Είναι δυνατόν να αποκοιμηθεί ο χρόνος; Να ξαπλώσει κάτω από το χώμα, και κλείσει τα μάτια και να παραδοθεί στον Ύπνο, στον αδελφό του Θανάτου; Πώς δεν είναι!

Ο χρόνος αποκοιμιέται στη στοργική αγκαλιά της γης μέσα σε κάθε μικρό ή μεγαλύτερο μνημείο που δεν έχει δει ακόμα το φως. Γι' αυτό κάνουμε ανασκαφές, για να ξυπνάμε τον χρόνο και να τον γνωρίζουμε.
Ωστόσο, υπάρχουν μνημεία που έρχονται στο φως, τα καθαρίζουμε, τα θαυμάζουμε, τα καταγράφουμε και μετά τα αφήνουμε πίσω στη γη, ή μέσα σε κλειδωμένα κτίρια, ενώ θα έπρεπε να έχουμε βρει τον τρόπο να τα αναδεικνύουμε.

Σε τούτη την τελευταία κατηγορία ανήκει η λεγόμενη βασιλική του Θύρσου στην Τεγέα, από την οποία έχει σωθεί ένα μέρος του ψηφιδωτού δαπέδου της που αναπαριστά τους Δώδεκα Μήνες να περιβάλλονται από τους τέσσερις ποταμούς του Παραδείσου. Αγαπημένο θέμα των παλαιοχριστιανικών μνημείων, προτού κυριαρχήσουν στους διακόσμους των εκκλησιών θέματα που είχαν να κάνουν με τη ζωή του Χριστού ή με τους Αγίους και τους μάρτυρες.
Μέσα, λοιπόν, στο κτίριο της φωτογραφίας, βρίσκεται το μωσαϊκό δάπεδο της τρίκλιτης βασιλικής του Θύρσου. Η πρώτη ανασκαφή υπό τον Α. Μπεράρ αποκάλυψε την παράσταση των «Καλών Καιρών» στην αψίδα του Ιερού Βήματος, που δεν έχει σωθεί. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ο Α. Ορλάνδος έφερε στο φως ολόκληρο τον ψηφιδωτό διάκοσμο και τον χρονολόγησε στο 350-375 μ.Χ., αλλά άλλοι αρχαιολόγοι έχουν τοποθετήσει χρονικά το μνημείο στο δεύτερο μισό του 5ου αι. ή ακόμα και στα τέλη του.

Όπως βλέπετε στις φωτογραφίες, το ψηφιδωτό είναι στεγασμένο και κλειδωμένο, δηλαδή μη επισκέψιμο. Και, παρ' ό,τι το μεγαλύτερο μέρος του είναι κατεστραμμένο, ωστόσο τα πρόσωπα των μηνών που έχουν σωθεί και οι καρποί που τους συνοδεύουν είναι κρίμα να μην βλέπουν το φως.

Η τρίκλιτη βασιλική είναι αφιερωμένη στον μάρτυρα Θύρσο -μάλιστα υπάρχει και τάφος στον οποίον βρέθηκε ως μοναδικό κτέρισμα ένα μικρό φυαλίδιο, ενώ υπάρχει επιγραφή: 
Τοϋ σεπτοϋ τούτον τεμένους ! εν ίερεϋσειν έννεακαίδέκατοζ! Θνρσοςό όσιώ(τατος) ήγησάμενος αμφοτέρων εκρνψεν προσηγορίας πάσιν έσθλοϊς· καίμαρτνρΐτα κτίσματα και λίθου λεπταλέης ενσύνθετος κο[σ]μ[ος ]. 
Δηλαδή: «Δέκατος ένατος κατά την αριθμητική τάξη των ιε­ρέων, ο οσιώτατος Θύρσος, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής αυτού του σεβάσμιου τεμένους, επεσκίασε με όλα τα σπουδαία προτερήματα του τις ονομασίες των μεν και των δε. Το μαρτυρούν τα κτίσματα και η διακό­σμηση που έχει συντεθεί όμορφα από μάρμαρο σε μι­κρά κομμάτια» (Άννα Αβραμέα, «Η βασιλική του Θύρσου στην Τεγέα και η επιγραφή της», Δελτίο ΧΑΕ, 1998, σσ. 35-40).

ΤΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ

Όπως σημειώνει η κυρία Αβραμέα, «οι δώδεκα μήνες συμβολίζουν τη ζωή επί της
γης και οι τέσσερις ποταμοί του Παραδείσου την άλλη ζωή, την ουράνια. Έτσι η παράσταση εισάγει τους πι­στούς στον τόπο αναψύξεως και τρυφής από τη Σοφία
του Θεού».

«Στα δεκαέξι διάχωρα του κυρίου θέματος, οι προσωποποιήσεις των τεσσάρων ποταμών περιβάλλουν τις αντίστοιχες των δώδεκα μηνών.
»Όπως απέδειξαν οι Α. Ορλάνδος και Π Maguîre, παραπέμπει σε μια σύνθεση της Γης περιβαλλόμενης από τον Ωκεανό σύμφωνα με τις γεωγραφικές αντιλήψεις της εποχής και συνεπώς οι τέσσερις ποταμοί απεικονίζουν τις γήινες προεκτάσεις των ποταμών του Παραδείσου. Η σύλληψη του Παραδείσου στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους δεν περιοριζόταν σε ένα επουράνιο ή εσχατολογικό πεδίο, αλλά αναφερόταν πριν απ' όλα στον επίγειο παράδεισο του κήπου της Εδέμ. 

»Ειδικότερα, οι συγγραφείς της περιόδου θεωρούν ότι οι τέσσερις ποταμοί που πηγάζουν από τον Παράδεισο εκτείνονται ως τον κόσμο μας, απολήγοντας αφομοιωμένοι στους τέσσερις κυριότερους γήινους ποταμούς: ο Γηών στο Νείλο, ο Φεισών στον Γάγγη ή τον Ινδό (κατ' άλλους στο Δούναβη), οι Τίγρις και Ευφράτης στους ομώνυμους τους. Με άλλα λόγια, οι τέσσερις μεγαλύτεροι ποταμοί της Γης ταυτίζονται με τους ποταμούς του Παραδείσου», γράφει ο Γ. Αιγινήτης στην ανακοίνωσή του «''Κυριολεκτικές'' απεικονίσεις των ποταμών του Παραδείσου σε παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά» (21ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, 2001).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογο διάκοσμο έχουμε: στη Madaba της Ιορδανίας (παρεκκλήσιο του μάρτυρα Θεοδώρου, εκκλησία των Ποταμών και εκκλησία του επισκόπου Σεργίου), στην Umm al-Rasas στην Ιορδανία στον Άγιο Παύλο.

Πρόκειται για τα σπαράγματα ενός μνημείου μοναδικής τέχνης και αξίας, που θα έπρεπε να αναδειχθεί μέσα στον σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο της Τεγέας. Στα μεταγενέστερα χρόνια, τα θέματα αυτά άρχισαν να εκλείπουν από τους διακόσμους των εκκλησιών. Η επίγεια ζωή, όμως, και σήμερα απεικονίζεται στους ναούς στο κάτω μέρος τους, και όσο ο διάκοσμος υψώνεται προς τα πάνω, φτάνουμε στην επουράνια ζωή, που είναι ο σκοπός κάθε χριστιανού. Σιγά-σιγά επικράτησαν θέματα από τον βίο του Χριστού και των Αγίων και η μνημειακή ζωγραφική απομακρύνθηκε από θέματα που είχαν να κάνουν με παραστάσεις κυνηγιού ή με τη φύση.

Γαλανιάδη Εύα