Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος της εργασίας έχει βιώσει μεγάλες αλλαγές με τις νέες μορφές εργασίας που αναδύονται και οι οποίες αποτελούν πρόσκληση για την παρούσα οργάνωση της εργασίας αλλά και για τους τρόπους με τους οποίους αυτή εκτελείται. Υπάρχουν πολλές έννοιες που κυκλοφορούν στη βιομηχανία, στον Τύπο, στην επιστήμη και στον πολιτικό λόγο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί αυτές τις νέες εξελίξεις ως «οικονομία διαμοιρασμού», στο δημόσιο λόγο χρησιμοποιείται συχνά ο όρος «οικονομία της περιστασιακής απασχόλησης» ή ο όρος «συνεργατική οικονομία» και η επιστήμη έχει επίσης πολλά ονόματα όπως οικονομία των πλατφορμών, πληθοπορισμός ή πληθεργασία.

Η ομοιομορφία αυτών των εννοιών αποτελεί μια νέα μορφή οργάνωση της εργασίας όπου η εργασία ή οι υπηρεσίες διαμεσολαβούνται μέσω διαδικτυακών πλατφορμών. Υφίσταται σε πολλούς τομείς και για ποικίλες υπηρεσίες- σε ανεξάρτητο ή όχι χώρο- αυτό το είδος διαμεσολαβητικής εργασίας, οι υπηρεσίες ή τα καθήκοντα μεταξύ των πελατών ή εργοδοτών από τη μια πλευρά και από την άλλη πλευρά των εργατών ή εργαζομένων επηρεάζει όλο και περισσότερο τον κόσμο της εργασίας. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες που διαμεσολαβούν στην εργασία ή οι εργαζόμενοι μπορούν να περιγραφούν ως νέες μορφές διαμεσολαβητών στην αγορά εργασίας.

Οι εργασίες που διαμεσολαβούνται μέσω τέτοιων διαδικτυακών πλατφορμών μπορούν να γίνουν είτε με πληρωμή είτε χωρίς και να απευθύνονται είτε σε καταναλωτές είτε σε επιχειρήσεις. Τα τελευταία χρόνια, οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες έχουν αποκτήσει αυξημένη οικονομική σημασία.

Στο επίκεντρο αυτών των εξελίξεων είναι η συνεχής βελτίωση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, ιδίως η ευρεία διαθεσιμότητα ευρυζωνικών συνδέσεων και η εξάπλωση της χρήσης έξυπνων τηλεφώνων. Αυτή η νέα δυναμική της εργασίας δεν επηρεάζει μόνο τα προϊόντα που ψηφιοποιούνται, όπως το λογισμικό ή τα προϊόντα που πρόκειται να δημιουργηθούν (γραφικά, ιστοσελίδες, βίντεο κ.λπ.), αλλά επηρεάζουν επίσης τις υπηρεσίες διαμονής, μεταφοράς, διανομής τροφίμων ή χειροτεχνίας και, συνεπώς, η διαμεσολάβηση του ανθρώπινου δυναμικού που συνδέεται με το χώρο και δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω του Διαδικτύου. Εδώ, οι διαδικτυακές πλατφόρμες αναζητούν το ρόλο των σύγχρονων εταιρειών απασχόλησης, συνδέοντας τους πελάτες και τους παρόχους υπηρεσιών και παρακάμπτοντας άλλους μεσάζοντες.

Ειδικά οι υπηρεσίες που περιορίζονται λόγω χώρου όπως η διαμονή, οι μεταφορές και οικιακές εργασίες που διευκολύνονται από το (κινητό) διαδίκτυο αυξήθηκαν από το 2010 και συνέβαλαν σημαντικά στα έσοδα και το εμπόριο. Ωστόσο, πολλά χαρακτηριστικά της οικονομίας διαμοιρασμού επικαλύπτονται τόσο από τις «παραδοσιακές» μορφές απασχόλησης όσο και με τις αποκαλούμενες «νέες μορφές απασχόλησης».

Με τον όρο Νέες Μορφές Απασχόλησης το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) ενσωμάτωσε μια σειρά από έννοιες που εστιάζουν στην ευελιξία, τη χρήση νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών που εμφανίζονται περίπου από το 2000. Οι νέες μορφές απασχόλησης έγιναν θέμα τα τελευταία χρόνια και στο επίκεντρο βρίσκεται η εργασία και οι μορφές απασχόλησης που δεν ταιριάζουν στα σχήματα της παραδοσιακής πλήρους απασχόλησης.

Μετά την οικονομική κρίση του 2008, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναζητούσαν τρόπους να μειώσουν την ανεργία και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας. Η χρήση της αυξημένης ευελιξίας των εργοδοτών και των εργαζομένων και η διερεύνηση άλλων μορφών εργασιακών σχέσεων υπήρξε μια οπτική γωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προώθησε την ανάπτυξη σε αυτόν τον τομέα, καθώς «αποσκοπεί στη διερεύνηση των πολιτικών αντιδράσεων σε αυτές τις εξελίξεις στη δομή της απασχόλησης, στη στήριξη των εργοδοτών και των εργαζομένων με γενικό στόχο τη διατήρηση της βιώσιμης απασχόλησης και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης» (Eurofound, 2015, σελ. 4).

Τόσο οι νέες μορφές απασχόλησης όσο και η οικονομία των πλατφόρμων μεταφέρουν τις υποσχέσεις συμμετοχής στην αγορά εργασίας, τον αυξημένο ανταγωνισμό και την αποτελεσματικότητα, την εύκολη πρόσβαση σε πελάτες και υπηρεσίες / προϊόντα, μεγαλύτερη ευελιξία (εργαζομένων και εργοδοτών) και αυτονομία. Εντούτοις, κατά τα τελευταία έτη συσσωρεύτηκαν αναφορές σχετικά με τις προβληματικές πτυχές της νέας οργάνωσης της εργασίας: προβληματική είναι η αβέβαιη νομική κατάσταση για πολλές αναδυόμενες μορφές εργασίας σε διαδικτυακές πλατφόρμες, το χαμηλό και μη ασφαλές εισόδημα, θέματα υγείας και ασφάλειας, ανεπίλυτα φορολογικά και κοινωνικής ασφάλειας ζητήματα,  η έκκληση για ευελιξία που βαραίνει κυρίως τους εργαζόμενους, τα υψηλά επίπεδα επιτήρησης και ελέγχου των εργαζομένων, θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας κ.λπ

Η αυτοαπασχόληση είναι μια από τις επιλογές για τους άνεργους να επιστρέψουν στην εργασία. Για τους αυτοαπασχολούμενους, η εργασία χαρτοφυλακίου, η απασχόληση πλήθους και η συνεργατική απασχόληση μπορούν να εμπλουτίσουν το περιεχόμενο της εργασίας μέσω της διαφοροποίησης.

Για τους αυτοαπασχολούμενους η crowd employment αποτελεί μια επιλογή η οποία επίσης χαρακτηρίζεται από το μη περιορισμένο χώρο. Οι εικονικές πλατφόρμες ταιριάζουν έναν μεγάλο αριθμό αγοραστών και πωλητών υπηρεσιών ή προϊόντων, συχνά με τις μεγαλύτερες εργασίες που κατανέμονται σε μικρές εργασίες. Με παρόμοιο τρόπο, η εργασία χαρτοφυλακίου αναφέρεται σε καταστάσεις όπου οι αυτοαπασχολούμενοι εργάζονται για μεγάλο αριθμό πελατών, παρέχοντας μόνο μικρές δουλειές σε καθέναν από αυτούς.

Το έργο Co–LABOURative–LAB, Ενίσχυση της δυνατότητας απασχόλησης των ανέργων μέσω των Νέων Μορφών Απασχόλησης και της Οικονομίας διαμοιρασμού έχει ως στόχο να εισαγάγει τις βασικές έννοιες της οικονομίας των πλατφορμών και των Νέων Μορφών Απασχόλησης στους μακροχρόνια άνεργους, στους νέους που αναζητούν εργασία καθώς και στους διευθυντές ανθρώπινου δυναμικού. Η έμφαση δίνεται στην αύξηση των ευκαιριών αυτοαπασχόλησης και επιχειρηματικότητας μέσω της μεταφοράς καινοτόμων γνώσεων, εργαλείων και πρακτικών που βασίζονται στην απόκτηση  γνώσης βάσει της εργασίας, στη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευομένων και στην αξιοποίηση εργαλείων ΤΠΕ σε αυτούς τους τομείς, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που προσφέρονται από την οικονομία διαμοιρασμού έχοντας κατανοήσει και διαχειριστεί τους υφιστάμενους κινδύνους.  

Οι προϋποθέσεις για την εργασία σε διαδικτυακές πλατφόρμες ως crowd worker είναι απλές: μια πρόσβαση στο διαδίκτυο και μια συσκευή (συνήθως ένας υπολογιστής, αλλά ανάλογα με τον τύπο εργασίας μπορεί να είναι αρκετό και ένα smart phone). Γενικά, δεν απαιτούνται ειδικές δεξιότητες, πέραν της βασικής γνώσης χρήσης του Διαδικτύου και των υπολογιστών. Ωστόσο, μπορούμε να αναφέρουμε ότι ορισμένες δεξιότητες μπορούν να βοηθήσουν στην ορθή εκμετάλλευση των ευκαιριών της  οικονομίας διαμοιρασμού προς όφελος της Αυτοαπασχόλησης. Ορισμένες από αυτές τις δεξιότητες καλύπτονται από το πρόγραμμα LABOURative LAB (Καινοτομία, Προσωπική Επωνυμία, Στρατηγική …) σε άλλα κεφάλαια.

Επιπλέον, υπάρχουν ελάχιστοι γενικοί νόμοι που απαγορεύουν την εργασία σε διαδικτυακές πλατφόρμες (με εξαίρεση την Uber και την Airbnb, οι οποίες είτε απαγορεύονται είτε είναι περιορισμένες σε μερικές πόλεις.)

Τα σημαντικότερα εμπόδια για τη διεξαγωγή των εργασιών σε διαδικτυακές πλατφόρμες συνδέονται με την εργασία και την οργάνωση της εργασίας και συχνά είναι αρκετά παρόμοια με τα προβλήματα που σχετίζονται με την αυτοαπασχόληση, την freelance εργασία ή άλλες νέες μορφές απασχόλησης. Εντοπίσαμε τους ακόλουθους προβληματικούς τομείς που συνδέονται με την εργασία μέσω διαδικτύου, οι οποίοι μπορούν να λειτουργήσουν ως εμπόδια για τους εργαζομένους:

Αβέβαιη νομική κατάσταση: λόγω μιας ανεπίλυτης κατάστασης ορισμένων πλατφορμών, οι άνθρωποι ενδέχεται να διστάζουν να αρχίσουν να εργάζονται πάνω σε πλατφόρμες.
Χαμηλή αμοιβή: για την πλειονότητα των crowd workers οι αμοιβές των πλατφορμών είναι μάλλον χαμηλές, σε σύγκριση με παρόμοια εργασία που εκτελείται εκτός διαδικτύου. Ωστόσο, αυτό ισχύει κυρίως για τις χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης, όπου τα επίπεδα εισοδήματος είναι υψηλά και η κατάσταση μπορεί να φανεί διαφορετική στις χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης. Επιπλέον, εάν η περιφερειακή οικονομική κατάσταση είναι άσχημη, η εργασία σε διαδικτυακές πλατφόρμες μπορεί να είναι η μόνη βιώσιμη επιλογή για τη δημιουργία εισοδήματος.
Μη ασφαλείς πληρωμές: οι πληρωμές που γίνονται μέσω πλατφορμών θεωρητικά θα έπρεπε να είναι ασφαλείς, οι εργαζόμενοι συχνά αναφέρουν την αδυναμία πληρωμής ή περιπτώσεις απάτης.
Ασφάλεια της εργασίας: οι εργαζόμενοι είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για έναν ασφαλή χώρο και περιβάλλον εργασίας.
Κοινωνική ασφάλιση: όπως και οι άλλοι αυτοαπασχολούμενοι, οι εργαζόμενοι στο διαδίκτυο είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης τους. Επειδή η εργασία και οι πληρωμές μέσω του Διαδικτύου είναι δύσκολο να εντοπιστούν, η εργασία συχνά δεν δηλώνεται. Αυτό οδηγεί σε άτομα που δεν έχουν καμία μορφή κοινωνικής ασφάλισης.
Φόροι: επειδή οι συναλλαγές συχνά δεν δηλώνονται, δεν καταβάλλονται φόροι. Αυτό ενισχύει την ανασφάλεια όσον αφορά το νομικό καθεστώς, καθώς οι κυβερνήσεις θα προσπαθήσουν να συμπεριλάβουν τη διαδικτυακή εργασία στο φορολογικό καθεστώς.
Χρόνος εργασίας: ο χρόνος εργασίας πρέπει να αντιμετωπίζεται μεμονωμένα και, όπως δείχνει η έρευνα, αυτό συνεπάγεται προβληματικά πρότυπα εργασίας. Το χρονοδιάγραμμα των εργαζομένων ευθυγραμμίζεται με τις απαιτήσεις των πελατών και έχει ως αποτέλεσμα πολλές ώρες εργασίας, νυχτερινή εργασία, εργασία κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου ή τις αργίες. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα προβληματικό όταν ο εργαζόμενος και ο πελάτης βρίσκονται σε διαφορετικές ζώνες ώρας.
Παρακολούθηση και έλεγχος: μέσω άμεσων (webcam, screenshots, tracking) ή έμμεσου ελέγχου (αξιολογήσεις και κριτικές), οι εργαζόμενοι υπόκεινται σε συνεχή παρακολούθηση.
Ένταση εργασίας: με τις αυστηρές προθεσμίες ή τις πολλαπλές εργασίες και τα φορτωμένα καθήκοντα, η ένταση εργασίας αυξάνεται και μπορεί να οδηγήσει σε πολλές ώρες εργασίας και υψηλά επίπεδα άγχους.
Παγκόσμιος ανταγωνισμός: η εργασία μέσω του διαδικτύου σημαίνει ανταγωνισμός με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, με ίσως υψηλότερα προσόντα και εργασία σε χώρες με χαμηλότερα επίπεδα μισθών.
Θέματα σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: τα αβέβαια / ανεπίλυτα νομικά ζητήματα σχετικά με την ιδιοκτησία ενός προϊόντος ενδέχεται να δημιουργήσουν προβλήματα στους εργαζομένους.
Απαιτούμενος εξοπλισμός: ενώ για τη crowd work γενικά δεν χρειάζεται μεγάλες επενδύσεις σε εξοπλισμό, για ορισμένες εργασίες στην πλατφόρμα απαιτούνται και άλλα πράγματα όπως ένα αυτοκίνητο.…
Παρομοίως, υπάρχουν εμπόδια για τους πελάτες ή τις εταιρείες που αποφασίζουν να αναθέσουν την εργασία τους μέσω διαδικτυακών πλατφορμών:

Προδιαγραφές εργασίας: στην crowd work οι εργαζόμενοι συνήθως δεν συναντιούνται προσωπικά και επομένως η περιγραφή μιας εργασίας ή ενός καθήκοντος πρέπει να είναι πολύ ξεκάθαρη για να ελαχιστοποιηθούν οι παρανοήσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο πελάτης θα πρέπει να κάνει μεγάλη προετοιμασία πριν από την εξωτερική ανάθεση μιας δουλειάς. Μια πολύπλοκη δουλειά πρέπει να τυποποιηθεί και να τροποποιηθεί, κάτι που δεν είναι εύκολο.
Δύσκολη διαχείριση και επικοινωνία: ειδικά για πιο σύνθετα έργα, η επικοινωνία εκτείνεται πέρα από την αρχική προδιαγραφή μιας εργασίας και απαιτείται διαρκώς αμφίδρομη επικοινωνία.
Ποιότητα του προϊόντος / υπηρεσίας: η τεχνογνωσία ενός εργαζόμενου είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί, ειδικά όταν η επικοινωνία είναι μόνο εικονική. Επιπλέον, λόγω της χαμηλής αμοιβής και των αβέβαιων επιπέδων δεξιοτήτων, η ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών που αγοράζονται μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών αναμένεται γενικά να είναι χαμηλότερη συγκριτικά με την εργασία που εκτελείται εκτός διαδικτύου.
Θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας: ενδέχεται να προκύψουν ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας όταν αυτά δεν είναι σαφώς ρυθμισμένα. Αυτό αποτελεί πρόβλημα όταν οι νόμοι περί πνευματικής ιδιοκτησίας διαφέρουν μεταξύ των χωρών του εργαζόμενου και του πελάτη.
– Για εργασίες που βασίζονται σε εφαρμογές, όπως η μεταφορά, η ασφάλεια μπορεί να αποτελεί πρόβλημα.

Το έργο “co–LABOURative LAB” (2016-1-ES01-KA202-025642) είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα ERASMUS + που υλοποιείται μεταξύ 01/09/2016 και 31/08/2018

Περισσότερες πληροφορίες: colabourativelab.com