Την άνοιξη του 1783 , μέσα στην τουρκοκρατία και ανήμερα των αποκριών , ένας ισχυρός σεισμός συντάραξε την Πελοπόννησο και προξένησε τρόμο αλλά και  σημαντικές καταστροφές στη Γορτυνία.

Ελληνικές μαρτυρίες επίσημες , για το σεισμό αυτό , δεν ήταν δυνατό να υπάρξουν σ’ εκείνους τους καιρούς . Σώθηκαν όμως γραμμένες μαρτυρίες απλών ανθρώπων για το μέγεθός του , το δέος που προκάλεσε αλλά και τις συνέπειές του:

Στην ιστορική Μονή Τιμίου Προδρόμου Αρκαδίας , στο φαράγγι του Λούσιου , μεταξύ Στεμνίτσας και Δημητσάνας , διαφυλάσσεται παλαιός κώδικας που περιέχει το Νομοκανόνα του Μανουήλ Μαλαξού . Στα παράφυλλα του κώδικα αυτού υπάρχουν διάφορες χειρόγραφες ενθυμήσεις , μεταξύ των οποίων και η παρακάτω :

«1783 μαρτίου 1 ανιμερα τιν κυριακι τις τυρ[ι]νις εκαμε σιςμος μαιγάλος σε ολον το μορηα εκριμηστικανε εκκλησιες σπητια κ(αι) αλα πολα εκρεμησθη κ(αι) το κελι του φουρνου κ(αι) η παναγια εσυναξε τους δουλους τις ολους στιν εκ[λη]σιαν που εγινονταν ειαγία ιερουργιαν κ(αι) δεν ετιχε  κανίς στο φούρνω κ(αι) έγινε θαυμαστα μεγάλα στο μοναστιρη και τιν καθαροδευτερα…(;) ιφεραμεν μαστορους κ[αι] το εκτισαμαιν νικτα κ[αι] ημερα  με τής λα[μ]παδες που δεν εκοτουσαμεν και ηχαμεν βίγλες και εφίλαγαν και ετζη το εκτισαμεν κ[αι]  γραφομεν εις ενθυμησιν .     Παρθένιος ιερωμόναχος  εγραψα»

Το βιβλίο αυτό ήταν , παλιότερα , κτήμα της Μονής Παναγίας Αιμυαλών , στην οποία και διαδραματίστηκαν τα γεγονότα που αναφέρονται στο χειρόγραφο σημείωμα , συνήθεια που ήταν πολύ διαδεδομένη στον εκκλησιαστικό χώρο , να γράφουν, δηλαδή , οι μοναχοί , οι ιερείς και οι ψαλτάδες πάνω στα ιερατικά βιβλία διάφορα ενθυμήματα προσωπικού ή και γενικότερου ενδιαφέροντος . Η ανάγνωση του ενθυμήματος αυτού μας μεταφέρει στα σκοτεινά χρόνια της δουλείας  των Τούρκων . Τότε που ένας φοβερός σεισμός , ανήμερα της Τυρινής (Μεγάλης Αποκριάς) το πρωί της 1^ης Μαρτίου 1783  , γκρέμισε «το κελί του φούρνου» της Μονής Αιμυαλών . Θύματα δεν υπήρξαν , γιατί όλοι οι μοναχοί την ώρα εκείνη βρίσκονταν στο ναό για λειτουργία κι αυτό αποδόθηκε σε Θαύμα της Παναγίας . Όπως αναφέρει το σημείωμα , οι μοναχοί , για να ανοικοδομήσουν το γκρεμισμένο κτίριο κάλεσαν μαστόρους , οι οποίοι προκειμένου να τελειώσουν γρήγορα , από τον φόβο των Τούρκων , δούλεψαν αδιάκοπα ΚΑΙ την ημέρα αλλά ΚΑΙ τη νύχτα με το φως των λαμπάδων , ενώ οι μοναχοί είχαν εγκαταστήσει και φρουρές σε επίκαιρα σημεία , για να αναγγείλουν τυχόν εμφάνιση των Τούρκων . Η αυθόρμητη και αυθεντική αυτή αναφορά διαλύει την προπαγάνδα διαφόρων γραικύλων , η οποίοι θέλουν να ανατρέψουν την ιστορική αλήθεια διαδίδοντας ότι , δήθεν , στους ύστερους αιώνες της δουλείας η αυστηρότητα των Τούρκων (όσον αφορά την ανέγερση ναών και σχολείων) είχε ατονήσει και ήταν (περίπου) τα πράγματα ελεύθερα.

Σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο η Κυριακή της Τυροφάγου του 1783 ήταν η 26^η Φεβρουαρίου . Συνεπώς , το ως άνω σημείωμα γράφτηκε την Τετάρτη μετά από τον σεισμό , οπότε είχε τελειώσει το χτίσιμο του κελιού και είχαν φτάσει , στο μεταξύ , και οι ειδήσεις από την υπόλοιπη Πελοπόννησο.

Ο ιερομόναχος Παρθένιος που υπογράφει το σημείωμα ήταν ο επί μακρόν ηγούμενος (1783-1818) της Μονής Αιμυαλών , Παρθένιος – Φωτεινός Παπαδόπουλος , από το χωριό Ζυγοβίστι της Γορτυνίας .

Υπάρχει όμως κι άλλη μια γραπτή μαρτυρία για το σεισμό του 1783 στη Γορτυνία, που βρέθηκε σε παλαιό εμπορικό βιβλίο (δευτέρι) , το οποίο ανήκε στους Στεμνιτσιώτες  αδερφούς Σπύρο και Παναγιωτάκη Μούτζο , παιδιά του Κωνσταντή Μούτζου . Στο βιβλίο αυτό , όπου γράφονταν τα χρέη των διαφόρων πελατών που ψώνιζαν με πίστωση , βρέθηκε και η παρακάτω ιδιόγραφη σημείωση , γραμμένη , μάλλον , από τον Σπύρο Μούτζο , ο οποίος στα τέλη του 18^ου αιώνα και αρχές του 19^ου  , εξασκούσε την πατροπαράδοτη στεμνιτσιώτικη τέχνη της αργυρο-χρυσοχοΐας σε διάφορες πόλεις της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας , φτάνοντας και μέχρι την Κωνσταντινούπολη . Το σημείωμα γράφει τα εξής :

«1783 φλεβαριού . 26 ημέρα Κυριακι ανημερα τιν τουρινης στο μοριά μια ωρα τις ημερός μεσα ης τιν λητουργιά ης σε ώλον τον κοσμο του μορ[ι]ά εγηνε μεγας και φωβερός σησμος και επεσανε μερικα σπητια και ανηξανε και εκλης[ι]ε[ς] και εβάσταξε εκινη την ημερα εος το βραδη εκανε 23 βολες και βασταξε ωλη τιν μεγαλιν σαρακοστι και ανημερα τιν μεγαλι λαμπρι εκαμε τρις βολές και ος για τιν ωραν ωπου κανη εχη ημεραις πενήντα ενιά 59 και παλην δεν εσταθη ουται επαψαι από φλεβαριού 26 εος μαηου δεκαξη εκανε και παλη κανη δεν επαψαι ωλοτελα .»

Η μαρτυρία αυτή επιβεβαιώνει σε όλα της τα σημεία εκείνη του βιβλίου της Μονής Αιμυαλών και δίνει με ζωντάνια την εικόνα της σφοδρότητας του σεισμού αλλά και τη διάρκεια των μετασεισμικών δονήσεων που κράτησαν , σύμφωνα με το σημείωμα, μέχρι τα μέσα του Μαΐου 1783 !!!

Υπάρχει όμως και μια τρίτη έγγραφη μαρτυρία για τον φοβερό αυτό σεισμό : Στην εσωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου του καθολικού της μονής Ζωοδόχου Πηγής Στεμνίτσας είχε χαραχτεί το παρακάτω ακιδογράφημα :

«1783 φλεβ. εγηνε σΗσμος φοφερος Ης ολον τον μορεα επεσαν σπητια περισα εχαλασανε εκλησηες ανιξανε και αλα θαμασηα εκρατησε σισμος ημερες χρον έναν ολοκληρον»

Χαράκτης του ανωτέρω σημειώματος ήταν ο τότε  ηγούμενος της Μονής Ζωοδόχου Πηγής Στεμνίτσας  Ιερομόναχος Γερμανός Κάντζας από την Στεμνίτσα Γορτυνίας, ο οποίος συνέστησε εκ νέου τη Μονή μετά την ερήμωσή της από τους Αλβανούς κατά τα έτη 1770- 1779 .

Το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκεται 2 χιλ. έξω από τη Στεμνίτσα , πάνω από το χωριό , αριστερά του δρόμου που οδηγεί στην Τρίπολη . Το όμορφο καθολικό του , η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής , κτίστηκε τον 15^ο αιώνα και είναι ρυθμού βασιλικής . Σε ένα από τα κελιά τής Μονής συνεδρίασε η Πρώτη Πελοποννησιακή Γερουσία το 1821 . Τα κτίσματα τής μονής και το καθολικό έχουν υποστεί αναπαλαίωση . Η θέση της προσφέρη υπέροχη θέα στον γραφικό οικισμό της Στεμνίτσας.

Ο φοβερός σεισμός του 1783 , που με τόση σαφήνεια περιγράφεται στα τρία γορτυνιακά σημειώματα , έχει καταγραφεί ιστορικά κι επιστημονικά από τη σεισμική ευρωπαϊκή  έρευνα και είχε για επίκεντρό του τη Νότια Ιταλία , την περιοχή της Καλαβρίας . Εκεί , από 5 Φεβρουαρίου 1783  και μέσα σε διάστημα μικρότερο των 2 μηνών  , έγιναν 6 διαδοχικοί ισχυροί σεισμοί (6,5 ρίχτερ και μεγαλύτεροι) , οι οποίοι προξένησαν εκτεταμένες καταστροφές και πάνω από 35 χιλιάδες θανάτους !!!  Φυσικά , οι σεισμοί αυτοί θα έγιναν αισθητοί σ’ ολόκληρη τη νότια Ευρώπη , ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο και τη Γορτυνία ,  πράγμα το οποίο μαρτυρούν , άλλωστε ,  τα τρία γορτυνιακά σημειώματα .

(ΠΗΓΗ : «Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 1783  ΕΙΣ ΓΟΡΤΥΝΙΑΝ» , Γ.Α. ΣΤΑΜΙΡΗΣ , ΓΟΡΤΥΝΙΑΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ 1948 , ΤΕΥΧΟΣ 3^ΟΝ  )

                                                                                              Βαγγέλης Μητράκος