Ο Διόνυσος και ο Άι-Γιώργης γιορτάζουν μαζί στη Νεστάνη Αρκαδίας (pics)

Ο Διόνυσος και ο Άι-Γιώργης γιορτάζουν μαζί στη Νεστάνη Αρκαδίας (pics)

Απρίλιος 21, 2017 - 09:22
1 σχόλια

Άι-Γιώργης, 1953. Κάθοδος της πομπής από τον λόφο του Γουλά.

Μία από τις πιο λαμπρές γιορτές των χριστιανών είναι του Αγίου Γεωργίου του Μεγαλομάρτυρα, Στρατηλάτη και Τροπαιοφόρου. Ο Άγιος Γεώργιος εορτάζεται με ιδιαίτερο τρόπο σε κάθε γωνιά της Ελλάδας: Στην Ξάνθη, διοργανώνονται αγώνες πάλης στους οποίους συμμετέχουν νέοι, γνωστοί ως «πεχλιβάνηδες». Στις Σέρρες αναπαριστούν τη δρακοκτονία, δηλαδή τον φόνο του δράκου από τον Άγιο Γεώργιο και την απελευθέρωση της πριγκίπισσας και της πόλης από τα δεινά, σύμφωνα με τη γνωστή ιστορία. Στην Ανατολική Λήμνο διοργανώνουν ιπποδρομίες -μάλιστα οι μουσουλμάνοι, οι οποίοι ευλαβούνται τον Άγιο Γεώργιο, σεβάστηκαν και συμμετείχαν στο έθιμο κατά την τουρκοκρατία. Στην Αράχωβα, στήνεται τριήμερο γλέντι, γνωστό και ως «Πανηγυράκι» για να τιμήσουν τον πολιούχο τους Άγιο Γεώργιο, με λιτανεία, πομπές και κουδουνίσματα.

Στη Νεστάνη Αρκαδίας, όμως, η εορτή του Αγίου Γεωργίου συνδέεται άμεσα με τον ερχομό της άνοιξης, με τον Διόνυσο, που είναι πανταχού παρών στα έθιμα του τόπου μας, και όλα τα χαρακτηριστικά της γιορτής, χριστιανικά και παγανιστικά, συνθέτουν μια βαθιά ελληνική -αρκαδική- γιορτή, χαμένη στα βάθη των αιώνων. Οι συμμετέχοντες, ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές της Νεστάνης, στολίζουν μακριά κλαδιά και γκλίτσες με αγριοσέλινα, ένα φυτό που φύεται μόνο στον λόφο του Γουλά, τον οποίον κατεβαίνουν χορεύοντας. Μετά, προσκυνούν στη Μονή Γοργοεπηκόου Νεστάνης, στη συνέχεια κάνουν χοροστάσι στο αλώνι κάτω από το μοναστήρι και μετά πεζή, χορεύοντας και τραγουδώντας, φτάνουν στο χωριό, όπου ξεκινά ο χορός και το γλέντι.

Είναι ακόλουθοι του Διονύσου ή ακόλουθοι του Άι-Γιώργη οι συμμετέχοντες στη γιορτή; Από τη μια, τα τραγούδια και οι εύθυμοι χοροί. Ένα μπουλούκι που γιορτάζει την άνοιξη με αγριοσέλινα στα χέρια. Από την άλλη, το προσκύνημα στο μοναστήρι, το άλογο, σύμβολο του Στρατηλάτη. Κατάλοιπα διονυσιακών τελετών και χριστιανική ευλάβεια συνυπάρχουν σε ένα δρώμενο που πέρα και πάνω από όλα, ίσως καλωσορίζει την άνοιξη. Γι' αυτό και επιβιώνει -άγνωστο για πόσα χρόνια- στον τόπο μας:

«Η Άνοιξη, ένα μυστικοπαθές στάδιο υπόγειων μυστηρίων, εμφανίζεται κάθε φορά μπροστά μας διεκδικώντας το πρότυπο τής βαθιάς, νικηφόρου και περιπαθούς εγέρσεως της φύσης, αλλά και της ψυχής, και του σώματος. Ουσιαστικά είναι το ξύπνημα από μια μακρά και κουραστική λήθη, το ξανάνιωμα, η αναγέννηση, η ίδια η Ανάσταση, που επανατοποθετεί την πρωτοκαθεδρία τής ζωής, αντηχώντας πλήθος αισιόδοξων μηνυμάτων και υποσχέσεων. Μην λησμονούμε ότι και η Ελληνική Επανάσταση, η έγερση του Γένους των Ελλήνων, σε μια τέτοια ανοιξιάτικη στιγμή ξεκίνησε. ''Μάγεμα η φύση και όνειρο στην ομορφιά και χάρη'', θα τραγουδήσει ο Εθνικός μας Ποιητής…

»Αλλά ο ερχομός και το διάβα της Ανοίξεως, συνδέεται, συνοδεύεται και συνηχείται από την έλξη σε κάθε τι ερωτεύσιμο· υλικό και άυλο. Συνοδεύεται, συνδέεται και συνηχείται από το ξύπνημα των αισθήσεων και των παραισθήσεων, από την επιθυμία για έρωτα και ευζωία κάθε ζωντανού όντως. ''Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε», μας θυμίζει ξανά ο Ποιητής μας'' (Παναγιώτης Καρώνης, από άρθρο του στη σελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Νεστάνης, 2016).

Ο ΛΟΦΟΣ ΤΟΥ ΓΟΥΛΑ

Ο στρατηγικής σημασίας χώρος του Γουλά είχε φιλοξενήσει κτίσματα, ασκητήρια και εκκλησίδια διάσπαρτα μέσα στις σπηλαιώδεις πτυχές του. Στα ανατολικά της μονής,  στους πρόποδες του Γουλά, οι Βυζαντινοί έκτισαν ένα ναό προς τιμήν της Αναλήψεως του Χριστού. Βρίσκεται εντός του φυσικού σπηλαίου και είναι πλέον ερειπωμένος. Έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα κτισμάτων και οχυρώσεως στον αυχένα του απότομου όρους, ένδειξη προϋπάρχοντος οικισμού.

Ο  ναός της Αναλήψεως του Γουλά εισχωρεί στο σπήλαιο και έχει προέκταση προς τα δυτικά. Η προσπέλαση είναι πολύ δύσκολη. Σήμερα σώζεται η ανατολική ημικυκλική κόγχη και η αρχή του νότιου τοίχου, ενώ η βόρεια πλευρά είχε λαξευτεί στο φυσικό βράχο, ο οποίος και παρείχε σπηλαιώδη επικάλυψη του ναού. Για να στηριχθεί η προς τα δυτικά επέκταση είχε κατασκευασθεί αναλημματικός τοίχος, επί του οποίου διακρίνονται ξυλόδεσμοι από κέδρο. Ο ναός ήταν κατάγραφος με τοιχογραφίες εκ των οποίων σώζονται κάποια ακέραια τμήματα.

Ο ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΘΥΡΣΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΑΓΡΙΟΣΕΛΙΝΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΓΙΩΡΓΗ

Ο θύρσος στην Ελληνική μυθολογία ήταν τελετουργικό εξάρτημα του Διόνυσου και της συνοδείας του, των Μαινάδων, Σατύρων και άλλων.

Ήταν ένα μακρό ευθύγραμμο ραβδί φυσικής προέλευσης, και είναι κλαρί από κάποιο φυτό, ίσως από μάραθο ή νάρθηκα, με φουντωτό άνθος στην κορυφή του. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την λέξη «Νάρθηξ» ως συνώνυμο του θύρσου, είναι όμως μεταγενέστερος όρος. Συχνά απεικονίζεται δεμένος με κορδέλα ή πλεγμένος με αμπελόφυλλα. Στην κορυφή είναι στεφανωμένος με κισσό, αμπελόφυλλα, ή με ένα κουκουνάρι ήμερου πεύκου.

Πληθώρα παραστάσεων της αττικής αγγειογραφίας παριστάνει τον διονυσιακό θίασο να φέρει θύρσο. Οι Σάτυροι, οι Σιληνοί, οι Μαινάδες, οι Νύμφες αλλά και ο Πάνας είναι μερικοί από αυτούς που εικονίζονται αρχικά να κρατούν θύρσο. Από τον 5ο αι. π.Χ. ο θύρσος μοιάζει να έχει καθιερωθεί ως τελετουργικό όργανο και έμβλημα του Διονυσιακού θιάσου, των εκστασιασμένων μελών του που άδουν, πίνουν, μεθύουν, χορεύουν, ιερουργούν, παρέα με τους συνεκστασιαζόμενους συμπαίκτες τους, αλλά μοιάζει να είναι και φαλλικό σύμβολο.

Από την Ιλιάδα ακόμα, ο Όμηρος, μας παραδίδει:

ὅς ποτε μαινομένοιο Διωνύσοιο τιθήνας
σεῦε κατ᾽ ἠγάθεον Νυσήϊον· αἳ δ᾽ ἅμα πᾶσαι
θύσθλα χαμαὶ κατέχευαν ὑπ᾽ ἀνδροφόνοιο Λυκούργου
θεινόμεναι βουπλῆγι· Διώνυσος δὲ φοβηθεὶς
δύσεθ᾽ ἁλὸς κατὰ κῦμα, Θέτις δ᾽ ὑπεδέξατο κόλπῳ
δειδιότα· κρατερὸς γὰρ ἔχε τρόμος ἀνδρὸς ὁμοκλῇ.

(ποὺ ἕναν καιρὸ τοῦ μανικοῦ Διονύσου τὲς βυζάστρες
σκόρπισε στὰ πανάγια βουνὰ τοῦ Νυσηίου.
Μὲ βούκεντρ’ ὁ Λυκούργος τὲς ἔπληττε ὁ φονέας,
ώστε τοὺς κλάδους ἔριξαν, καὶ ὁ Διόνυσος στὰ βάθη
τῆς θάλασσας ἐβύθισε, καὶ ἡ Θέτις στὴν ἀγκάλην
τὸν δέχτηκε ποὺ ἐτρόμαζαν ἀκόμη ἀπ' τὴν βοήν του.)(1)

Έχουμε δηλαδή μια εξαιρετική μαρτυρία που μας λέει ότι οι τροφοί, οι συνοδοί (αι τιθήναι) του Διονύσου κρατούσαν τα σύνεργα της θυσίας, τα σύμβολα του θεού (θύσθλα: τά ἱερὰ σκεύει τοῦ Βάκχου, τὰ σκεύει τῶν τελούντων τὰ τῆς λατρείας τοῦ Βάκχου).(2) Η ετοιμολογία της λέξης προέρχεται πιθανόν από το ρήμα θύω, το οποίο αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ορμή, τη μανία των στοιχείων της φύσης (νερό, αέρας, φωτιά) και αργότερα απέκτησε τη σημασία: καίω, προσφέρω στους θεούς, θυσιάζω.

Ο Θύρσος, ήταν το έμβλημα που κρατούσαν όμως και οι λάτρεις του Διονύσου σε πανηγυρικές πομπές. Τον κρατούσαν ψηλά όσοι έπαιρναν μέρος στις οργιαστικές γιορτές που γίνονταν προς τιμή τούτου του θεού. Μεταγενέστερες είναι οι παραστάσεις που θύρσο φέρουν και θεότητες όπως ο Έρως, ο Πόθος και η Νίκη. 

Μην λησμονούμε όμως ότι κάθε θεός είχε και από κάποιο σύμβολο που κρατούσε στα χέρια του. Σύμβολο που είχε την έννοια τού σκήπτρου. Το σκήπτρο αυτό είχε συμβολική σημασία και είχε να κάνει με την δικαιοδοσία του θεού. Έτσι συναντάμε τον Δία να κρατάει κεραυνό, τον Ερμή κηρύκειο, τη Δήμητρα στάχυ, τον Ποσειδώνα τρίαινα, τον Ήφαιστο σφύρα και άκμων, την Αθηνά δόρυ και ασπίδα, τον Πάνα τον αυλό του κ.λπ. Ο θύρσος όμως, είναι το σκήπτρο του Ιερού Διονύσου με ιδιαίτερα μυστηριακή σημασία αν και στον ναό του Φιλίου Διός στη Μεγαλόπολη, υπήρχε το άγαλμα του θεού, έργο του Πολυκλείτου,, που έφερε στο ένα του χέρι κύπελλο και στο άλλο θύρσο, πάνω στον οποίο στηριζόταν αετός.

Εδώ, για τους Αρκάδες, ο θύρσος αποτελεί συμβολικό συνδυασμό της λατρείας του Διός και του Διονύσου.

Από περιγραφές που μας έχουν σωθεί γνωρίζουμε ότι ο θύρσος ήταν ένα κλαδί από δέντρο που αποτελείτο από ένα ραβδί μακρύ, που στην κορυφή του είχε φύλλωμα. Το φύλλωμα αυτό ενισχύονταν από το φύλλωμα κάποιου άλλου φυτού όμως κισσός ή άμπελος, έτσι ώστε να φαίνεται φουντωτό και θαλερό. Το μήκος του θύρσου είχε μεγάλη διακύμανση. Έτσι συναντάμε θύρσους 30 εκατοστών που μπορούσαν να φτάσουν βέβαια τα 2 μέτρα. Στο φύλλωμα του θύρσου οι Μαινάδες έκρυβαν κάποιες φορές έντεχνα την αιχμή του δόρατος χρησιμοποιώντας έτσι το θύρσο για προστατευτικό σκοπό. Μάλιστα ο Καλλίξεινος ο Ρόδιος τις αποκαλεί Μαινάδες  θυρσολόγχες.(3)

Το στολισμένο κλαρί εκτός από φύλλα κισσού και αμπελόφυλλα μπορούσε να προστεθούν κουκουνάρια και ταινίες, και ουσιαστικά έπαιρνε τη μορφή ανθοδέσμης μια και υπάρχουν αρκετές παραλλαγές στην κατασκευή του. Τα κουκουνάρια, που ήταν από ήμερο πεύκο, είναι στοιχείο γονιμότητας και οι ταινίες κόκκινες ή και λευκές ήταν σύμβολο της γνήσιας λαϊκής πίστης.

Ο Ευριπίδης(4) στο έργο του Βάκχες χρησιμοποιεί την λέξη Νάρθηξ ως συνώνυμο του θύρσου, λέξη που είναι βέβαια μεταγενέστερη. Ο Πλάτωνας(5) στο έργο του Φαίδρος μάς παραδίδει ότι ο θύρσος απεικονίζεται να συνοδεύει τους πιστούς στα Διονυσιακά μυστήρια, γεγονός που πια θεωρείτε αναμφισβήτητο από τους μελετητές. Με τη σειρά του ο Πλούταρχος(6) συνδέει το θύρσο με την νιότη, και είναι πολύ λογικό ότι οι ορχούμενοι, εκστασιαζόμενοι και άδοντες τα άσματα του διονυσιακού θιάσου, να είχαν μια τρέλα για ζωή, μια ορμή για ζωή, μια ακατανίκητη ορμή για το ευ ζην, αφού ήταν αυτοί που συμβόλιζαν την έγερση της φύσης, την αναγέννηση της ζωής. Ήταν η ίδια η ρώμη, η αιώνια νιότη, εν τέλει η ζωή.
Ο θύρσος όμως είναι και το όπλο των μαινάδων απέναντι στις ερωτικές επιθέσεις των λάγνων συμπορευόμενων μαζί τους Σατύρων που τους τον κραδαίνουν προκειμένου να τους αποκρούσουν. Ο θύρσος, σύμβολο της γονιμότητας συνδέεται άμεσα με τη λατρεία του Διονύσου, ο οποίος λατρεύονταν και ως βλαστοφόρος θεός.

Τον θύρσο συναντάμε και σήμερα σε πομπές και ιεροπραξίες των Ελλήνων. Στην βλαστολατρική γιορτή του Άη-Γιώργη που τελείτε κάθε χρόνο στη Νεστάνη της Ακαδίας, η σημαντικότερη, και με εξαιρετική συμβολική αξία πράξη, είναι ο στολισμός της παραδοσιακής γκλίτσας με αγριοσέλινα και άνθη. Εν ήδη θύρσου την γκλίτσα φέρουν οι βλαστοφόροι Νεστανιώτες χορευτές, μέτοχοι της πομπής και του χορού του Άη- Γιώργη, καθ΄ όλη την διάρκεια της ιεροτελεστίας. Την κραδαίνουν ψηλά καθώς προχωρούν τραγουδώντας μέσα στην αναγεννημένη ανοιξιάτικη φύση. Κατά την διάρκεια του χορού δεν την αποχωρίζονται. Αντίθετα την κρατούν με το αριστερό τους χέρι ψηλά, μέσα στο οποίο περνά το δεξί χέρι του διπλανού τους, δίνοντας έτσι μια εξαιρετική γραφικότητα σε τούτο το χορό.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΑΪ-ΓΙΩΡΓΗ ΝΕΣΤΑΝΗΣ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΫΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (ayla.culture.gr)εντάσσεται προκειμένου να διαφυλαχθεί το έθιμο του Αη Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας.

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Διεύθυνση Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς) η Περιφέρεια Πελοποννήσου ο Δήμος Τρίπολης ο Προοδευτικός Σύλλογος Νεστάνης και ο Νεστανιώτικος Όμιλος Στήριξης Τοπικών Εθίμων και Αναζήτησης (ΝΟΣΤΕΑ) ημερίδα ενημέρωσης με θέμα τη «Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς,UNESCO 2003».

Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 22 Απριλίου 2017 στις 5.30 μ.μ. στη Νεστάνη (κτήριο Μεγάρου). Μεταξύ άλλων, θα παρουσιαστούν οι δυνατότητες που παρέχει η Σύμβαση στις τοπικές κοινωνίες για τη μελέτη, διαφύλαξη και προβολή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς τους.

Βιβλιογραφία: agiorisnestanis.blogspot.gr, το οποίο επιμελείται ο Παναγιώτης Καρώνης, από όπου και οι φωτογραφίες με το σχετικό λογότυπο. Δείτε το λεύκωμα σε επιμέλεια του ιδίου: «Η ιεροτελεστία της άνοιξης: Χορός και πομπή του Άη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας», εκδόσεις Το Δόντι, Κοινο_Τοπία, όπου περιέχονται οι μελέτες: 1. Της λαογράφου, εθνολόγου και θεατρολόγου Κατερίνας Κακούρη, «Χόρος και πομπή του Άη Γιώργη στη Νεστάνη της Αρκαδίας»,από το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Εθνογραφικά» του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος (Π.Λ.Ι.) (1978) η οποία πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1975, με επιτόπια έρευνα και αυτοψία από την ίδια και συνεργάτες του (Π.Λ.Ι.). 2. «Ο Άγιος Γιώργης της Νεστάνης» από το βιβλίο της συγγραφέα εθνολόγου και ιστορικού Μαρίας Μιχαήλ – Δέδε «Γιορτές - Έθιμα και τα τραγούδια τους» (Εκδ. Φιλιππότης, 1987).

Παραπομπές:

1. Ομήρου Ιλιάδα, Ζ, 132- 137, μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά.
2. Παναγή Λορεντζάτου, Ομηρικό λεξικό, εκδόσεις Κακουλίδη, Αθήνα 1989.
3. Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 200d,f
4. Ευριπίδης Βάκχες, 205, 704.
5. Πλάτων Φαίδρος, 69.
6. August Nauck Tragicorum Graecorum Fragmenta 2. Aufl. 1889, Fragment 397

Επιμέλεια: Γαλανιάδη Εύα

Ειδήσεις: 

Υπάρχει 1 Σχόλιο

Οι γιορτές τις ορθοδοξίας δεν έχουν καμία σχέση κυρία Γαλανιάδη μου με τις αρχαιοελληνικές παγανιστικές εορτές.Μην μας μπερδεύετε λοιπόν στην ήδη μπερδεμένη εποχή που ζούμε.Ελπίζω αυτή τη φορα να δημοσιεύσετε το παρόν σχόλιο το οποίο δεν δημοσιεύσατε χθες.

Προσθήκη νέου σχολίου

Το ArcadiaPortal.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά, συκοφαντικά σχόλια και διαφημίσεις. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.