Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, η πιο ρομαντική μέρα για κάποιους και η πιο επικερδής για κάποιους άλλους, φαίνεται ότι έχει αρκαδικές ρίζες, κατά μία άποψη τουλάχιστον. Και τούτο διότι στα μέσα του Φεβρουαρίου η Εκκλησία, όπως συμβαίνει συχνά, αποφάσισε να «εξαγνίσει» μια παγανιστική γιορτή που χάνεται στα βάθη των αιώνων, τοποθετώντας την εορτή της  μνήμης του αγίου των ερωτευμένων στη θέση της.

Η Εκκλησία τον 14ο αιώνα στην Αγγλία αντικετέστησε την παγανιστική προ-ρωμαϊκή γιορτή, τα Λουπερκάλια, με μια θρησκευτική. Τα Λουπερκάλια ήταν μια γιορτή καταμεσής του Φεβρουαρίου, μια τελετή κάθαρσης πριν από την άνοιξη. Εορτάζονταν από τις 13 έως τις 15 Φεβρουαρίου, και ενώ στην αρχή ήταν ποιμενική γιορτή, αργότερα ρίζωσε και στις πόλεις, όπου λάμβαναν χώρα τελετές εξαγνισμού.

Η λέξη Lupercalia έχει πρώτο συνθετικό τον lupus, τον λύκο. Και οι ερευνητές συνδέουν τη γιορτή αυτή με τα δικά μας αρκαδικά Λύκαια και την εξύμνηση του Πάνα, που, ως γνωστόν, ήταν κάτι παραπάνω από... ερωτιάρης. Ο έρωτας στις τελετουργίες είχε πάντοτε καθοριστικό χαρακτήρα.

Ευλόγως, λοιπόν, η Εκκλησία στην Αγγλία προσπάθησε να αντικαταστήσει μια γιορτή παγανιστική, αφιερωμένη στη δύναμη της ζωής και στην άνοιξη, με μια εξευγενισμένη θρησκευτική γιορτή που εξέφραζε τη μόδα της εποχής, δηλαδή τα ρομαντικά ερωτικά ήθη.

Κάπως έτσι, ο γνωστικιστής άγιος έγινε προστάτης των απανταχού ερωτευμένων.

Τα ρωμαϊκά Λουπερκάλια και οι ελληνικές απόκριες

Ο Μιχαήλ Α. Τιβέριος έγραφε στο «Βήμα» («Απόκριες και αρχαιότητα», 25/2/2001): «Τα Λουπερκάλια μεταξύ άλλων περιλάμβαναν θυσία, κυρίως με κατσίκια και κριάρια, κοινή συνεστίαση όλων των μελών του ιερατικού σωματείου που ήταν επιφορτισμένο με τη λατρεία του θεού (Λούπερκοι), καθώς και οδοιπορία των τελευταίων στους δρόμους της Ρώμης. Ξεκινούσαν από τη σπηλιά του θεού τους και κατέληγαν πάλι σ' αυτήν έχοντας διασχίσει διάφορα τμήματα της πόλης, από τα οποία, σύμφωνα με την παράδοση, είχαν περάσει και οι μυθικοί δίδυμοι ιδρυτές της. Οι Λούπερκοι έτρεχαν γυμνοί φορώντας μόνο το δέρμα των θυσιασθέντων θυμάτων τους και έχοντας στο κεφάλι τους ένα στεφάνι. Κρατώντας μαστίγια καμωμένα από λουριά που είχαν κοπεί από τα δέρματα των ζώων που είχαν προσφέρει στον θεό τους, κτυπούσαν καθ' οδόν όσους συναντούσαν και κυρίως γυναίκες. Προτιμούσαν τους γλουτούς τους, αφού πίστευαν ότι με τον τρόπο αυτόν τις καθιστούσαν γόνιμες μητέρες. Η όλη γιορτή είχε φτάσει σε ακρότητες, πράγμα που ανάγκασε τον Αύγουστο να πάρει μέτρα. Απαγόρευσε τη συμμετοχή σ' αυτή παιδιών και εφήβων, ενώ η πομπή των Λουπέρκων υποχρεωτικά έπρεπε να συνοδεύεται από σώμα ιππέων που επέβλεπε ώστε τα τυχόν έκτροπα να μην ξεπερνούν κάποια όρια. Εν κατακλείδι τα Λουπερκάλια ήταν μια γιορτή αγροτική και ποιμενική που αποσκοπούσε να συνδράμει στην ευφορία της γης και στη γονιμότητα των ανθρώπων και των ζώων, ενώ συγχρόνως βοηθούσε και στην κάθαρση της πόλης. Εχοντας βαθιές ρίζες και απήχηση στις λαϊκές μάζες συνέχισε να είναι αγαπητή και μετά την επικράτηση του χριστιανισμού ακόμη και ανάμεσα σε πιστούς του Ναζωραίου!».
 

Από την Αρκαδία του Εύανδρου στους Ρωμύλο και Ρέμο
 

Τα Λουπερκάλια ήταν μια από τις παλαιότερες ρωμαϊκές γιορτές που τελούνταν κάθε χρόνο προς τιμήν του Λούπερκους, πρώιμου θεού της γονιμότητας στη ρωμαϊκή μυθολογία. Τα Λουπερκάλια γιορτάζονταν σε πολλές πόλεις της Ιταλίας και της Γαλατίας.  Αναφέρεται ότι επρόκειτο αρχικά για ποιμενική γιορτή, καθώς ο Λούπερκους ήταν προστάτης των βοσκών και συνδεόταν με το θηλασμό και την ανατροφή του Ρωμύλου από τη Λύκαινα. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, μάλιστα, και οι συνεχιστές τους θεωρούσαν τη γιορτή αφιερωμένη στο θεό Πάνα και ως πρώτο εισηγητή της τον Αρκάδα Εύανδρο, στην προσπάθειά τους να ταυτίσουν ρωμαϊκές θεότητες με αντίστοιχες ελληνικές.

Η γιορτή πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου στο Λουπερκάλιο, τη σπηλιά στον Παλατίνο Λόφο που λέγεται ότι ανατράφηκαν τα αδέρφια Ρωμύλος και Ρώμος, από τους Λουπέρκους, ιερατικό σωματείο. Στο ιερό θυσιάζονταν κριάρια και κατσίκια. Ένας από τους ιερείς βύθιζε ένα σπαθί στο αίμα των θυσιασμένων ζώων και το ακουμπούσε στο κεφάλι δυο ευγενών νέων, οι οποίοι μετά ξεσπούσαν σε γέλια, συμβολίζοντας έτσι τον εξαγνισμό των βοσκών.

Κύριοι άξονες της γιορτής, λοιπόν, ήταν η γονιμότητα και ο εξαγνισμός, februare στα λατινικά, εξ ου και το όνομα του μήνα κατά τον οποίο γινόταν η γιορτή (Φεβρουάριος).

Ο Παυσανίας αναφέρει: «ῶν δ’ εὐγενῶν νεανίσκων καὶ ἀρχόντων πολλοὶ διαθέουσιν ἀνὰ τὴν πόλιν γυμνοί, σκύτεσι λασίοις τοὺς ἐμποδὼν ἐπὶ παιδιᾷ καὶ γέλωτι παίοντες· πολλαὶ δὲ καὶ τῶν ἐν τέλει γυναικῶν ἐπίτηδες ἀπαντῶσαι παρέχουσιν ὥσπερ ἐν διδασκάλου τὼ χεῖρε ταῖς πληγαῖς, πεπεισμέναι πρὸς εὐτοκίαν κυούσαις, ἀγόνοις δὲ πρὸς κύησιν ἀγαθὸν εἶναι» (Παυσανία Βίοι Παράλληλοι, Καίσαρ, κεφ.61).

Ο Άγιος Βαλεντίνος γεννιέται

Το 496, με εντολή του Γελάσιου, η 14η Φεβρουαρίου ορίστηκε ως η χριστιανική γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Ο Γελάσιος δεν ξεκαθάρισε ποιος ήταν ο Άγιος που ήθελε να τιμήσει, αλλά πιστεύεται ότι συνδύασε τον βίο τριών ανδρών. Ο πρώτος Βαλεντίνος αποκεφαλίστηκε από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο επειδή πάντρευε κρυφά Χριστιανούς, ενώ οι άλλοι δύο ήταν Χριστιανοί που μαρτύρησαν, επειδή αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν. Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου το 496 δεν είχε καμία σχέση με τον έρωτα. 

Η σύνδεση με την αγάπη προέκυψε πολύ αργότερα, τον 14ο αιώνα, όταν ο Άγγλος συγγραφέας, Τζέφρι Τσόσερ, έγραψε σε ένα ποίημά του: «Γιατί αυτή ήταν η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, όταν κάθε πουλί που μπορεί να φανταστεί ο άνθρωπος έρχεται σε αυτό το μέρος για να βρει το ταίρι του». Την ίδια χρονική περίοδο και άλλοι δημοφιλείς συγγραφείς της Αγγλίας και της Ισπανίας αναφέρθηκαν στην γιορτή του Αγία Βαλεντίνου ως μέρα της αγάπης. Το 1477 η Μάρτζορι Μπρους ήταν η πρώτη που αποκάλεσε τον αγαπημένο της, «Βαλεντίνο». Αναφερόταν στον σύζυγό της, Σερ Τζον Πάστον, ο οποίος ήταν Άγγλος ευγενής. Η αλληλογραφία του έχει σωθεί σε εξαιρετική κατάσταση και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές για την καθημερινή ζωή των ευγενών του 15ου αιώνα. 

Ο Άγιος Βαλεντίνος έγινε συνώνυμος του έρωτα τον 18ο αιώνα, όταν οι ερωτευμένοι άρχισαν να ανταλλάσσουν κάρτες την 14η Φεβρουαρίου. Οι κάρτες έγιναν πολύ δημοφιλείς στη Βρετανία και σύντομα επεκτάθηκαν στην Αμερική. Οι δαιμόνιοι Αμερικάνοι επιχειρηματίες αντιλήφθηκαν ότι οι κάρτες θα σημείωναν τεράστιες πωλήσεις κι έτσι άρχισαν να τις παράγουν μαζικά. Έχουν περάσει πολλές δεκαετίες από τότε, αλλά η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου παραμένει μία από τις πιο δημοφιλείς, αλλά και εμπορικές γιορτές του χρόνου.

(Πληροφορίες: «Απόκριες και αρχαιότητα», Μιχαήλ. Α. Τιβέριος, «Το Βήμα», el.wikipedia.org, mixanitouxronou.gr)

Γαλανιάδη Εύα