Πολυτεχνείου και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει Στρατό. Πλησίον του σταθμού Λαρίσης συγκεντρώθηκαν τρεις μοίρες ΛΟΚ και μία μοίρα αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από του Γουδή προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα, αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη. Η Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε.

Ο ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΤΑΝΚ ΘΥΜΑΤΑΙ

Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου το τανκ απέναντι από την κεντρική πύλη έλαβε εντολή να εισβάλει. Ο Α. Σκευοφύλαξ, ο άνθρωπος που οδήγησε το άρμα, σε συνέντευξή του στο «Βήμα» στις 9/11/2003, θυμάται:

«Μας είπαν να πάμε κοντά στο Πολυτεχνείο, αλλά όχι μπροστά στην πόρτα. Αυτό κάναμε. Σταματήσαμε λίγα μέτρα πιο πέρα». Στη θέα των τανκς εκατοντάδες φοιτητές πλησιάζουν στην πύλη, ανεβαίνουν στα κάγκελα, φωνάζουν συνθήματα συναδέλφωσης.

Με διάφορους απειλητικούς ελιγμούς και μαρσαρίσματα που ακούγονται σαν κανονιές, οι οδηγοί των τανκς προσπαθούν να κάμψουν το ηθικό των φοιτητών. Ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου απευθύνει νέα έκκληση να αποφευχθεί η αιματοχυσία. «Οι φαντάροι δεν ανήκουν στη χούντα. H χούντα στηρίζεται στο μέταλλο, στηρίζεται στα τανκς, στο σίδερο. H καρδιά των φαντάρων έχει τον ίδιο παλμό με τη δικιά μας. Αγαπάτε τους φαντάρους. Ελληνικά στρατευμένα νιάτα, ο λαός δεν σας κρατάει κακία. Ξέρει ότι είστε μαζί μας».

H ώρα έχει πάει 2 το πρωί. «Φτάνοντας μπροστά στην πόρτα, έστριψα το άρμα προς το Πολυτεχνείο, με γυρισμένο το πυροβόλο προς τα πίσω. Θυμάμαι ότι σηκώθηκα από τη θέση μου και εγώ και το άλλο πλήρωμα. Δεκάδες φοιτητές κρέμονταν από τα κάγκελα, ενώ εκατοντάδες βρίσκονταν στον προαύλιο χώρο. Εδειχναν πανικόβλητοι». Ο κ. Σκευοφύλαξ φέρνει στη μνήμη του τα φοβισμένα πρόσωπα των συνομηλίκων του που ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Χαμηλώνει το βλέμμα του. «Και εγώ, να σκεφτείς ότι τους έβλεπα σαν μαμούνια που ήθελα να τα φάω»!

Με ολοένα μεγαλύτερη ένταση και αγωνία οι φοιτητές φωνάζουν προς τους στρατιώτες «είμαστε αδέλφια, αφήστε τα άρματα», ενώ ο εκφωνητής του Πολυτεχνείου καλεί το πλήθος να δείξει αυτοσυγκράτηση. «Απομονώστε τους προβοκάτορες. Δεν έχουμε να μοιράσουμε τίποτα με το στρατό. Δεν θέλουμε να χυθεί ελληνικό αίμα». Ο Δημήτρης Παπαχρήστος ψάλλει τον εθνικό ύμνο. Το ίδιο κάνουν και οι χιλιάδες νέοι που βρίσκονται στο Πολυτεχνείο.

Ένα τέταρτο πριν από τις 3 το πρωί οι στρατιωτικοί δίνουν προθεσμία λίγων λεπτών στους φοιτητές για να αποχωρήσουν από το Πολυτεχνείο, να παραδοθούν. Κάποιοι από τους φοιτητές που θέλουν να αποχωρήσουν δοκιμάζουν να απασφαλίσουν την κεντρική πύλη. Δεν τα καταφέρνουν. Πίσω από την πύλη είναι σταθμευμένο ένα αυτοκίνητο Μερτσέντες που μπλοκάρει το άνοιγμά της. Ο επικεφαλής των τεθωρακισμένων αρμάτων εκνευρίζεται. Οργισμένος φωνάζει: «Τσογλάνια, ρεζιλεύετε το στράτευμα!» και δίνει σήμα για την επέλαση του άρματος.

«Τότε ήρθε ο οδηγός εδάφους του άρματος και μου λέει: "Θα μπούμε μέσα, θα ρίξουμε την πύλη. Ετοιμάσου!"» λέει ο κ. Σκευοφύλαξ. «Πήρα θέση και ξεκίνησα. Δεν έβλεπα πολλά πράγματα, δεν είχα καλό οπτικό πεδίο, γιατί κοιτούσα πλέον από τη θυρίδα του άρματος. Δέκα εκατοστά πριν από την πόρτα, σταμάτησα. Σταμάτησα σκόπιμα. Αυτό φαίνεται στο βίντεο της εποχής. Στο φρενάρισμα, οι φοιτητές τρομαγμένοι έφυγαν προς τα πίσω. Αν έμπαινα με ταχύτητα, θα σκότωνα δεκάδες άτομα που εκείνη τη στιγμή ήταν κρεμασμένα στα κάγκελα».

Τι κατάλαβες τώρα που μπήκες μέσα;

του φώναξε ένας φοιτητής. Η αντίδραση του φοιτητή τού προκάλεσε οργή και παραδέχεται:

Αυτός ο φοιτητής δεν ξέρει πόσο τυχερός στάθηκε εκείνη τη στιγμή... Αν έλεγε μια κουβέντα ακόμη, θα τον σκότωνα!

Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ

Η επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας αναφέρει ότι την 17η Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα. Όμως, μετά τη Μεταπολίτευση, οι ανακρινόμενοι αξιωματικοί της Αστυνομίας ανέφεραν ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2.400 άτομα.

Οι νεκροί επισήμως ανήλθαν σε 34 άτομα. 

Στην ανάκριση το φθινόπωρο του 1975 εναντίον των πρωταιτίων της καταστολής εντοπίστηκαν 21 περιπτώσεις θανάτων, αναφέρεται σε άρθρο του sansimera.gr.

Δύο ημέρες μετά την καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, o υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ της κυβέρνησης Μαρκεζίνη, Σπυρίδων Ζουρνατζής ανακοίνωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι οι νεκροί ήταν 11 και οι τραυματίες 138. Οι φήμες, όμως, έκαναν λόγο για 100, 200, ακόμη και 500 νεκρούς, ομαδικούς τάφους στο νεκροταφείο Ζωγράφου και αλλού, ενώ αναφέρονταν και σε συγκεκριμένα περιστατικά, όπως τον θάνατο τουλάχιστον τριών ατόμων που συνεθλίβησαν από το άρμα μάχης που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, την εκτέλεση των εκφωνητών του ραδιοσταθμού και των τραυματιών που νοσηλεύονταν στο πρόχειρο ιατρείο.

Μετά τη Μεταπολίτευση και υπό την πίεση της κοινής γνώμης, ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Αθηνών ανέθεσε στον εισαγγελέα πρωτοδικών Δημήτριο Τσεβά τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης «προς διακρίβωσιν τυχόν τελέσεως, αξιοποίνων πράξεων εξ αφορμής των περί το Πολυτεχνείον γνωστών αιματηρών εκδηλώσεων του Νοεμβρίου 1973» (5 Σεπτεμβρίου 1974).

Ενώπιόν του παρέλασαν πολλοί μάρτυρες, οι οποίοι έδωσαν τη δική τους εκδοχή για τα γεγονότα. Για το ζήτημα των νεκρών, ο δημοσιογράφος Γρηγόριος Παπαδάτος τού παρέδωσε στις 17 Νοεμβρίου 1974 ένα κατάλογο με 59 ονόματα, που ισχυριζόταν ότι αντιστοιχούσαν στον κατάλογο των ημερών εκείνων.

Ένας άλλος μάρτυρας, ο Παντελής Τσαγκουρνής, που υπηρετούσε στο Πεντάγωνο κατά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κατέθεσε ότι άκουσε τον Ντερτιλή να λέει «ο μέχρι τότε αριθμός των νεκρών ήταν 423». Αργότερα και κατά τη διάρκεια της δίκης του Πολυτεχνείου ανασκεύασε την κατάθεσή του, λέγοντας ότι ο αριθμός 423 αναφερόταν σωρευτικά σε νεκρούς και τραυματίες.

Ένας τρίτος μάρτυρας, ο πρώην πράκτορας της ΚΥΠ Δημήτριος Πίμπας, αναφέρθηκε σε «450 νεκρούς και ομαδικούς τάφους». Η αναφορά του για ομαδικούς τάφους έδωσε την αφορμή στον τότε δήμαρχο Ζωγράφου, Δημήτρη Μπέη να προτείνει την ανασκαφή της βορειοανατολικής πλευράς του νεκροταφείου, προκειμένου να ανακαλυφθούν οι νεκροί του Πολυτεχνείου. Δεν υπάρχουν πληροφορίες αν έγινε όντως ανασκαφή. Ο μάρτυρας αυτός, πάντως, βρέθηκε αργότερα κατηγορούμενος για εμπλοκή του στα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Στο πόρισμα της προκαταρκτικής εξέτασης, που κατέθεσε στις 14 Οκτωβρίου 1974 στον προϊστάμενό του, ο εισαγγελέας Τσεβάς εκτιμούσε ότι ο αριθμός των νεκρών μπορεί να φθάνει τους 34 (18 επώνυμους και 16 ανώνυμους) και οι τραυματίες τους 1.103. Κατά τη διάρκεια της δίκης για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου (16 Οκτωβρίου - 31 Δεκεμβρίου 1975) τεκμηριώθηκαν 24 θάνατοι.

Χρόνια αργότερα (2002-2003), ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης (που συμμετείχε στα γεγονότα του Πολυτεχνείου ως φοιτητής της Φιλοσοφικής), πραγματοποίησε τη δική του έρευνα, υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών όπου εργάζεται, και συνέταξε ένα κατάλογο, στον οποίο περιλαμβάνονται 24 επώνυμοι νεκροί, ενώ για 16 ανώνυμους νεκρούς η έρευνα συνεχίζεται για την ταυτοποίησή τους.

«ΕΝΑ, ΔΥΟ, ΤΡΙΑ, ΠΟΛΛΑ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΑ»

Θυμάμαι το παραπάνω σύνθημα να ακούγεται στις πορείες για το Πολυτεχνείο όταν ήμουν φοιτήτρια. Για σαράντα δύο χρόνια, το Πολυτεχνείο δεν είναι μόνο το σύμβολο του αγώνα, της διεκδίκησης και της εξέγερσης. Είναι και ένα πολύπαθο σύμβολο. Διότι, με τα χρόνια, και καθώς η γενιά του Πολυτεχνείου αναλάμβανε την εξουσία στην Ελλάδα, οι φοιτητές έμειναν να αγωνίζονται πορευόμενοι, να κολλάνε σε εκείνη την εξέγερση και να καταλήγουν να κλέβουν τις κάλπες σε εκλογές, να ξεπουλάνε μέσω των φοιτητικών παρατάξεων ψήφους σε πρυτάνεις, να χτίζουν στην Πρυτανεία τους πρυτάνεις, να παίζουν ανταρτοπόλεμο άνευ ουσίας με την Αστυνομία και να αφήνουν, τελικά, στην άκρη ανεκμετάλλευτο τον καρπό της εξέγερσης του 1973. Διότι εξέγερση με κάθε ευκαιρία δεν είναι εξέγερση. Και κατάληψη με κάθε ευκαιρία δεν είναι δίκαιη διεκδίκηση, αλλά ιδεοληψία. Ένα παράδειγμα: ενώ ξεκάθαρα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε το ζήτημα του ασύλου -μια βόλτα στα ελληνικά πανεπιστήμια πείθει τον οποιονδήποτε ότι έχουν καταντήσει ξέφραγα αμπέλια όπου καλλιεργείται κάθε «ιδεολογία», ασφαλώς, αλλά όχι η επιστήμη- η κοινωνία μας έχει μείνει στο σύμβολο και δεν βλέπει την εξέλιξη.

Τιμή στους αγωνιστές και στον αγώνα τους. Αλλά είναι καιρός να επαναπροσδιορίσουμε τον δικό μας αγώνα, έξω από το βαρύ πέπλο των ημερών του '73.

Γαλανιάδη Εύα

ΥΓ.: Την ώρα που γράφω τις γραμμές, στον χώρο του Πολυτεχνείου σημειώθηκαν αψιμαχίες μεταξύ της ΚΝΕ και του ΣΥΡΙΖΑ, επειδή, λέει καταφθάνει ο Πρωθυπουργός και ζήτησαν από τα στελέχη της ΚΝΕ να απομακρυνθούν για να καταθέσει στεφάνι. Να ζητήσουν ταυτότητα από τους νεκρούς των οποίων τη μνήμη υποτίθεται ότι τιμούν, αν θα ήταν σήμερα Αριστεροί με το ΚΚΕ ή αριστεροί με τον ΣΥΡΙΖΑ... Ή αν εξεγέρθηκαν επειδή ήταν Αριστεροί περισσότερο ή ιδεολόγοι. Ιδεολόγοι, θα πω.