Στις 17 Ιανουαρίου 1824, η κυβέρνηση του Ναυπλίου, έχοντας αποδυναμωθεί καθώς ο Κολοκοτρώνης έχει χάσει την υποστήριξη των λαϊκών μαζών, εγκαθίσταται στην Τρίπολη. Τα γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην πρώτη φάση του εμφύλιου πολέμου εν τω μέσω της ελληνικής επανάστασης και λίγο έλειψε να τον πλήξουν ανεπανόρθωτα, περιγράφονται παρακάτω. Ο εμφύλιος πόλεμος γνώρισε δύο φάσεις, Φθινόπωρο 1823 – Ιούλιος 1824 και Ιούλιος 1824 – Ιανουάριος 1825 και εδώ εξετάζεται η πρώτη φάση του, κατά την οποία προωθήθηκε ο δανεισμός της χώρας από τους Άγγλους με υποθήκη τις εθνικές γαίες και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, ενώ ο διχασμός ανάμεσα στις διαφορετικές παρατάξεις που μάχονταν για την απελευθέρωση εκδηλώθηκε θέτοντας σε κίνδυνο τον κοινό σκοπό.

Οι διαφορές των πολιτικών και των στρατιωτικών που είχαν φανερωθεί ήδη από το πρώτο έτος της Επανάστασης οξύνθηκαν και έγιναν διαμάχες κατά τη διάρκεια και μετά την ολοκλήρωση της Β” Εθνοσυνέλευσης. Από τους πρώτους κιόλας μήνες της επανάστασης είχε φανεί το χάσμα που χώριζε τους Φιλικούς (δημοκρατική πολιτική παράταξη της επαναστατημένης Ελλάδας) και τους Κοτζαμπάσηδες του Μοριά που έχοντας την Πελοποννησιακή Γερουσία αλλά και τις τοπικές δημογεροντίες, εκπροσωπούσαν την ολιγαρχική παράταξη. Οι τελευταίοι αρνήθηκαν να δεχθούν τις προτάσεις του Δημητρίου Υψηλάντη, ο οποίος ήταν πληρεξούσιος του Μοριά και γενικός επίτροπος της ανωτάτης αρχής, με τις οποίες απαιτούσε από τους Κοτζαμπάσηδες τον πλήρη έλεγχο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της επανάστασης, πόλωσε το ήδη τεταμένο κλίμα. Ακολούθησε η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου με την οποία επισφραγίστηκε η ήττα των Φιλικών αφού παραμερίστηκαν εντελώς από την πολιτική εξουσία.

Καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη των πραγμάτων στην Ελλάδα αποδείχτηκε η Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρίας (Απρίλιος 1823). Στην Εθνοσυνέλευση διαμορφώθηκαν τρεις πολιτικές παρατάξεις, αυτή των Φιλικών, που αποτελείτο από δημοκρατικούς με κυρίαρχες μορφές τον Κολοκοτρώνη και τον Δ. Υψηλάντη, αυτή των Κοτζαμπάσηδων του Μοριά και τέλος αυτή των Υδραίων καραβοκύρηδων που συνεργάζονταν με τους Ρουμελιώτες. Οι δύο τελευταίοι είχαν την απόλυτη πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση, με τη δύναμη 150 πληρεξουσίων. Οι αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης ήταν καταδικαστικές για το κόμμα των δημοκρατικών. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έχασε την αρχιστρατηγία ενώ οι περισσότερες και ουσιαστικότερες πολιτικές θέσεις καλύφθηκαν από μέλη του κόμματος των κοτζαμπάσηδων και των Υδραίων.

Πρόεδρος του Εκτελεστικού στη Β' Εθνοσυνέλευση εξελέγη ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Παράλληλα, οξύνθηκαν τα πράγματα επειδή η πολιτική ολιγαρχία παραμέρισε τον Δημήτριο Υψηλάντη, κατάργησε την Πελοποννησιακή Γερουσία και κατάργησε και τον τίτλο του Αρχιστρατήγου που είχε απονεμηθεί στον Θ. Κολοκοτρώνη για τις μεγάλες επιτυχίες του. Ακόμη, αποφασίστηκε να διαπραγματευτεί η κυβέρνηση με Άγγλους τραπεζίτες τη χορήγηση δανείου με υποθήκη τα «εθνικά κτήματα». 

Οι πρόκριτοι είχαν ανησυχήσει λόγω της δημοτικότητας που είχε αποκτήσει ο Θ. Κολοκοτρώνης και έτσι αρνήθηκαν να του αναθέσουν την αρχιστρατηγία για την πολιορκία της Πάτρας. Το Μάιο του 1823 ο Θ. Κολοκοτρώνης δέχθηκε να αναλάβει τη θέση του Αντιπροέδρου του Εκτελεστικού, και τον Ιούλιο του 1823 ο αγγλόφιλος πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος εκλέχτηκε Πρόεδρος του Βουλευτικού. Οι αντιθέσεις μεταξύ Βουλευτικού και Εκτελεστικού οξύνθηκαν και ο Κολοκοτρώνης υπέβαλε την παραίτησή του από το Εκτελεστικό, αλλά η παραίτηση δεν έγινε δεκτή.

Η απόφαση του Βουλευτικού να καθαιρέσει τον υπουργό Δημήτριο Περούκα με την κατηγορία της υπέρβασης καθήκοντος ήταν η αφορμή να ξεσπάσει το εμφύλιος. Οι στρατιωτικοί και οι οπλαρχηγοί, υπερασπιζόμενοι το Εκτελεστικό (κυβέρνηση), διαλύουν το Βουλευτικό, με την κατηγορία ότι δεν είχε ενεργήσει νόμιμα στην περίπτωση Περούκα.

Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ

Το Φθινόπωρο του 1823 συγκεντρώθηκαν στη Σιλίμνα της Τρίπολης οι Θεόδωρος και Πάνος Κολοκοτρώνης, Θ. Νέγρης, Γεώργιος Σισίνης, Ασημάκης Φωτήλας, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Δημήτριος Πλαπούτας, Νικηταράς, Δημήτριος Υψηλάντης, Γ. Καραμάνος, Μούρτζινος κ.ά. Αποφάσισαν αντίσταση κατά του Μαυροκορδάτου και των πολιτικών και όλοι μαζί ορκίστηκαν «ενώπιον της εικόνας του Χριστού» ότι θα αγωνίζονταν ενωμένοι.

Δεν είχαν δημοτικότητα στα λαϊκά στρώματα. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αιφνιδίως προσχώρησε στην παράταξη των πολιτικών – προκρίτων – κοτζαμπάσηδων με αντάλλαγμα τον διορισμό του γιου του Πάνου ως φρουράρχου του Ναυπλίου. Επίσης, στη συμφωνία αποφασίστηκε να αρραβωνιάσει τον γιο του, Κολίνο, με την κόρη του Κανέλλου Δεληγιάννη, προκρίτου της Γορτυνίας. Η απόφαση αυτή του Θ. Κολοκοτρώνη εξόργισε τους συναγωνιστές του και ιδιαίτερα τον Δημήτριο Πλαπούτα.

Αν και στη θέση του αντιπροέδρου του Εκτελεστικού, ο Κολοκοτρώνης παρέμενε πολιτικά ανίσχυρος, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ως πρόεδρος του βουλευτικού και ο Κολοκοτρώνης έρχονται σε σύγκρουση. Ο Κολοκοτρώνης τον απείλησε λέγοντας του «μην καθίσεις πρόεδρος, ότι έρχομαι και σε διώχνω με τα λεμόνια, με τη βελάδα όπου ήρθες». Ύστερα από αυτή την προειδοποίηση, ο Μαυροκορδάτος αναχώρησε για την Ύδρα, όπου μπορούσε ελεύθερα να σχεδιάσει τις πολιτικές του κινήσεις. Η αποχώρηση του Μαυροκορδάτου θεωρήθηκε επιτυχία του Κολοκοτρώνη που δεν μπορούσε τότε να συνειδητοποιήσει τα μελλούμενα. Ο Μαυροκορδάτος έχοντας στενές επαφές με την Αγγλική κυβέρνηση, είχε σχεδόν εξασφαλίσει την υπόσχεση τους για δάνειο. Αλλά και η κίνηση του να καταφύγει στην Ύδρα φανέρωσε τις στενές του σχέσεις με την οικογένεια Κουντουριώτη, η οποία από αυτό το σημείο και μετά θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις εμφύλιες διαμάχες.

Ο Κολοκοτρώνης υπέβαλε την παραίτησή του από το Εκτελεστικό, ενώ το Βουλευτικό καθαίρεσε πραξικοπηματικά το μέλος του Εκτελεστικού, Μεταξά, ο οποίος ήταν υποστηρικτής του Θ. Κολοκοτρώνη. Στις 28 Νοεμβρίου 1823, στρατιωτικό σώμα περίπου 200 ανδρών, με επικεφαλής τους Νικηταρά, Χατζηχρήστο και Πάνο Κολοκοτρώνη, κατευθύνεται προς το Άργος.

Στα τέλη Νοεμβρίου 1823 το Βουλευτικό (του Μαυροκορδάτου) καταφεύγει στο Κρανίδι, προκειμένου να βρίσκεται πιο κοντά στα ναυτικά νησιά που το υποστήριζαν. Από εκεί, αν και δεν διαθέτει την απαραίτητη απαρτία, κηρύσσει παράνομο το Εκτελεστικό (καθαιρώντας τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη από Πρόεδρο και τον Σωτήρη Χαραλάμπη από απλό μέλος) και δημιουργεί τον Ιανουάριο του 1824 νέο Εκτελεστικό, με πρόεδρο τον Υδραίο καραβοκύρη Γεώργιο Κουντουριώτη και μέλη τους Παναγιώτη Μπόταση, Ιωάννη Κωλέττη, Νικόλαο Λόντο και Ανδρέα Ζαΐμη. Έτσι, δημιουργούνται δύο αντίπαλοι πόλοι εξουσίας:

Α) Οι «Κυβερνητικοί» (Γ. Κουντουριώτης, Α. Μαυροκορδάτος, Ι. Κωλέττης, Λόντος, Ανδρέας Ζαϊμης, Ανδρέας Μιαούλης, Παπαφλέσσας, Αναγνωσταράς κ.ά.) που έχουν την έδρα τους στο Κρανίδι και

Β) Οι «Αντικυβερνητικοί» (Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Πάνος Κολοκοτρώνης, Νικηταράς κ.α.) που έχουν την έδρα τους στην Τρίπολη.

Η μία παράταξη κατηγορούσε την άλλη ως παράνομη, ενώ και οι δύο προκήρυξαν εκλογές για την ανάδειξη νέου Βουλευτικού.

Οι «Αντικυβερνητικοί» κατηγορούσαν τους «Κυβερνητικούς» ότι θέλουν να παραδώσουν την Ελλάδα στους Άγγλους, ενώ οι «Κυβερνητικοί» εξέφραζαν τους φόβους τους για τις δικτατορικές τάσεις των στρατιωτικών – οπλαρχηγών, που αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά των «Αντικυβερνητικών». Η πλάστιγγα έγειρε εύκολα υπέρ των «Κυβερνητικών», που είχαν τη δύναμη και τον πλούτο στα χέρια τους. Οι Κυβερνητικοί (Μαυροκορδάτος, Γ. Κουντουριώτης, Ι. Κωλέττης, Α. Ζαϊμης, Λόντος κ.ά.) είχαν σημαντική υποστήριξη από τους νησιώτες εφοπλιστές και κεφαλαιούχους, τους περισσότερους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς, το μεγαλύτερο μέρος των Πελοποννησίων γαιοκτημόνων, τους Έλληνες του εξωτερικού και τους περισσότερους φιλέλληνες. Σε αυτή την πρώτη φάση του Εμφυλίου, ένας από τους υποστηρικτές των κυβερνητικών ήταν και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αν και δεν συμμετείχε ενεργά στις μάχες. Οι δυνάμεις της αντικυβερνητικής παράταξης του Θ. Κολοκοτρώνη ήταν αρκετά περιορισμένες.

ΤΟ ΔΑΝΕΙΟ ΤΩΝ 800.000 ΛΙΡΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΠΑΤΑΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ

Στις 2 Ιουνίου 1823 το Εκτελεστικό (Κυβέρνηση) εξουσιοδότησε τους Ιωάννη Ορλάνδο, Ανδρέα Ζαΐμη και Ανδρέα Λουριώτη να μεταβούν στο Λονδίνο και να συνάψουν δάνειο 4.000.000 ισπανικών ταλλήρων. Η επιτροπή καθυστέρησε να αναχωρήσει, λόγω έλλειψης χρημάτων για τα έξοδα του ταξιδιού, τα οποία κάλυψε με δάνειο ο Λόρδος Βύρων. Στις 26 Ιανουαρίου 1824, ο Ιωάννης Ορλάνδος και ο Ανδρέας Λουριώτης έφθασαν στην αγγλική πρωτεύουσα και ύστερα από έντονες διαπραγματεύσεις, στις οποίες πήραν μέρος και μέλη του Φιλελληνικού Κομιτάτου, συνομολόγησαν ένα δάνειο 800.000 λιρών με τον οίκο Λόφναν (9 Φεβρουαρίου 1824). Το δάνειο είχε τόκο 5%, προμήθεια 3%, ασφάλιστρα 1,5% και περίοδο αποπληρωμής 36 χρόνια. Ως εγγύηση για την αποπληρωμή του δανείου τέθηκαν από ελληνικής πλευράς τα δημόσια κτήματα και όλα τα δημόσια έσοδα.

Όμως, το ποσό που έφθασε στην επαναστατική διοίκηση ήταν μόλις 298.000 λίρες, αφού το παραχωρούμενο δάνειο είχε οριστεί στο 59% του ονομαστικού (472.000 λίρες) και από αυτό παρακρατήθηκαν 80.000 ως προκαταβολή τόκων δύο ετών, 16.000 για χρεολύσια, 2.000 ως προμήθεια και άλλες δαπάνες. Σύμφωνα με τη δανειακή σύμβαση, το ποσό θα αποστέλλονταν στις Τράπεζες Λογοθέτη και Βαρφ, που έδρευσαν στην αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο και θα παραδίδονταν τμηματικά στην ελληνική κυβέρνηση, ύστερα από έγκριση της επιτροπής που την αποτελούσαν ο Λόρδος Βύρων, ο συνταγματάρχης Στάνχοπ και ο Λάζαρος Κουντουριώτης.

Παρότι «ληστρικό», το δάνειο χαιρετίστηκε στην Ελλάδα ως πολιτική επιτυχία της Επανάστασης και ως έμμεση αναγνώριση του ελληνικού κράτους. Πάντως, οι ελπίδες που στηρίχτηκαν πάνω του θα διαψευστούν οικτρά, καθώς θα χρησιμοποιηθεί για να κερδίσει η παράταξη Κουντουριώτη την εμφύλια διαμάχη. Μεγάλη ευθύνη για τους δυσμενείς όρους σύναψης του δανείου είχαν και οι δύο διαπραγματευτές, ο Γιαννιώτης πολιτικός Ανδρέας Λουριώτης και ο Σπετσιώτης πλοιοκτήτης Ιωάννης Ορλάνδος, οι οποίοι σπατάλησαν μεγάλα ποσά στο Λονδίνο, ζώντας πολυτελώς, σε αντίθεση με τους αγωνιστές, που πολεμούσαν με μεγάλες στερήσεις.

Η παράταξη Κολοκοτρώνη προσπάθησε εις μάτην να μπλοκάρει το δάνειο, καθώς γνώριζε ποια θα ήταν η τύχη του. Οι Κυβερνητικοί χρησιμοποίησαν τα χρήματα του δανείου για να εξαγοράσουν συνειδήσεις και να αποκτήσουν την υποστήριξη όσο το δυνατόν περισσότερων υποστηρικτών ώστε να νικήσουν την Αντικυβερνητική παράταξη.

ΜΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑ

Το δίμηνο Φεβρουαρίου – Μαρτίου 1824 δόθηκαν σκληρές μάχες μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων στις περιοχές της Αρκαδίας και της Αργολίδας, με εύκολη επικράτηση των Κυβερνητικών. Στις 2 Μαρτίου 1824 ο Ανδρέας Μιαούλης αρχίζει να πολιορκεί το Ναύπλιο εκ μέρους της κυβέρνησης του Κρανιδίου και στις 31 Μαρτίου οι Νοταράς, Λόντος και Ζαΐμης φτάνουν μπροστά από τα τείχη της Τρίπολης. Τελικά ύστερα από διαπραγματεύσεις ο Κολοκοτρώνης συμφωνεί να εγκαταλείψει την Τρίπολη και αυτή να ανακηρυχτεί ελεύθερη πόλη χωρίς να έχει κανείς το δικαίωμα να την καταλάβει. Οι πολιτικοί και οι κοτζαμπάσηδες όμως καταπατούν την συμφωνία προκαλώντας την οργή του Κολοκοτρώνη, ο οποίος δίνει εντολή στον γιο του, Πάνο, να καταλάβει το Άργος και παράλληλα να λύσει την πολιορκία του Ναυπλίου. Με τη σειρά του ξεκίνησε να πολιορκεί την Τρίπολη.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι ο Παπαφλέσσας και ο Αναγνωσταράς είχαν προσχωρήσει στην κυβερνητική παράταξη δημιουργώντας τεράστιο πρόβλημα στον Κολοκοτρώνη και γενικότερα στους Φιλικούς. Με αυτά τα δεδομένα η αποτυχία της αντικυβερνητικής παράταξης του Κολοκοτρώνη ήταν κάτι περισσότερο από σίγουρη.

Ο ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ

Οι ψύχραιμες φωνές για συμβιβασμό επικράτησαν και ο Κολοκοτρώνης, βλέποντας την αδυναμία του, αναγκάστηκε να συρθεί σε συνδιαλλαγή με τον Γ. Κουντουριώτη και μετά από κοπιαστικές συζητήσεις επιτεύχθηκε συμφωνία για τερματισμό των εχθροπραξιών στις 22 Μαΐου 1824. Στις 7 Ιουνίου 1824 και παρά τις αντιρρήσεις των Υδραίων, οι οποίοι ήθελαν ολοκληρωτική καταστροφή του Κολοκοτρώνη, οι κοτζαμπάσηδες, συγκεκριμένα ο Λόντος και ο Ζαΐμης, έγιναν, ύστερα από διαπραγματεύσεις, κύριοι του Ναυπλίου. Ο Κολοκοτρώνης αναγνώρισε την κυβέρνηση Γ. Κουντουριώτη, η οποία στις αρχές Ιουλίου χορήγησε αμνηστία στους αντιπάλους της. Έτσι επήλθε μια προσωρινή ανακωχή. Με το τελευταίο αυτό γεγονός κλείνει η πρώτη φάση του ελληνικού εμφυλίου πολέμου της περιόδου 1823-1824.

(Φωτογραφία: Στη γελοιογραφία του 1826, η Πίστη, η Ελπίδα και η Φιλανθρωπία γίνονται οι μηχανές που βγάζουν χρήμα για τους Δυτικούς, οι οποίοι γεμίζουν τα καπέλα τους αλλά κατά τα λοιπά κόπτονται για το δίκαιο του ελληνικού αγώνα)

(ΠΗΓΕΣ: sansimera.gr, wikipedia.gr, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους)

Ε.Γ.