Οι κανόνες μπαίνουν στη ζωή μας για να μας δίνουν ασφάλεια, να εξασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία του συνόλου και να οριοθετούν τη συμπεριφορά μας κάνοντάς μας πιο λειτουργικούς. Ή μήπως όχι; Η αλήθεια είναι ότι αυτός είναι ο ρόλος τους, πολύ συχνά ωστόσο μπαίνουμε στη διαδικασία να κινούμαστε με βάση κανόνες και πεποιθήσεις μη ρεαλιστικές με αποτέλεσμα να βιώνουμε διαρκή δυσφορική ένταση. Είναι όταν άκαμπτες και μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις γεννούν άκαμπτους και μη ρεαλιστικούς κανόνες που με τη σειρά τους γεννούν μια ζωή γεμάτη παγίδες.

Για κάποιους λόγους, καθένας από εμάς μαθαίνει να βλέπει τον κόσμο υπό ένα πρίσμα, έναν μεγεθυντικό φακό ή έναν μαγνήτη και να απομονώνει πληροφορίες ή εμπειρίες μέσα από αυτά τα εργαλεία. Θα αναρωτιέστε αν κανείς πρέπει να έχει χαμηλό νοητικό δυναμικό για να «βασανίζει» τον εαυτό του. Η απάντηση είναι πως φυσικά και όχι. Όλοι οι άνθρωποι μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε και να λειτουργούμε με ένα τρόπο με τον ίδιο μηχανισμό που κάποτε μάθαμε την προπαίδεια ή να κάνουμε μια δουλειά στο σπίτι. Στην αρχή έπρεπε με παραδείγματα να μας κάνει νόημα αυτό που κάνουμε, κατόπιν να υπάρξει επανάληψη και τέλος χρονιότητα ώσπου η πράξη να γίνει «αυτόματη», βάζοντας σε εισαγωγικά τη λέξη, νοώντας αυτόματη μια πράξη ή μια σκέψη που δεν έχουμε μάθει να εντοπίζουμε και όχι ως κάτι που συμβαίνει μαγικά, ασυνείδητα ή έξω από εμάς. Ακόμα και οι συμπεριφορές ή ένα μοτίβο σκέψης που δε μας βοηθά στο τώρα, ίσως κάποτε να ήταν λειτουργικό. Ακόμα και μια διαταραχή που τώρα είναι δυσβάσταχτη, μπορεί να άρχισε να εξυπηρετούσε κάτι. Η χρονιότητα όμως, η οικειότητα που επήλθε, την έκανε συνήθεια και άρα κάτι δύσκολο να αλλάξει, ενώ μπορεί πια ούτε να σώζει, ούτε να βοηθά.Για παράδειγμα ένα παιδί που δέχεται σωματική βία μπορεί να έπρεπε, μη έχοντας άλλη λύση να κρυφτεί ή να μη μιλήσει προκειμένου να διασφαλίσει τη σωματική του ακεραιότητα. Μεγαλώνοντας το παιδί αυτό και όντας πια ενήλικας, το να μην εκφράζεται ή να φεύγει όταν αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία, όχι μόνο δεν τον σώζει, αλλά του δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα. Αυτό που έγινε εδώ είναι ότι κανείς ενήλικας δεν του εξήγησε και δεν τον προστάτεψε όταν έπρεπε με αποτέλεσμα να συνδεθεί η συμπεριφορά της αποφυγής και της μη έκφρασης με σωτηρία. Αν ο ίδιος λοιπόν δε συνειδητοποιήσει μεγαλώνοντας πια ότι ένας τρόπος σκέψης ή μια συμπεριφορά μάλλον του κοστίζει, παρά του προσφέρει θα νιώθει συνεχώς εγκλωβισμένος χωρίς να καταλαβαίνει το λόγο μιας και η λειτουργική συμπεριφορά του τότε, αλλά δυσλειτουργική στο τώρα, έχει γίνει πια ΣΥΝΗΘΕΙΑ και οι άνθρωποι έχουμε την τάση να αναπαράγουμε και να έλκουμε οικείες συμπεριφορές μόνο και μόνο επειδή μας είναι γνώριμες. Έτσι μπορεί να είναι και μια κατάθλιψη που μπορεί να άρχισε σαν απεγνωσμένη προσπάθεια για προσοχή, έτσι μπορεί να είναι και μια αγχώδης διαταραχή που μπορεί να άρχισε σαν αναγκαιότητα πλήρους ελέγχου προκειμένου να αποφευχθεί ένα όντως καταστροφικό γεγονός.

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα δυσλειτουργικής πεποίθησης, κανόνα και συμπεριφοράς:

1.Είμαι χαζός (πεποίθηση)àθλίψη (συναίσθημα)à πρέπει να πετυχαίνει κανείς στα πάντα για να αξίζει και να είναι έξυπνος (κανόνας)à και να διαβάσω δεν πρόκειται να γίνει τίποτα, αφού είμαι χαζός, άρα δεν ωφελεί να προσπαθήσω (δυσλειτουργική συμπεριφορά)àαπέτυχα στις εξετάσεις (αποτέλεσμα της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς)à ΑΡΑ είμαι χαζός (επικύρωση της δυσλειτουργικής πεποίθησης μέσω ενός φαύλου κύκλου).

Είδαμε λοιπόν πόσο μπορεί μια παγίδα στη σκέψη να μας εγκλωβίσει και να μη μας επιτρέψει να ζήσουμε και να έχουμε επαφή με τον εαυτό μας χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε δυσκολία στις νοητικές μας λειτουργίες, παρά μόνο μια συνήθεια που θέλει χρόνο και κόπο μεν, αλλά είναι στο χέρι μας δε να την αλλάξουμε.

Κάθε φορά λοιπόν που νιώθετε ότι πνίγεστε, ότι είστε εγκλωβισμένοι, πάτε πίσω στη θεωρία και μπείτε στη διαδικασία να αμφισβητήσετε αν οι πεποιθήσεις που κινούν τις συμπεριφορές σας είναι σε ισχύ, σκεφτείτε ΘΕΤΙΚΑ!

Α! Θετικά -στον κόσμο της ψυχολογίας τουλάχιστον- σημαίνει ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΆ!

Όλγα-Παναγιώτα Καραθανάση

Ψυχολόγος MSc, Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία. Ατομική και ομαδική συμβουλευτικη, συμβουλευτική γονέων,παιδιών-εφήβων  και θεραπεία ζεύγους. Χορήγηση WISC-III και Raven 

Δεληγιάννη 31 (1ος  όροφος), Τρίπολη, 22131

Τηλέφωνο: 6944 222.423

Τηλ./fax: 2710 233.430