Ορθώνονται ως ακοίμητοι φρουροί του Λεωνιδίου οι τρείς ανεμόμυλοι, στα ανατολικά και βόρεια της πόλης, στην τοποθεσία "Προύζανο", θέση ιδανική για την εκμετάλλευση των ανέμων που, χωρίς υπερβολή, όλο σχεδόν το 24ωρο φυσούν στην περιοχή τους από τη δυτική ή την ανατολική διεύθυνση.

Πρώτος μύλος

Ο πρώτος -από επάνω- και ο μεσαίος (και στους δύο έχει καταρρεύσει η οροφή) έχουν ανεγερθεί κατά το 18ο  αιώνα, ενώ ο τρίτος στα 1836. Ο 2ος και ο 3ος λειτουργούσαν στα 1900-απεικονίζονται σε τοιχογραφία του έτους εκείνου, ευρισκόμενη στο σπίτι του Χρυσ. Αυγουστιανού, στην οποία ο 1ος παρουσιάζεται ερειπωμένος-, ενώ τον 3ο μύλο οι γεροντότεροι τον θυμούνται να λειτουργεί ως τα 1930. Στα 1842 συνιδιοκτήτες του 1ου μύλου (πιθανότατα ήταν ο παλαιότερος) μνημονεύονται ο Γεώργιος Σπ. Παπαδόπουλος, ειρηνοδικογιατρός, και Κων/νος Θ. Χατζής, ιδιοκτήτης που τον νοίκιασαν στους αδελφούς Θεόδωρο και Γεώργιο Δανεσή για 6 μήνες, αντί 600 συνολικά δρχ. Στα 1857 αναζητούσαν στην Κων/πολη άξονα για αντικατάσταση του υπάρχοντος στο μύλο. Στα 1866 ο ιδιοκτήτης του μύλου Κων/νος Γ. Παπαδόπουλος, γιατρός, γιός του παραπάνω Γ. Σπ. Παπαδόπουλου, νοίκιασε το μύλο για ένα χρόνο προς το Δημήτριο Ιω. Παπαδημητρίου, αντί 450 δρχ. Στα 1867 οι τότε ιδιοκτήτες του μύλου κ.Γ. Παπαδόπουλος και Γεωργιου Παπακυργιακού τον νοίκιασαν προς το Μιχ. Ν. Κανέλο για 2 χρόνια, αντί 585 δρχ. Στα 2001 ιδιοκτήτης του μύλου ήταν ο Κων/νος Δημ. Δερνίκος.

Μεσαίος μύλος

Στα 1836 ιδιοκτήτης του μύλου ήταν ο Νικόλαος Κανέλος, που λίγο αργότερα πούλησε τον μισό προς το Θεόδωρο Βροντίση, έμπορο, αντί 3250 δρχ. Στα 1892 η Παρασκευή χήρα Μιχαήλ Ν. Κανέλου πούλησε τον μισό προς τον Ιωάννη Λ. Ρουσάλη, αντί 1500 δρχ, ενώ ο υπόλοιπος μισός ανήκε στους κληρονόμους της αποβιώσασας Μαρούλας Νικ. Κανέλου, συζύγου Γεωργίου Δ. Αρκουδάρη. Στα 1908 ως ιδιοκτήτες του ανεμόμυλου (ιδιοκτησίας άλλοτε Ιωάννη Λ. Ρουσάλη) μνημονεύονται οι αδελφοί Γεώργιος και Παναγιώτης Μιχ. Τσουκάτος, που το πούλησαν προς το γιατρό Ιωάννη Ηλ. Χαρμαντά, αντί 130 δρχ. Η οικογένεια Χαρμαντά κατείχε το μύλο ολόκληρο τουλάχιστον ως τις 8/9/1976. Αργότερα, ιδιοκτήτρια του μύλου ήταν η Σταματίνα κόρη Δημητρίου Μίχα, ενώ ο επόμενος ιδιοκτήτης του Πέτερ Ρίχαρντ Γιέγκερ τον πούλησε κατά το 2001 προς τον Δήμο Λεωνιδίου, αντί 5.000.000 δρχ.

Τρίτος μύλος

Στις 20 Απριλίου 1835 ο Παναγιώτης Κων. Πολίτης, έμπορος, ζήτησε και πήρε από τη Δημογεροντία Λεωνιδίου άδεια ανέγερσης του μύλου. Για την ανέγερσή του ο Π.Κ. Πολίτης συμφώνησε -αρχές του 1836- με τον τεχνίτη Δημήτριο Κουσκουνά από τον Κοσμά. Κατά τη συμφωνία, ο ιδιοκτήτης θα μετέφερε στον τόπο της οικοδομής 100 φορτία άμμου. Ο τεχνίτης θα έπαιρνε 1,60 δρχ. για κάθε πήχυ χτιζόμενου τοίχου. Στις 10 πήχες τοίχου θα έπαιρνε επίσης 25 μπότσες κρασί, 50 οκάδες όσπρια, 25 οκάδες λάδι. Επίσης ο ιδιοκτήτης θα διέθετε όλα τα απαιτούμενα για μετακόμιση ζώα και λοιπά αναγκαία, π.χ. καλάθια και όση μπαρούτη θα χρειαζόταν για φουρνέλα. Λίγο αργότερα ο Π.Κ. Πολίτης ενάγεται ενώπιον του Πρωτοδικείου Σπάρτης, από τον ιδιοκτήτη του μεσαίου μύλου Νικόλαο Κανέλο. Στα 1867 ιδιοκτήτες του μύλου ήταν οι αδελφοί Παναγιώτης και Νικόλαος Κων/νου Χαντζηπαναγιώτης, που τον νοίκιασαν στην Ελένη χήρα Νικ. Κανέλου για ένα χρόνο, αντί 600 δρχ. Στα 1891 οι Χαντζηπαναγιωταίοι πούλησαν το μύλο προς το Γεώργιο Νικ. Λεκκό, κηπουρό, αντί 500 δρχ. Με την προ 61/17.7.1974 το Δημοτικό Συμβούλιο Λεωνιδίου αποδέχτηκε τη δωρεά του μύλου από την τελευταία ιδιοκτήτρια Ιωάννα χήρα Νικ. Λεκκού, το γένος Ψαθά (το συμβόλαιο συντάχθηκε στα 1976). Με την απόφαση της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων του υπ. Πολιτισμού Γ/2098/9.11.1978 (ΦΕΚ 1033/5/28.11.1978), και οι τρεις μύλοι κηρύχτηκαν διατηρητέοι, ενώ με το α.π.1234/20.7.1981 έγγραφο της Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Σπάρτης, ορίστηκε ο τρόπος προσπέλασής τους με την επανακατασκευή του μονοπατιού που έφερνε από παλιά προς τα κτίσματα (θα γινόταν φάρδους μέχρι 1,50 μ.). Το νερό έχει φθάσει στην περιοχή των κτισμάτων με δαπάνη του φυσιολατρικού Ομίλου "ΠΑΡΝΩΝ", ο οποίος κι έχει αναδασώσει το πρανές του λόφου.

Αριστείδης Χρ. Κορολόγος
Προϊστάμενος Γ.Α.Κ.
Τοπικού Αρχείου Λεωνιδίου

Αναδημοσίευση από το leonidion.gr