Η Τρίπολη και η φυματίωση: Τα σανατόρια της Αρκαδίας

Η Τρίπολη και η φυματίωση: Τα σανατόρια της Αρκαδίας

Νοέμβριος 28, 2015 - 09:45
0 σχόλια

Και ο κοινωνικός αποκλεισμός, 20ός αιώνας

Το ημιτελές Σανατόριο της Αλωνίσταινας

Στην περιοχή της Αρκαδίας, συνολικά ιδρύθηκαν τέσσερα σανατόρια για την αντιμετώπιση της φυματίωσης. Όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα «Αρκαδικός Τύπος» (30.4.1933), στην πρώτη σελίδα και στο άρθρο «Η Υγεία της Πόλεως», «το πρόβλημα (της υγείας) στυγνόν και απειλητικόν, το αντιμετωπίζει η πόλις, όπως ολόκληρος η Ελλάς, από δύο κυρίως απόψεις: την της ελονοσίας και την της φυματιώσεως». Ο αρθρογράφος θεωρεί ότι η ελονοσία αντιμετωπίζεται καλύτερα και πιο συστηματικά, αλλά η φυματίωση απειλεί τον ντόπιο πληθυσμό κατά την αθρόα συρροή σθενών στην πόλη τους θερινούς μήνες.

Στο ίδιο φύλλο, ο αρθρογράφος αναγνωρίζει δύο τρόπους για να προστατευτεί η πόλη από τη φυματίωση. Ο ένας, είναι ο αποκλεισμός των ξένων αρρώστων που θα συρρεύσουν στα ξενοδοχεία ή στα ενοικιαζόμενα διαμερίσματα της πόλης, προκειμένου να ζητήσουν ανακούφιση. Και ο άλλος, είναι η λήψη προφυλακτικών μέτρων. «Είναι πράγματι απάνθρωπον να αφήνωμεν να γεμίζουν τα σπίτια της Τριπόλεως από ασθενείς και ν’ απειλείται εντεύθεν η ζωή των κατοίκων της, οίτινες, αμόρφωτοι εν πολλοίς, και από διάθεσιν χρηματισμού κινούμενοι, δέχονται τους πάσχοντας ξένους. Διά τους ξένους, και σανατόρια υπάρχουν, και αι γνωσταί κατασκηνώσεις του δάσους τη Βυτίνας».

Όπως θα δούμε στη συνέχεια, σανατόριο υπήρχε ήδη από τη δεκαετία του ’20 στην Αρκαδία. Ο αρθρογράφος ανησυχεί για την προσέλευση ασθενών στην πόλη που θα διαμένουν σε διάφορα καταλύματα, τους οποίους ο ίδιος θεωρεί επικίνδυνους.

Έναν μήνα μετά, στις 30 Μαΐου 1933, η ίδια εφημερίδα παραθέτει την πληροφορία ότι η Χωροφυλακή Τριπόλεως είχε εκπονήσει ένα σχέδιο, το οποίο περιελάμβανε μέτρα για την αντιμετώπιση τόσο της ασθένειας, όσο και -κυρίως- των «ξένων» οι οποίοι θα εισκέπτονταν την πόλη τους θερινούς μήνες. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε αν το πλάνο αυτό εγκρίθηκε τελικώς από τη Νομαρχία. «Οι προσερχόμενοι ξένοι θα υποβάλλονται εις επισταμένην ιατρικήν εξέτασιν, οι πάσχοντες δε εκ μεταδοτικών νοσημάτων και δη φυματιώσεως θα αποστέλλωνται εις ειδικούς τόπους, οι οποίοι ωρίσθησαν διά την παραμονήν των ως αι μικραί συνοικίαι ολίγον έξωθεν της Αλωνισταίνης και Βυτίνης και αλλαχού, όπου θα γίνουν και κατασκηνώσεις». Επομένως, το ζήτημα ήταν κανείς άρρωστος ξένος να μην μείνει στην πόλη.

Εν τω μεταξύ, φθάνει η είδηση στην Τρίπολη της απόφασης της κυβέρνησης να ιδρύσει δύο μεγάλα σύγχρονα σανατόρια, ένα στην Αρκαδία και ένα στην Κόρινθο. Μάλιστα, ο υπουργός Υγιεινής Τσακόπουλος είχε καταγωγή από την Αρκαδία. Η εφημερίδα επιτίθεται εναντίον αυτής της κυβερνητικής απόφασης, υπογραμμίζοντας ότι πρέπει να σταματήσει η ίδρυση σανατορίων στην Ελλάδα, καθώς, όπως αναφέρει, σε λίγο ακόμα και αν μετατραπούν και οι εκκλησίες σε σανατόρια, πάλι δεν θα είναι αρκετά.

«Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ‘’ΦΤΥΣΙΜΑΤΟΣ’’»

Στο φύλλο της 30ής Απριλίου, ο «Αρκαδικός Τύπος» προτείνει τρόπους προφύλαξης από την αρρώστια, όπως τη λειτουργία υγειονομικού σταθμού στο Νοσοκομείο, για τις ανάγκες του οποίου θα μπορούσαν να δεσμευτούν δύο δωμάτια, όπου θα εξετάζονται και οι ασθενείς που έρχονται για να παραθερίσουν. Ακόμη, προτείνει κάθε ξενοδοχείο, καφενείο, εστιατόριο –ιδίως εκείνα που βρίσκονται στη «θερινή πλατεία Άρεως»- να προμηθευτεί κλίβανο για να κάνει απολύμανση κάθε μέρα και κυρίως τα εστιατόρια και τα καφενεία, αλλά και όλοι οι χώροι εστίασης, να μην χρησιμοποιούν το «μαστέλο» για να πλένουν τα σερβίτσια, δηλαδή μια λεκάνη ή γούρνα, αλλά τρεχούμενο νερό. Ετούτη η πρόταση, καταδεικνύει και την έλλειψη τρεχούμενου νερού στην πόλη, καθώς ο αρθρογράφος προτείνει στους επαγγελματίες να προμηθευθούν ακόμη ένα ντεπόζιτο νερού.

Παράλληλα, η εφημερίδα τονίζει την ανάγκη να διατηρούνται τα σπίτια πεντακάθαρα, αλλά και όλοι οι δημόσιοι χώροι, και επισημαίνει ότι πρέπει να σταματήσει το «φτύσιμο», ως λίαν επικίνδυνο. Εδώ αξίζει να πούμε ότι ουδόλως ο συντάκτης του άρθρου απασχολείται με το αν είναι ευγενικό να φτύνει κανείς στον δρόμο. Απλώς το θεωρεί… ανθυγιεινό.

Εκείνη την εβδομάδα γίνεται γνωστό ότι η κυβέρνηση θα ιδρύσει άμεσα δύο σανατόρια, ένα στην Αρκαδία και ένα στην Κόρινθο. Το σανατόριο στην Αρκαδία θα είναι δυναμικότητας 500 κλινών, θα είναι υπερπολυτελές και θα κοστίσει 10 εκατομμύρια δραχμές. Μάλιστα, επειδή υπάρχουν αντιδράσεις στην πόλη, ο Ιατρικός Σύλλογος Μαντινείας εκδίδει ανακοίνωση και υπογραμμίζει ότι «ουδόλως βλάπτει η ίδρυσις σανατορίου», τουναντίον.

«Σανατόριον εις οιανδήποτε απόστασιν και αν ευρίσκεται από της πόλεως, ουδένα αποτελεί κίνδυνον της υγείας τον πολιτών, ως συνήθως νομίζεται», αναφέρει η ανακοίνωση και εξακολουθεί, τονίζοντας ότι η εισροή ξένων ασθενών θα φέρει ακόμα περισσότερους παραθεριστές, όπως τους συγγενείς και τους φίλους τους οι οποίοι θα θελήσουν να τους επισκεφθούν. Και τούτο επειδή ο Εμποροβιομηχανικός Σύλλογος της πόλης σε συνέλευσή του στο Ματζούνειο διατύπωσε σοβαρές επιφυλάξεις και αντέδρασε στην ίδρυση του σανατορίου, αναφέροντας ότι θα πλήξει τον θερινό τουρισμό της πόλης.

Η ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ ΣΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ

Κατά τον 19ο αιώνα, ενώ οι μεγάλες επιδημίες τείνουν να εκλείψουν, μια άλλη ασθέ¬νεια κυριεύει το συλλογικό φαντασιακό και αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα των γιατρών: η φυματίωση. Η εμφάνισή της χρονολογείται από τα παλαιά χρόνια: γνωρίζουμε, για παράδειγμα, κατά τον Μεσαίωνα, τη συχνότητα των χελωνιών που αποτελούν είδη φυματίωσης τα οποία δεν συναντώνται πια στις μέρες μας. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, η πνευμονική μορφή που ονομάζουμε φθίση εμφανίζεται όλο και συχνότερα και από τις αρχές του 19ου αιώνα προκαλεί στην Αγγλία και τη Γαλλία, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, μια σημαντική θνησιμότητα. Κατά το πρώτο τέταρτο του αιώνα, πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνη για το 20% των θανάτων. Εξάλλου, η σημασία που της αποδί¬δεται είναι ακόμη μεγαλύτερη καθώς η σοβαρή επιδημική θνησιμότητα έχει υποχωρήσει.

Η αγωνία που γεννιέται είναι μεγάλη και οι προσλήψεις της ασθένειας χαρακτηρίζον¬ται από τον κυρίαρχο τότε ρομαντισμό. Η φθίση, πιστεύεται για μεγάλο διάστημα, είναι μια κληρονομική ασθένεια η οποία προσβάλλει κυρίως τους νέους, πλούσιους, προικισμένους και ευαίσθητους ανθρώπους, κατά προτίμηση τις γυναίκες και τους ποιητές. Η αρρώστια αποκαλύπτει τη βαθιά αλήθεια των ανθρώπων με πάθος, οι οποίοι θεωρούνται μερικές φορές σχεδόν ιδιοφυείς. Ο πυρετός, η καυτή ανάλωση, δεν είναι παρά η σωματική έκφραση της φωτιάς που καίει την ψυχή τους. Προς τα τέλη του αιώνα, συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία θα μας δώσουν μια αρκετά διαφορετική πραγματικότητα: η φυματίωση προσβάλλει κυρίως τους φτωχούς, τους προλετάριους των μεγάλων πόλεων είναι μια αρρώστια της εξαθλίωσης και της τρώγλης. Συγχρόνως, δεν τη θεωρούν πια κληρονομική: το1882 ανακαλύπτεται το μικρόβιο το οποίο είναι υπεύθυνο για αυτήν, ο βάκιλλος του Κωχ, και διαπιστώνεται ο μολυσματικός του (contagieux) χαρακτήρας. 

Γίνεται τότε το αντικείμενο μιας ηθικολογικής εκστρατείας όπως επίσης και μιας μάχης αυστηρά ιατρικής. Δημιουργούνται σύλλογοι για τις διάφορες κοινωνικές μάστιγες: τη φυματίωση αλλά επίσης τον αλκοολισμό και τα αφροδίσια νοσήματα. Η αρρώστια, όπως πιστεύουν γιατροί, πολιτικοί και αστοί, γεννιέται από την έλλειψη υγιεινής των λαϊκών τάξεων και αποτελεί αντανάκλαση της υποβάθμισής τους ή ακόμη και της ανηθικότητάς τους.

Τόσο στο συλλογικό φαντασιακό (imaginaire) όσο και λόγω του πραγματικού κινδύνου που αντιπροσωπεύει, η φυματίωση παίρνει τη σκυτάλη των προηγούμενων μεγάλων επιδημιών. Εντούτοις, τα ιδιαίτερα της χαρακτηριστικά εισάγουν μια αποφασιστική αλλαγή στην εικόνα που σχηματίζουμε για τους αρρώστους και την κοινωνική θέση που τους αρμόζει. Πράγματι, αν και η ασθένεια σκοτώνει μαζικά, δεν βιώνεται πια ως συλλογικό φαινόμενο. Πεθαίνουν ατομικά και σε αργό ρυθμό λόγω της φυματίωσης: γίνεται λοιπόν, μερικές φορές, ένας τρόπος ζωής για πολλά χρόνια ενώ, εξαιτίας του βίαιου χαρακτήρα της, η επιδημία δεν αποτελούσε μέχρι τότε παρά ένα είδος θανάτου. Η μακροχρόνια παράταση της ζωής επιτρέπει επίσης να γίνει αντιληπτό ένα πρόσωπο που δεν είχαμε συναντήσει σχεδόν καθόλου στις προηγούμενες επιδημίες: ο άρρωστος, η κατάσταση και ο ιδιαίτερος τρόπος ζωής του. Αυτό θα πάρει δύο μορφές: αρχικά, για τους πλούσιους της αρχής του αιώνα, αντιπροσωπεύει το ταξίδι σε μια χώρα με ήλιο όπου θέλουν να ελπίζουν σε μια βελτίωση αλλά και το ταξίδι ως προνόμιο ενός καταδικασμένου. Το ταξίδι αντικαταστάθηκε αργότερα από τα «σανατόρια». Τα πρώτα δημιουργούνται στη Σιλεσία μεταξύ 1854 και 1859· εκείνα των πλουσίων είναι πολυτελή -ο Γερμανός συγγραφέας Τόμας Μαν κάνει μια αξέχαστη περιγραφή τους στο μυθιστόρημα του «Το Μαγικό βουνό». Αργότερα, θα δημιουργηθούν σανατόρια για τους φτωχούς. Τα ιδρύματα αυτά θα κλείσουν σταδιακά, γύρω στο 1950, μετά την ανακάλυψη των αντιβιοτικών, της στρεπτομυκίνης και του Rimifon, εκείνων των φαρμάκων που τελικά επέτρεψαν τον έλεγχο της ασθένειας.

Η «απομονωμένη» ζωή των φυματικών θυμίζει και, κατά έναν τρόπο, παρατείνει τον παραδοσιακό αποκλεισμό των αρρώστων τον αποκλεισμό των λεπρών για παράδειγμα.

Εντούτοις, ο διαχωρισμός δεν είναι πλέον ριζικός: δεν θέλουμε πια να εξαφανίσουμε το κακό και τα θΰματά του. Στα σανατόρια, οι ασθενείς δέχονται επισκέψεις. Ελπίζουν μάλιστα ότι θα βγουν. Εξάλλου, το σανατόριο αποτελεί έναν κόσμο από μόνο του, μια μικροκοινωνία με τις συνήθειες της (θεραπεία στον καθαρό αέρα, καλή διατροφή), τους κανόνες, τα τελετουργικά και τις σχέσεις της. Το μυθιστόρημα του Τόμας Μαν περιγράφει με έξοχο τρόπο τους πλούσιους ασθενείς που νοσηλεύονται σε ένα πολυτελές ίδρυμα. Παρουσιάζει τον τρόπο ζωής τους, γεμάτο απολαύσεις και επιτήδευση. Ο Pierre Guillaume
ανέλυσε την κλειστή οργάνωση και την μάλλον αυστηρή πειθαρχία, καθώς επίσης και τις πρακτικές εγκοινωνισμού στα γαλλικά σανατόρια. Έδειξε επίσης ότι η διάσταση με τον εξωτερικό κόσμο δεν είναι απόλυτη: η «TSF» φέρνει μια πραγματική επανάσταση· επίσης, κάποια ιδρύματα έρχονται σε συμφωνία με τα πανεπιστήμια ώστε οι οικότροφοί τους να μπορούν να φοιτούν. Τέλος, γύρω στα 1930, δημιουργούνται ενώσεις φυματικών. 

(http://www.esdy.edu.gr/Files/006_Koinoniologias/oi%20astheneies%20stin%2...)

 

ΤΑ ΣΑΝΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ

Ο Νοµός Αρκαδίας µε τα ελατοσκέπαστα βουνά του διέθετε το πλέον κατάλληλο φυσικό περιβάλλον για τη λειτουργία σανατορίων. Έτσι, εδώ είχαµε τη λειτουργία τριών σανατορίων, στην ευρύτερη περιοχή της Βυτίνας και ένα στην Τρίπολη.

ΣΑΝΑΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ

Το Σανατόριο της «Μάνας» πλησίον του χωριού Μαγούλιανα της Βυτίνας, αποτελεί µοναδικό δείγµα νοσοκοµειακής αρχιτεκτονικής, ευρισκόµενο µέσα σε µια ονειρική τοποθεσία, µε υψόµετρο περίπου
1.500 µ., που θυµίζει Ελβετικό τοπίο.

Το σανατόριο κτίστηκε το 1923 (κατά άλλους το 1925) µε πρωτοβουλία και εράνους της αδερφής του Παύλου Μελά, Άννας Παπαδοπούλου -που ήταν γνωστή ως Μάνα- για τη νοσηλεία των φυµατικών αρρώστων της µικρασιατικής εκστρατείας του 1920-22 και για το λόγο αυτό το σανατόριο ονοµάσθηκε έτσι. Το κτίριο άρχισε να λειτουργεί το 1928 και φιλοδοξία της Άννας Παπαδοπούλου ήταν να το καταστήσει το µεγαλύτερο Σανατόριο των Βαλκανίων.

Το Σανατόριο είναι κτισµένο µε ντόπια γκρίζα ασβεστολιθική πέτρα, από τους ονοµαστούς Λαγκαδινούς µάστορες της περιοχής. Το κτίριο περιλαµβάνει υπόγειο εµβαδού 500 τ.µ., ισόγειο 660 τ.µ. και δύο ορόφους, έκαστος εµβαδού 660 τ.µ., η δε συνολική επιφάνειά του ανέρχεται σε περίπου 2.500 τ.µ. (27).

Επίσης, από τεχνικής άποψης, πρέπει ν’ αναφερθεί ότι σηµαντικό κατασκευαστικό χαρακτηριστικό του κτιρίου είναι η χρήση πλακών από οπλισµένο σκυρόδεµα, γεγονός που έδινε τη δυνατότητα για µεγάλα
ανοίγµατα στους εσωτερικούς χώρους και για τη δηµιουργία µπαλκονιών.

Το σανατόριο άρχισε να εγκαταλείπεται περί το 1938 µετά και την θεραπεία της νόσου ενώ κατά την κατοχή λεηλατήθηκε. Η σηµερινή εικόνα του κτιρίου, το οποίο ανήκει ιδιοκτησιακά στο Ψυχιατρείο Τρίπολης, είναι θλιβερή και η εγκατάλειψη είναι το κυρίαρχο στοιχείο, αφού παρουσιάζει εκτεταµένες διαβρώσεις στις πλάκες, στα φέροντα στοιχεία, αποσάθρωση σοβάδων, έλλειψη κουφωµάτων, κλπ.

ΣΑΝΑΤΟΡΙΟ ΒΥΤΙΝΑΣ

Το Σανατόριο της Βυτίνας, είναι επίσης γνωστό και µε την ονοµασία «Σανατόριο της Ιθώµης», λόγω που φιλοξένησε µεγάλο αριθµό Μεσσήνιων ασθενών που είχαν προσβληθεί από το µικρόβιο της φυµατίωσης και προσέφερε ανεκτίµητες κοινωνικές υπηρεσίες στον τοµέα της υγείας. Κτίστηκε µεταξύ του 1927-28 από τον πνευµονολόγο Μπόµπολα, λειτούργησε µε λίγους ασθενείς και προσωπικό, αλλά επειδή δεν απέδωσε οικονοµικά πουλήθηκε και συνέχισε να λειτουργεί µέχρι τον Μάιο του 1941.

Το Σανατόριο, που ήταν γνωστό και µε την ονοµασία «Άγιος Τρύφων» βρίσκεται λίγο πιο έξω από τη Βυτίνα, κοντά στο δρόµο προς την Αλωνίσταινα, µέσα σε όµορφο φυσικό περιβάλλον.

Το εν λόγω Σανατόριο ακολούθησε την τύχη των υπόλοιπων σανατορίων, όταν ο ρόλος τους περιορίσθηκε, µετά την ανακάλυψη των απαιτούµενων φαρµάκων και σήµερα παρουσιάζει θλιβερή όψη εγκατάλειψης.

Υπάρχει η αναφορά ότι πριν αρκετά χρόνια η Παναρκαδική Οµοσπονδία Ελλάδας, θέλοντας να βοηθήσει στην αξιοποίηση και τουριστική προβολή της περιοχής της Βυτίνας, ζήτησε από τη διοίκηση του νοσοκοµείου Καλαµάτας την παραχώρηση, για αξιοποίηση, του Σανατορίου, έχοντας δεδοµένο ότι στο παρελθόν πολλοί επιχειρηµατίες θέλησαν να επενδύσουν στις εγκαταστάσεις του Σανατορίου, µετατρέποντάς το σε ένα υπερσύγχρονο ξενοδοχείο ή αθλητικό κέντρο.

Ωστόσο, και εδώ δυστυχώς, όπως και στην περίπτωση του Σανατορίου της «Μάνας» στα γειτονικά Μαγούλιανα, δεν υπήρξε καµία εξέλιξη και το κτίριο παραµένει αναξιοποίητο και πλήρως παραδοµένο στη φθορά του χρόνου.

ΣΑΝΑΤΟΡΙΟ ΑΛΩΝΙΣΤΑΙΝΑΣ

Το Σανατόριο της Αλωνίσταινας είναι το τρίτο σανατόριο στην περιοχή της Βυτίνας και είναι ένα ηµιτελές αλλά πολύ εντυπωσιακό κτίσµα από πέτρα, που έφτιαξαν πάνω από την Αλωνίσταινα οι πνευµονολόγοι Μπόµπολας και Γερουλάνος µε χρηµατοδότηση ενός εµπόρου που λεγόταν Πολίτης.

Η τοποθεσία είναι υπέροχη, γεµάτη έλατα και από πάνω υπάρχει η «Δίπορτη Σπηλιά», όπου κρύβονταν οι ντόπιοι, κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν τους κυνηγούσαν οι κατακτητές.

Γύρω υπάρχουν πηγές, όπου µεταξύ των ετών 1920 και 1945, όταν η φυµατίωση ήταν σε έξαρση, οι άποροι πάσχοντες έφτιαχναν καλύβες και έµεναν για να πίνουν το εξαιρετικό νερό και να ζουν στον καθαρό αέρα τρώγοντας ψωµί από τους τρεις φούρνους της Αλωνίσταινας.

Το κτίριο βρίσκεται κοντά στο δρόµο που συνδέει τη Βυτίνα µε την Αλωνίσταινα, µέσα σ’ ένα θαυµάσιο φυσικό περιβάλλον, σε υψόµετρο περί τα 1.250 µ. Αναφέρεται και µε την ονοµασία «Παλαιό Ξενοδοχείο», γιατί όταν λειτουργούσε αποτέλεσε ξενοδοχείο – σανατόριο υπερπολυτελείας.

ΣΑΝΑΤΟΡΙΟ ΤΡΙΠΟΛΗΣ

Το Σανατόριο της Τρίπολης ή αλλιώς της Μάκρης, κτίσθηκε το 1947 (κατόπιν µελέτης του Αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου) πλησίον του οικισµού Μάκρη, ο οποίος βρίσκεται στο 5ο χλµ. της Εθνικής Οδού Τριπόλεως – Καλαµάτας.

Το κτίριο λειτούργησε ως σανατόριο µέχρι το 1967, οπότε και άλλαξε χρήση και έγινε το γνωστό Ψυχιατρείο της Τρίπολης και σήµερα αποτελεί το κεντρικό κτίριο των δοµών του Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου Τρίπολης.

Το Σανατόριο της Μάκρης, αποτελεί µια από τις λίγες εξαιρέσεις των κτιρίων των πρώην σανατορίων που εγκαταλείφθηκαν και έµειναν αναξιοποίητα, αφού οι εγκαταστάσεις αξιοποιήθηκαν, αναβαθµίσθηκαν και το Νοσοκοµείο εξυπηρετεί ασθενείς από την Πελοπόννησο, την Αιτωλοακαρνανία, την Κεφαλληνία και τη Λευκάδα.

Το παλαιό κεντρικό κτίριο φιλοξενεί µόνο 154 χρονίως διαβιούντες ασθενείς (αφού έχουν κτισθεί γύρω και νέα κτίρια), καθώς και τα γραφεία της διοίκησης και τις υπηρεσίες του νοσοκοµείου.

(Αχαϊκή Ιατρική, τ. 32, τεύχος 2, Οκτώβριος 2013, «Η Ιστορία των Αντιφυµατικών Ιδρυµάτων και Ιατρείων στην Πελοπόννησο»,
Ελένη Κουτρούλια, Παντελής Παπαθανασίου, Αθανάσιος Διαμαντόπουλος.)

Γαλανιάδη Εύα


Προσθήκη νέου σχολίου

Το ArcadiaPortal.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά, συκοφαντικά σχόλια και διαφημίσεις. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.