Αν ήτανε μαύρος ο θεός που μας κυβερνούσε, η φυλή μας θα 'ταν αλλιώς, θα μεσουρανούσε! Τα έλεγε ο συγχωρεμένος ο Λούκη.

Λοιπόν, ο κακός χαμός γίνεται στην πέρα και στη δώθε όχθη του Netflix και του BBC One για μια παραγωγή 8 επεισοδίων με θέμα τον Τρωικό πόλεμο, και την ιστορία ιδωμένη από την πλευρά των Τρώων, και δη της βασιλικής οικογένειας. Ρατσιστικά σχόλια γράφτηκαν και εκστομίστηκαν και αντιρατσιστικές εκστρατείες διοργανώθηκαν με αφορμή την απόφαση των παραγωγών να ενσαρκώσουν τον Αχιλλέα, τον Πάτροκλο και τον Δία μαύροι ηθοποιοί, με το σκεπτικό, όπως είπαν τα στούντιο, ότι δεν δίνονται αρκετές ευκαιρίες σε μαύρους ηθοποιούς.

(Αλήθεια, δίνονται αρκετές ευκαιρίες σε Κινέζους ηθοποιούς, ας πούμε; Σε γυναίκες ηθοποιούς κάποιας ηλικίας;)

Κατά βάση, όμως, και ας μην γελιόμαστε, όλος αυτός ο ντόρος που προήλθε από μια επιλογή εξυπηρετεί μια χαρά τη διαφήμιση της σειράς. Τόσο τα ρατσιστικά σχόλια όσο και οι εκστρατείες τύπου «ο Αχιλλέας θα μπορούσε να ήταν μαύρος». Αυτό είχαν στον νου τους οι producers: Φαντάσου να παίξουν μαύροι ηθοποιοί Έλληνες θεούς και ήρωες! Και ασφαλώς το marketing απέδωσε καρπούς χρώματος πράσινου του δολαρίου.

Οι τηλεοπτικές σειρές είναι η νέα μανία του πλανήτη: Στα δάχτυλα του ενός χεριού μετριούνται πλέον στις παρέες εκείνοι που δεν βλέπουν σειρές, που δεν κολλάνε με οτιδήποτε σερβίρουν οι νέοι κολοσσοί του θεάματος. Σύμφωνοι, οι παραγωγές είναι εξαιρετικές και ακριβές και οι ηθοποιοί υπέροχοι αλλά... φρένο, βρε παιδιά! Δεν μπορώ να δικαιολογήσω τους... πολύφερνους καθηγητάδες στο Χάρβαρντ που αντί να επιστρατεύσουν τη γνώση και τη φαντασία τους για να διδάξουν ιστορία, επιστρατεύουν το «Game of Thrones» επειδή το βλέπουν οι φοιτητές τους.

Τέλος πάντων, διάβασα πολύ όλο το απόγευμα για τους μαύρους Αχιλλέα, Πάτροκλο και Δία της σειράς. Εντάξει, ο Δίας μπορεί να είναι και μαύρος και λευκός και κίτρινος -εδώ είχε μεταμορφωθεί σε ταύρο, για να μην ξεχνιόμαστε, σε κύκνο, σε βροχή, πάντοτε με σκοπό να κουτουπώσει μια αθώα νύμφη ή κόρη. Αλλά ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος, πόθεν πώς;

Στην αρθρογραφία για το θέμα, κάποιοι υπερασπίζονται την άποψη ότι ο Αχιλλέας μπορεί να είναι οποιουδήποτε χρώματος και ότι «το πολιτικό σύστημα οφείλει να διαπαιδαγωγήσει πολίτες με ανοιχτό μυαλό» που να μην ενοχλούνται αν ο Αχιλλέας, ο Μεγαλέξανδρος, ο Περικλής ή ο Παπανδρέου απεικονίζονται ως μαύροι ή τους υποδύονται μαύροι ηθοποιοί. Και δεν πειράζει που η ιστορική αλήθεια πάει περίπατο. (Μεταξύ μας, ποιο πολιτικό σύστημα θέλει να το κάνει αυτό;.. Και, επίσης μεταξύ μας, πόσο λογικό θα ήταν να παίξει ο Τζωρτζ Κλούνεϊ τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ; Αλήθεια, θα τολμούσε κάποιος να δώσει στον Ντενζέλ Ουάσινγκτον τον ρόλο του Τζον Φ. Κένεντι; Αλλά, σου λένε, η μυθολογία είναι άλλο πράγμα, μην τα μπερδεύουμε.)

Η μαύρη Αθηνά και η αιγυπτιακή καταγωγή της... Λάρισας

Με αφορμή τον μαύρο Αχιλλέα, θυμήθηκα τη θεωρία της Μαύρης Αθηνάς, η οποία πριν από περίπου 30 χρόνια είχε προκαλέσει επιστημονικό διάλογο ο οποίος, τελικώς, όπως ήταν αναμενόμενο, την κατέρριψε. Η θεωρία αυτή είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς μια εντελώς σαθρή επιχειρηματολογία μπορεί να αποπροσανατολίσει και να απασχολήσει επί χρόνια την επιστημονική κοινότητα, επειδή φοράει έναν αντιρατσιστικό και αντισημιτικό μανδύα. Συνοπτικά, ο Μάρτιν Μπερνάλ, ο οποίος δεν ήταν ιστορικός, αλλά μελετητής των πνευματικών σχέσεων Κίνας και Δύσης, εξέδωσε το βιβλίο «Μαύρη Αθηνά - Οι αφρο-ασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού». Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1987 με υπότιτλο «Το μύθευμα της αρχαίας Ελλάδας 1785-1985», και έκανε αμέσως γνωστό τον συγγραφέα του ως υποστηρικτή των σημιτικών λαών και των πολιτισμών τους απέναντι στους Γερμανούς προπαγανδιστές και άλλους αντισημίτες του 19ου και του 20ού αιώνα. Ο Μπερνάλ, εβραϊκής καταγωγής, υποστήριξε ότι για λόγους ρατσισμού και αντισημιτισμού οι Δυτικοί κλασικιστές και ιστορικοί της αρχαιότητας έχουν αποκρύψει την πραγματικότητα σχετικά με τη συμβολή των αρχαίων Φοινίκων και των αρχαίων Αιγυπτίων στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Μπερνάλ έχει προτείνει ότι η «Λάρισα» ετυμολογικά  προέρχεται από το αιγυπτιακό τοπωνύμιο «R-3ht», ή ότι ακόμη και το όνομα της Αθήνας προέρχεται από την Αφρική. Κι ας είναι σαφές ότι τα ελληνικά χρησιμοποιούνταν από τον 16ο ως τον 12ο αι. π.Χ. σε οικισμούς όπως οι Μυκήνες και η Κνωσός, ιδίως μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β (1952).

Μήπως πήγε πολύ μακριά η κουβέντα με αφορμή τους τρεις «μαύρους» ήρωες της Ιλιάδας; Όχι ακριβώς. Ο Μπερνάλ έκανε, τελικώς, κακό παρά καλό με τη θεωρία του στον σκοπό που ήθελε να υπηρετήσει. Ο ρατσισμός και ο αντισημιτισμός (παρεμπιπτόντως, οι Σημίτες στους οποίους αναφέρεται ως πηγή του ελληνικού πολιτισμού ουδεμία σχέση έχουν με τους σημερινούς Εβραίους) δεν νικώνται με την παραχάραξη ή με την κατασκευή σαθρών θεωριών.

Όσο για τους αρχαίους ημών; Η ιστορικός Μαίρη Λέφκοβιτς αναφέρει: «Οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες δεν υποστήριζαν ότι ήταν κάτι μοναδικό. Αντιθέτως, συνήθιζαν να φαντάζονται ότι όλοι ήταν σαν εκείνους. Στην Ιλιάδα οι Τρώες μιλούν την ίδια γλώσσα, λατρεύουν τους ίδιους θεούς, φορούν τα ίδια ρούχα. Μετά τους Περσικούς Πολέμους, στις αρχές του 5ου αι. π.Χ., στους οποίους οι αρχαίοι Έλληνες σχεδόν ηττήθηκαν, άρχισαν να συνειδητοποιούν και να τιμούν τα μοναδικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους».

Για την ιστορία: Ο Οθέλλος του Σαίξπηρ ερμηνεύεται από μαύρο ηθοποιό για πρώτη φορά το 1864

Ας περάσουμε... απέναντι: Τι συμβαίνει όταν έναν «μαύρο» ρόλο συστηματικά τον δίνουν σε λευκούς ηθοποιούς που βάφονται μαύροι; Στο άρθρο «Τι συνέβη όταν ένας μαύρος ηθοποιός έπαιξε για πρώτη φορά τον Οθέλλο» (iefimerida.gr, 9.1.18) αναφέρεται:

«Έργο που βασίζεται στην έννοια του μη αποδεκτού ''ξένου'', ο Οθέλλος είναι είναι από τα σπάνια δείγματα του κλασικού θεάτρου που έχει ήρωα έναν μαύρο. Ο Σαίξπηρ είχε εμπνευστεί τον ήρωα της τραγωδίας του από τον Μαροκινό πρέσβη στην αυλή της Ελισάβετ I της Αγγλίας, τον Abd el-Ouahed ben Messaoud.

»To 1863, δηλαδή περίπου 2 αιώνες μετά την συγγραφή του θεατρικού έργου ''Οθέλλος ή ο Μαύρος της Βενετίας', έπαιξε για πρώτη φορά στην Ιστορία τον ρόλο ένας μαύρος ηθοποιός -και μάλιστα Αμερικανός.

»Ήταν τα τέλη του 19ου αιώνα, μια εποχή που μαίνονταν οι συζητήσεις για την κατάργηση της δουλείας των μαύρων και η παρουσία ενός μαύρου ηθοποιού αποτελούσε μια κατάσταση χωρίς προηγούμενο στο βασίλειο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ αλλά και στην ευρωπαϊκή θεατρική σκηνή.

»Γιατί δύο αιώνες νωρίτερα, το 1604, όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο η σαιξπηρική τραγωδία, ο ηθοποιός που ενσάρκωσε τον Οθέλλο δεν ήταν μαύρος, αλλά λευκός με βαμμένο πρόσωπο: ήταν ο Richard Burbage, μέλος της ομάδας δραματουργών Lord Chamberlain's Men. Εκείνη την εποχή, στην ελισαβετιανή Αγγλία, δεν υπήρχαν επαγγελματίες ηθοποιοί μαύρου χρώματος και ακόμη κι αν υπήρχαν οι κοινωνικοί κανόνες θα τους είχαν απαγορεύσει την πρόσβαση στη σκηνή του θεάτρου.

»Ανιχνεύοντας μεταφορικά τη λευκή ή τη μαύρη καρδιά των ανθρώπινων όντων, παίζοντας με τα χρώματα του δέρματος, ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ προσφέρει με το έργο του -και ακόμη σήμερα, 4 αιώνες αργότερα -έναν συγκλονιστικό στοχασμό στην έννοια του ξένου και στον υποβόσκοντα ρατσισμό των σύγχρονων κοινωνιών».

Ας ελπίσουμε ότι δεν θα θεωρηθεί κάποτε ρατσιστής ακόμα και αυτός ο Σαίξπηρ επειδή διά στόματος του Βραβάντιου, πατέρα της Δυσδαιμόνας, χαρακτηρίζει «ασχημομούρη» τον μαύρο ήρωα. Ας μην θεωρήσουμε, επίσης, ρατσιστές όλους όσοι θεωρούν ότι το λευκό ταιριάζει καλύτερα στον Αχιλλέα λόγω καταγωγής. Και ας έχουμε κατά νου ότι τα στούντιο μόνο το χρώμα του χρήματος αναγνωρίζουν και με τα υπόλοιπα απλώς παίζουν για να το δημιουργήσουν.

Στην κεντρική φωτογραφία, ο ωραιότερος, κατά τη γνώμη μου, Αχιλλέας που έχει αποτυπωθεί ποτέ στην τέχνη σκοτώνει την Πενθεσίλεια, τη βασίλισσα των Αμαζόνων, και εκείνη τη στιγμή ερωτεύονται, αλλά έιναι πλέον αργά (εσωτερικό κύλικος του Ζωγράφου της Πενθεσίλειας, περ. 460 π.Χ. Διάμ. 43 εκ. Μόναχο, Antikensammlung).

Γαλανιάδη Εύα