Ανατρέχοντας στην αρχαία αρκαδική κοσμογονία, στην ολότητα των μορφών που αυτός ο τόπος γέννησε και ανέδειξε, δεσπόζει η μορφή του Λυκάωνα , του μυθικού αναμορφωτή της προϊστορικής Αρκαδίας.

Ο Λυκάωνας , ήταν γιος του Πελασγού και της κόρης του Ωκεανού ,  Μελίβοιας. Κατά άλλους , ο Λυκάωνας ήταν γιος της  Νύμφης Κυλλήνης.

«Τούτου και της Ωκεναού θυγατρός Μελιβοίας ή καθάπερ άλλοι λέγουσιν Νύμφης Κυλλήνης , παις Λυκάων εγένετο» .

Αν και το  άκουσμα του ονόματός του, παραπέμπει στο λύκο ,όπως κατά αντιστοιχία συμβαίνει στο νομοθέτη της Σπάρτης Λυκούργο (ετυμ. Λύκος + έργο, εργάτης λύκος),  το όνομά του Λυκάωνα προέρχεται πιθανώς  από τη ρίζα –Λυκ (αρχαία ελληνική λέξη Λύκη = φως (λατινικά lux) , δηλαδή φωτισμένος . Κατά άλλους μελετητές , αποδίδεται ετυμολογική εξήγηση του ονόματος του Λυκ-άονος με την ετρούσκικη λέξη lucumo που σημαίνει βασιλιάς.

Ο Λυκάωνας θεωρήθηκε ως ριζικός αναμορφωτής του τόπου του.

Με δεδομένο ότι οι προϊστορικοί Αρκάδες ζούσαν απομονωμένοι , σε ημιάγρια κατάσταση, τρεφόμενοι με ρίζες και βελανίδια, Ο Λυκάωνας ,σε σχέση με τον πατέρα του Πελασγό, ο οποίος έμαθε στους Αρκάδες να δημιουργούν καλύβες για να κατοικούν αλλά και να ντύνονται με δέρματα ζώων,  επιδόθηκε σε καινοτόμες ρυθμίσεις, οι οποίες συντέλεσαν τόσο στην  ψυχική και πνευματική τους καλλιέργεια καθώς και στην   σωματική τους υγεία και ευεξία.

Φορέας θεοσέβειας-Ιδρυτής των Λυκαίων

Κατά τον  Παυσανία « οι άνθρωποι εξ΄ αιτίας της δικαιοσύνης και της ευσέβειάς τους, είχαν δεσμούς με τους θεούς. Οι θεοί τιμούσαν φανερά τους καλούς και τιμωρούσαν με οργή τους κακούς. Εκείνη την εποχή εποχή, ορισμένοι άνθρωποι έγιναν Θεοί..»

Συνεπώς, διαβλέποντας το ρόλο του θείου στην ανθρώπινη συνείδηση, ως την οδό για την πνευματική και ηθική αναβάθμιση των κατοίκων της Αρκαδίας,  αλλά και εμπνεόμενος ο ίδιος από βαθιά ευσέβεια και ιδιαίτερη (κατά τον Παυσανία) αφοσίωση στο Δία, καθιέρωσε τους αγώνες των Λυκαίων , αθλητικών και μουσικών αγώνων , αφιερωμένων στο Δία και στον Πάνα, τα οποία κατά πολλούς αρχαίους ιστορικούς ήταν αρχαιότατα (πριν ακόμα θεσπιστούν τα Παναθήναια) και μεγαλοπρεπέστατα σε αίγλη και σε σημασία. Επίσης στον Λυκάωνα αποδίδεται  η ίδρυση του ναού του Ερμή στην Κυλλήνη.

Ιδρυτής της Λυκόσουρας

Ως  παράγοντας του εκπολιτισμού , ήταν ο ιδρυτής  της πρώτης συντεταγμένης ανθρώπινης κοινωνίας , χτίζοντας  την Λυκόσουρα  (10.000 π.Χ ) , πάνω στο όρος  Λύκαιο, οργανώνοντας την πρώτη ομαδική ζωή.

"πόλεων δε, οπόσας επί τη ηπείρω έδειξε γη και εν νήσοις, Λυκόσουρα εστί πρεσβυτάτη, και ταύτην είδεν ο ήλιος πρώτην. Από ταύτης δε οι λοιποί ποιείσθαι πόλεις μεμαθήκασιν άνθρωποι» (Παυσανίας)

Δηλαδή : «η Λυκοσούρα είναι η παλιότερη από όλες τις πόλεις , που υπάρχουν στην ηπειρωτική χώρα στα νησιά. Ήταν η πρώτη πόλη που είδε το φως του ήλιου και από αυτήν έμαθαν οι άλλοι να κτίζουν πόλεις»

Οι  πενήντα γιοι του Λυκάωνα

Κατά το μύθο , ο Λυκάων  απέκτησε πενήντα γιους και μόλις μία κόρη, την Καλλιστώ.

Προσπάθησε να φέρει την ισόρροπη ανάπτυξη του βασιλείου του , δίνοντας εντολή στους γιους του, να φτιάξουν πόλεις σε όλη την Αρκαδία , όπου ήθελε ο καθένας από αυτούς, οι οποίες κατά κανόνα πήραν το όνομά τους.

«Οι δε άλλοι παίδες του Λυκάωνος πόλεις ενταύθα έκτιζον ένθα εκάστω μάλιστα ήν κατά γνώμην»

Οι γιοι του  Λυκάωνα με τα έργα και τις πρωτοβουλίες  που τους έδωσε ο πατέρας τους, δεν περιορίστηκαν στην επίλυση των στοιχειωδών προβλημάτων των Αρκάδων αλλά προσπάθησαν να ενεργοποιήσουν τη λογική των ανθρώπων , το πλούσιο δώρο που διαθέτει ο άνθρωπος.

Η καταγραφή  των 50  γιων , πλην του Νύκτιμου, που κατέλαβε το θρόνο του Λυκάωνα , γίνεται από τον Απολλόδωρο.

«Ο Λυκάονας έγινε βασιλεύς των Αρκάδων και γέννησε με πολλές γυναίκες πενήντα γιους. Το Μέλαινέα, το Θεσπρωτό, τον Έλικα, το Νύκτιμο, τον Πευκέτιο , τον Καύκωνα, τον Μηκιστέα, τον Οπλέα, τον Μακαρέα, τον Μακέδνο, τον Όρο, τον Πόλιχο, τον Ακόντη, τον Ευδαίμονα, τον Αγκυόρα, τον Αρχεβάτη, τον Καρτερώνα, τον Αιγαιώνα, τον Πάλλαντα, τον Εύμονα, τον Κάνηθο, τον Πρόθοο, τον Λίνο, τον Κορέθοντα, τον Μαίναλο, τον Τηλεβόα, τον Φύσιο, τον Φάσσο, τον Φθίο, τον Λύκιο, τον Αλίφηρο, τον Γενέτορα,  τον Βουκολίωνα, τον Σωκλέα, τον Φινέα,  τον Ευμήτη, τον Αρπαλέα, τον Πορθέα, τον Πλάτωνα, τον Αίμονα, τον Κύναιθο, τον Λέοντα, τον Αρπάλυκο, τον Ηραιέα, τον Τιτάνα, τον Μαντινέα, τον Κλείτορο , τον Στύμφαλο , τον Ορχομενό..» 

Ωστόσο , από τα 50 προαναφερόμενα ονόματα, μόνο 11συμπίπτουν με εκείνα που ο Παυσανίας αναφέρει.

Αυτά τα ονόματα είναι Αίμων , Αλίφηρος , Βουκολίων , Ηραίας , Μαίναλος , Μακαρεύς, Μαντινεύς, Μελαινεύς, Νύκτιμος, Ορχομενός και Πάλλας.

 Οι άλλοι γιοι του Λυκάωνα , που αναφέρει ο Παυσανίας και οι οποίοι θεωρούνται οι   ιδρυτές αρκαδικών πόλεων είναι : Ασεάτας, Άκακος , Δασεάτας, Ελισσών, Θυραίος , Θώκνος, Κρώμος, Λυκεύς, Ορεσθεύς, Περαιθός, Σουματεύς, Τεγεάτης, Τραπεζεύς, Τρικόλωνος, Υψούς, Φιγαλός και Χαρίσιος

 Ένας ακόμα γιος του Λυκάωνα που αναφέρεται από τον Παυσανία είναι ο Οίνωτρος, που  δεν έχτισε δική του πόλη , γιατί όπως έχει γραφεί και στο παρελθόν (βλ.Αρκάδες άποικοι στην Κάτω Ιταλία) δυσαρεστήθηκε με τον πατέρα του για τη μοιρασιά της Αρκαδίας  και γι΄ αυτό αποίκησε την Κάτω Ιταλία , μαζί με τον αδερφό του, Πευκέτιο.

Στις μέρες μας, θεωρείται πολύ δύσκολο να προσδιορίσει κανείς την ακριβή θέση αυτών των αρχαίων πόλεων που κτίστηκαν από τους γιούς του Λυκάωνα, εξαιτίας του ότι ο χρόνος δεν επέτρεψε να υπάρξουν εμφανή σημεία για την αδιαμφισβήτητη οριοθέτηση των πόλεων αυτών.

Θρύλοι για  το τέλος του Λυκάωνα

Για το τέλος του Λυκάωνα, έχουν διατυπωθεί αρκετές παραδόσεις, συνδυασμένες τόσο με ιστορικά όσο και μυθικά ή συμβολικά στοιχεία.

Κατά το μύθο ,τελώντας την ιδιαίτερη μυστικιστική λατρεία στο Λύκαιο όρος , καταλαμβανόμενος προφανώς από ιερή μανία , πρόσφερε θυσία προς το Δία , ένα βρέφος για να τον εντυπωσιάσει και να τον ευχαριστήσει.

«Επί τον βωμόν του Λυκαίου Διός, βρέφος ήνεγκεν ανθρώπου και έθυσεν το βρέφος και έσπεισε επί του βωμού το αίμα»  (ενν. έφερε στο βωμό του Λύκαιου Δία βρέφος , το θυσίασε και έρανε το βωμό με αίμα)

Ο Δίας εξοργίστηκε με την πράξη αυτή και στη διάρκεια της θυσίας αυτής τον μεταμόρφωσε σε λύκο.

Ίσως ο κολασμός του ευσεβούς Λυκάωνα από το Δία ,να ήταν αποτέλεσμα της γενικότερης θεώρησης των αρχαίων Ελλήνων περί οργής και τιμωρίας των θεών «άτις» με αποτέλεσμα να επέλθει η δικαίωση και η ηθική αποκατάσταση των πραγμάτων (νέμεσις)

Ωστόσο , σύμφωνα με άλλες παραδοχές, ο Λυκάωνας θέλοντας να κάνει το λαό του δίκαιο , διετείνετο  ότι έτρεφε της εμπιστοσύνης του Δία και ότι ο Δίας τον επισκεπτόταν συχνά με τη μορφή απλού θνητού και έπαιρνε από αυτόν πληροφορίες σχετικά με τη διαγωγή των Αρκάδων. Οι γιοι του Λυκάωνα  δυσπιστούσαν για την ειλικρίνεια  του πατέρα τους και προκειμένου να βεβαιωθούν για τους ισχυρισμούς του, την ώρα της θυσίας προς τον Δία, ανακάτεψαν τις σάρκες του προς θυσία ζώου και σάρκες ενός παιδιού που είχαν σκοτώσει για το σκοπό αυτό.

Ο Δίας πράγματι τους επισκέφθηκε εκείνη τη μέρα και όταν ανακάλυψε το ανοσιούργημά τους , αναποδογύρισε το βωμό και τους κατακεραύνωσε όλους.

Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι οι γιοι του Λυκάωνα είχαν ξεπεράσει κάθε ανθρώπινο μέτρο σε ασέβεια  και αλαζονεία και ο Δίας, θέλοντας να έχει προσωπική αντίληψη για τη διαγωγή τους , τους επισκέφθηκε με τη μορφή ενός απλού μεροκαματιάρη. Εκείνοι τον  φιλοξενούν και σφάζοντας ένα ντόπιο παιδάκι , ανακάτεψαν τα σπλάχνα του με τα σπλάχνα της θυσίας , τα οποία και του παρέθεσαν ως γεύμα, με παρακίνηση του μεγαλύτερου αδερφού τους, του Μαίναλου.

Τότε ο Δίας πήρε τη θεϊκή του μορφή και ,εξοργισμένος, αναποδογύρισε το τραπέζι. Ο τόπος από τότε ονομάστηκε Τραπεζούς  και ταυτόχρονα κατακεραύνωσε τον Λυκάωνα και όλους του τους γιους , εκτός από τον Νύκτιμο , γιατί πρόφτασε η Γη , η οποία πιάνοντας το δεξί χέρι του Δία, γαλήνεψε την οργή του .

Με άλλη παραλλαγή του μύθου, όταν η Καλλιστώ γέννησε τον Αρκάδα, που ήταν καρπός της παράνομης σχέσης της με το Δία, θέλησε να εκδικηθεί τον πατέρα του παιδιού για την αποπλάνηση της κόρης του, έσφαξε τον Αρκάδα και κάλεσε τον Δία να του κάνει το τραπέζι. Ο Δίας όταν κατάλαβε το ανοσιούργημα του Λυκάωνα, εξοργίστηκε και τον μεταμόρφωσε σε Λύκο , ενώ ξαναέδωσε τη ζωή στον Αρκάδα για να γίνει ο μετέπειτα γενάρχης των Αρκάδων .

Μυητικές τελετές-ανθρωποθυσίες στην Αρχαιότητα; Μύθος ή πραγματικότητα

Ο Παυσανίας αναφέρει ότι «…ο Λυκάωνας όμως έφερε πάνω στο βωμό του Λύκαιου Δία ανθρώπινο βρέφος και θυσίασε το βρέφος για να βρέξει το βωμό με το αίμα. Λένε πως ο ίδιος ευθύς μετά την θυσία έγινε λύκος. προσωπικά δέχομαι ως αληθινή την παράδοση αυτή, γιατί υπάρχει από παλαιά στους Αρκάδες και γιατί επί πλέον είναι εύλογη...Σ’ όλες τις εποχές συμβαίνει πολλά που πραγματικά έγιναν κι άλλα που ακόμα και τώρα γίνονται να τα κάνουν απίστευτα στους πολλούς εκείνοι που γύρω από ένα πυρήνα αληθείας δημιουργούν περίβλημα ψεύτικο. λένε δηλαδή πως μετά τον Λυκάωνα πάντοτε όποιος θυσιάσει για τον Λύκαιο Δία γίνεται λύκος, αλλά όχι για όλη του την ζωή. αν το καιρό που είναι λύκος δεν φάει ανθρώπινο κρέας, ξαναγίνεται άνθρωπος κατά το δέκατο έτος, αν όμως φάει, μένει για πάντα θηρίο»

Από τα παραπάνω, αρχικά  συνάγονται  στοιχεία ανθρωποθυσιών κατά τη διάρκεια λατρείας του Δία αλλά και στοιχεία κολασμού από το Δία σε όσους ιερείς διαπράττουν την ύβριν αυτής της μορφής.

Με πιο ενδελεχή έρευνα διαπιστώνουμε τα εξής:

Στην Αρκαδία και γενικότερα στην Αρχαία Ελλάδα, όπου οι αρχαίες παραδόσεις διατηρούνταν στο ακέραιο, Λυκάνθρωποι ονομάζονταν οι μύστες οι οποίοι προφανώς έφεραν τομάρια λύκων συμβολικά για να τονίσουν  σημασία των τελετών που πρωτοστατούσαν. Οι αμύητοι τους έβλεπαν ως ανθρώπους – λύκους αγνοώντας φυσικά την ουσιαστική σημασία της αμφίεσης τους.

Οι τελετές ανθρωποθυσιών ,παρά το γεγονός ότι εντάσσονταν μέσα στα πλαίσια του γενικότερου συμβολισμού που ίσως να αποτελούσαν μέρος των διαδικασιών μυήσεως σε άλλους πολιτισμούς (Αρχαίοι Φοίνικες, Ιουδαίοι)  , σε καμιά περίπτωση , δε θα πρέπει να αποδοθούν ως γνώρισμα της ευρύτερης θρησκευτικής λατρείας των αρχαίων Ελλήνων.

Σημαντική επισήμανση σε αυτό τον ισχυρισμό αποτελούν οι γραφές του Παυσανία , όπου αναφέρεται ο Κέκροπας , μεταγενέστερος του Λυκάωνα, ο οποίος  προς τιμή του Δία, θέσπισε τους πελάνους (είδος γλυκίσματος) , με σκοπό την ευαρέστηση του θεού.

Κατά τον Πλούταρχο («Περί δεισιδαμονίας») , είναι πολύ πιθανό η φήμη περί ανθρωποθυσιών στα βουνά της Αρκαδίας να εξαπλώθηκε με σκοπό την διαφύλαξη της ιερότητας των μυστηρίων τόσο από τους αμύητους όσο και από τους βέβηλους.

Εξ΄άλλου,  όπως εκτέθηκε και πιο πάνω, βασικό στοιχείο στην όλη εξήγηση αποτελεί η διερεύνηση του συνθετικού  –Λυκ , που έλκει τη ρίζα του από την αρχαία ελληνική λέξη Λύκη (φως), από την οποία παράγονται οι λέξεις λύχνος, λυκόφως, (λατινικά Lux=φως) .

Κατά συνέπεια, από τα λίγα  ανωτέρω εκτεθέντα στοιχεία, με δεδομένη την βαθύτερη γνώση και ευσέβεια των αρχαίων Αρκάδων και των Ελλήνων γενικότερα, παραμένει ακόμα  αμφίβολο αν  πράγματι τελούνταν  ανθρωποθυσίες που αγγίζουν τα όρια μιας ευρύτερης διαστροφικής τακτικής λατρείας

Η λυκανθρωπική παράδοση συνεχίστηκε και κατά την επικράτηση του Χριστιανισμού. 

 Έπί  αυτοκράτορος Δεκίου (249 – 251 μ.Χ.) ένας νεος Χριστιανός ο Ρεπροβέ, που αργότερα μετονομάστηκε Χριστόφορος ,  ανακηρύχτηκε άγιος σκυλοκέφαλος. Σύμφωνα με τον Μεγάλο Συναξαριστή της Ορθόδοξης Εκκλησίας ο άγιος αυτός που ονομάστηκε ήταν ένας λυκάνθρωπος («Οι οδόντες του εξέρχονται έξω του στόματος του, ως του χοίρου, η δε κεφαλή του είναι ως του σκύλου…»)όπου μέχρι σήμερα  το σύμβολο του λυκάνθρωπου επιβιώνει στις αγιογραφίες ορθοδόξων ναών με τον σκυλόμορφο  Άγιο Χριστοφόρο.

Γορτύνιος 79