Μετά την κατάρρευση του μετώπου στην Αλβανία, στις 8 Απριλίου 1941, οι ναζιστές κατέκτησαν τη χώρα μας. Στις 27 Απριλίου οι Γερμανοί μπήκαν στη Αθήνα και στις 28 Απριλίου πέρασαν από την Τρίπολη.

Τέλος Μαΐου 1941 εγκαταστάθηκαν στο Λεωνίδιο περίπου 50 Ιταλοί καραμπινιέροι, στα γύρω χωριά δεν εγκαταστάθηκαν κατακτητές, εκτός από μερικές περιοδείες που έκαναν.

Ο Κώστας Απαλοδήμας, καταγόμενος από τον Κοσμά, ήταν τραπεζικός υπάλληλος στη Θεσσαλονίκη, ήταν παντρεμένος με δύο κόρες. Στα γεγονότα του Μάη 1936, στη γενική απεργία, έγιναν ταραχές στη Θεσσαλονίκη και ο Κώστας Απαλοδήμας, στέλεχος του ΚΚΕ, συνελήφθη από την ασφάλεια Θεσσαλονίκης και αργότερα απολύθηκε από την Τράπεζα όταν έγινε η δικτατορία Μεταξά (4 Αυγούστου 1936)...

Με την έναρξη της κατοχής ο Κ. Απαλοδήμας ήλθε με την οικογένειά του και εγκαταστάθηκε σε Λεωνίδιο-Κοσμά. Από το Φλεβάρη 1943 οι Κ. Απαλοδήμας, Γιώργος Κ. Τζοβάνης, Νίκος Κοζομπόλης και Παν. Μανιταράς ήταν από τους πρωτοπόρους οργανωτές του ΕΑΜ  στο Λεωνίδιο, Κοσμά, Πούλιθρα, Τσιτάλια.. 

Στο Λεωνίδιο γνωρίστηκε με το Γιάννη Σαρρή (Σαρρήγιαννη) στο ραφείο του Ηλία Κουβούση, που ήταν μέλος του ΚΚΕ. Ο Σαρρήγιαννης καταγόταν από τα Τσιτάλια, πολέμησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο 1940-41, είχε επιστρέψει από το μέτωπο και έμενε στο Λεωνίδιο. 

Υπεύθυνος του ΕΑΜ Τσιταλίων ορίσθηκε ο Σαρρήγιαννης, που με μια ομάδα 10 περίπου νέων αποτέλεσαν το μυστικό πυρήνα της ΕΠΟΝ. Ανήμερα του Αγίου Γεωργίου 1943 οι νέοι της ΕΠΟΝ Τσιταλίων τραγούδησαν "Στη στεριά δεν ζει το ψάρι κι’ ούτε αητός στην αμμουδιά κ.λπ.".

Επαναστατικό κλίμα στην περιοχή

Στον Κοσμά είχε συγκροτηθεί μια αντάρτικη ομάδα από 10 περίπου άτομα (Κώστας  Απαλοδήμας, Γιάννης Σαρρής (Σαρρήγιαννης), Γιώργος Σταυριανός, Γιάννης Σταυριανός, Γιώργος Κ. Τζοβάνης, Γιώργος Αγγελέτος, Νίκος Αγγελέτος, Πέτρος Ρήγας, Γιώργος Τραϊφόρος, Γιώργος Κουρτέσης, Γιάννης Λαμπράκος και 1-2 ακόμη). Στη γιορτή του προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου 1943 έκαναν την πρώτη τους δημόσια εμφάνιση. Στρατιωτικός διοικητής ορίσθηκε ο Σαρρήγιαννης και πολιτικός καθοδηγητής (καπετάνιος) ο Κώστας Απαλοδήμας.

Τον Νοέμβρη 1942, οι  Λεβεντάκης, Ντάρμος, Κονταλώνης κ.ά., χτύπησαν τους Ιταλούς που πήγαν για πλιάτσικο στην Αράχωβα (Καρυές), σκότωσαν έναν Έλληνα συνεργάτη τους και μετά ανέβηκαν στο βουνό. 

Ήλθαν στον Κοσμά και κρύφτηκαν σε ένα καλύβι, στου Χασάνου, έξω από τον Κοσμά. Στον Κοσμά τότε υπήρχε ΚΟΒΑ του ΚΚΕ και με τους σύντροφους Αραχωβίτες είχαν επαφές.Τα βράδια οι σύντροφοι  Γ. Σταυριανός και Γ. Τζοβάνης τους πήγαιναν φαγητό και ότι άλλο χρειάζονταν.

Στις 28 Απριλίου 1943 έγινε, με αλεξίπτωτα, η πρώτη ρίψη όπλων και πυρομαχικών, από συμμαχικά αεροπλάνα,  στη θέση Μαζαράκι του Κοσμά και στις 20 Μαΐου 1943 έγινε η δεύτερη ρίψη στη θέση Μαλεβός κοντά στον Άγιο Βασίλη. Οι αντάρτες έκρυψαν τα όπλα και τα πυρομαχικά στις σπηλιές.

Οι Ιταλοί γύριζαν τα χωριά, έκαναν πλιάτσικο, λεηλατούσαν, βίαζαν γυναίκες, τρομοκρατούσαν. Ο φασίστας συνταγματάρχης Festoutsio, διοικητής Λακωνίας- Αρκαδίας- Μεσσηνίας, ήταν ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής.

Στον Άγιο Βασίλη είχε εγκατασταθεί από τις αρχές Ιουνίου ένας λόχος 180 Ιταλών είχαν κάψει σπίτια και είχαν εκτελέσει τους Γιάννη και Θόδωρο Στρατήγη και τον Ι. Μαρτσουκάκη.

Στις 25 Ιουλίου 1943 είχε ανατραπεί ο Μουσολίνι στην Ιταλία και ανέλαβε πρωθυπουργός ο στρατηγός Pietro Bantolio, το ηθικό των Ιταλών στην Ελλάδα ήταν πεσμένο, οι αντάρτες το πληροφορήθηκαν από ένα κρυμμένο ραδιόφωνο. 

Το αρχηγείο των ανταρτών πληροφορήθηκε ότι ένας λόχος Ιταλών έρχεται προς τον Κοσμά και δίνει εντολή να κτυπηθούν οι Ιταλοί, είχαν πάρει και 4 πολίτες από το Γεράκι να τους δείξουν το δρόμο. 

Η μάχη του Κοσμά  όπως την περιγράφει ο Σαρρήγιαννης

Ο Σαρρήγιαννης από τις φυλακές της Σπάρτης, που ήταν κρατούμενος, έγραψε στις 15/12/1945 το παρακάτω κείμενο για τη μάχη του Κοσμά:

Βρισκόμαστε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιούλη του 43. Το αντάρτικο του Πάρνωνα είναι χωρισμένο σε δύο ομάδες και άλλη μια ακόμη που βρίσκεται σε συγκρότηση.

Η μια, η παλαιότερη, μαζί με το αρχηγείο βρίσκεται στη θέση «Κανελάλια», πάνω από την Καρύτσα. Η δεύτερη, κάτω από τη διοίκησή μου και με καθοδηγητή τον Κώστα Απαλοδήμα, βρισκόταν γύρω από  τον Κοσμά. Απαρτιζόταν κυρίως από Κοσμίτες με λίγους Αγιοβασιλιώτες και μερικούς από τα γύρω χωριά, αριθμούσε κοντά 32 άνδρες.

Οι Ιταλοί από το μήνα Μάη αλώνιζαν ολόκληρο τον Πάρνωνα, συνέχιζαν τις σφαγές, το κάψιμο και τις λεηλασίες των χωριών.  Τίποτα δεν σέβονταν οι φασίστες του Ντούτσε: Γριές γυναίκες βιάζονται, σχολεία καίγονται, εκκλησίες λεηλατούνται και ο κόσμος κρύβεται στις σπηλιές.

Ο λαός ζητά επίμονα την τιμωρία τους και στρέφει ανυπόμονα τα μάτια του στα παιδιά του, στους αντάρτες. Το αρχηγείο δίνει εντολές να χτυπηθούν οι Ιταλοί. Μέχρι τώρα μας το απαγόρευαν για να συγκροτηθούμε καλύτερα και να οργανώσουμε την τροφοδοσία μας, που ήταν τόσο φτωχή και σπάνια. Οι αντάρτες πετούν από χαρά, δε βλέπουν την ώρα που θα δώσουν το μάθημα στους κοκορόφτερους. Από μέρες τώρα είμαστε έτοιμοι και παραμονεύουμε.

Τη νύχτα στις 26-27 του Ιούλη παίρνουμε την πληροφορία από τον Βρονταμά, πως το πρωί ο διαβόητος Φεστούτσι θα κινιόταν από το Γεράκι, όπου βρισκόταν, προς Ζούπενα. Επρόκειτο για γνωστό τρομοκράτη Καραμπινιέρο που ήταν διοικητής της Λακωνίας-Αρκαδίας-Μεσσηνίας και καυχιόταν πως είχε πνίξει πολλές και δυνατές επαναστάσεις.

Στο Γεράκι πήγε με ένα λόχο Ιταλών για να κηδέψει και να κλάψει απαρηγόρητα τον αγαπημένο του φίλο Παναγιώτη (Πουλέα), πασίγνωστο Ιταλορουφιάνο και δεξί χέρι του, που τον σκότωσε το αντάρτικο προ ημερών.

Με τις πληροφορίες που πήραμε, ξεκίνησα με 28 παλικάρια για το χάνι Μαρουντά, προς το δρόμο Ζούπενας-Γεράκι, που θα μας περίμενε μαχητική ομάδα με το συναγωνιστή  Γ. Ατζακλή. Ο συναγωνιστής Κ. Απαλοδήμας πήγε στον Κοσμά να ειδοποιήσει και να φέρει μερικά όπλα κυνηγετικά και γράδες, θα έρχονταν σε ενίσχυση αν προλάβαιναν.

Μόλις χάραξε βρισκόμασταν στο χάνι Μαρουντά, θα ήτα 8 η ώρα, όταν ο παρατηρητής βλέπει τη φάλαγγα του Ιταλού να προχωρεί προς Κοσμά. Χωρίς να χάνουμε στιγμή, μέσα από κλαριά και ρεματιές, τραβήξαμε προς τον Κοσμά, για να περάσουμε σε κατάλληλο μέρος, που με προηγούμενο σχέδιο είχαμε αναγνωρίσει. 

Με ταχύτητα που θα ζήλευαν και οι δρομείς, φτάσαμε 10 λεπτά έξω από τον Κοσμά, στη θέση Σταυρός και αρχίσαμε την οργάνωση της ενέδρας. Εκεί ήλθε και ο συναγωνιστής  Απαλοδήμας με 15 περίπου Κοσμίτες και ανάμεσά τους τον πρόεδρο Λαμπρόγιαννη, σε λίγα λεπτά είμαστε έτοιμοι.

Μια ανυπομονησία διακρίνει όλους μας, εγώ ομολογώ πως έχω κάποια αγωνία. Οι περισσότεροι αντάρτες είναι ΕΠΟΝίτες που πριν λίγο πιάναν τουφέκια στα χέρια τους. Η στάση τους όμως και το πρόσωπό τους δείχνουν αποφασιστικότητα.

Όχι δεν μπορεί κανείς να αμφιβάλλει για το αποτέλεσμα. Πλησιάζει η ώρα 11 και η Ιταλική φάλαγγα φαίνεται.

Η εμπροσθοφυλακή μπαίνει στον κλοιό μας, κρατάμε και την αναπνοή μας ακόμα. Λίγο ακόμη και όλο εκείνο το σκυλολόϊ  θα είναι μέσα στη φάκα. Ο πρώτος είναι τώρα 15 μόλις μέτρα από το οπλοπολυβόλο μας. Μια ριπή, αυτό είναι το σύνθημα, τα πυρά γενικεύονται. Τα διαλεχτά παιδιά του Ντούτσε  το βάνουν στα πόδια και άλλα έχουν κιόλας πέσει στη γη. Κατρακυλά από το άλογό του και ο Φεστούτσιο τραυματισμένος, φωνάζει, ουρλιάζει κυριολεκτικά, απειλεί και ενθαρρύνει. Τους λέει: «Μερικοί κατσικοκλέφτες είναι, επάνω τους σφαίρες δεν έχουν». Προσπαθούν να σπάσουν τον κλοιό, αλλά η τανάλια είναι καλά σφιγμένη.

Πιάνουμε τους πρώτους αιχμαλώτους. Τρέμουν κυριολεκτικά. Μας κοιτάζουν περίεργα, τρίβουν τα μάτια τους, μας περίμεναν άγριους και απαίσιους στην όψη. Έτσι τους έλεγαν. Η μάχη συνεχιζόταν όταν από νότια ακούω φωνές και αντάρτες καταϊδρωμένους να τρέχουν να προλάβουν το πανηγύρι. Είναι ο Λεβεντάκης, ο Κονταλώνης, ο Μακρής με τους λεβέντες τους. Από τη στιγμή αυτή η μάχη γίνεται πανηγύρι. Γελάμε με τους Ιταλούς, και ένας-ένας αφήνει το  τουφέκι του και με ψηλά τα χέρια ανεβαίνει.

Η μάχη βάστηξε δύο ώρες. Ρωτάμε τους αιχμαλώτους που είναι ο Φεστούτσι. Σκοτώθηκε μας λένε και δείχνουν το ματωμένο κουφάρι του. Τον έχει γαζώσει κυριολεκτικά το οπλοπολυβόλο. Μερικοί από τους Ιταλούς τον πατούν στο κεφάλι. Το κάνουν για να μας εξευμενίσουν ή και αυτοί μισούν το απαίσιο αυτό κτήνος που προσωποποιούσε το μαύρο ιταλικό φασισμό; Ίσως και τα δύο. 
Θα ήταν παράλειψη αν δεν τόνιζα τον ηρωισμό που δείξαν τα κορίτσια του Κοσμά. Δέναν τραυματίες, κουβαλούσαν νερό, μοίραζαν σφαίρες, κουβαλούσαν τα λάφυρα.

Η μάχη είχε τελειώσει, δε γλύτωσε κανείς τους, γίνεται το μέτρημα. Δικές μας απώλειες καμιά, Ιταλοί: 32 νεκροί, 36 τραυματίες και ένας ανθυπολοχαγός, αιχμάλωτοι 45 στρατιώτες, 3 αξιωματικοί, λάφυρα 85 αραβίδες, 5 αυτόματα, 12 οπλοπολυβόλα με χιλιάδες πυρομαχικά, ένας βαρύς όλμος και δύο ασύρματοι. Τέλος αρκετά τρόφιμα, ιματισμός και τα 200 σφάγεια που κουβαλούσαν.

Ο επίλογος γράφεται με την απελευθέρωση. Ο ηρωικός Κοσμάς στέκεται ρημαγμένος και εγκαταλελειμμένος από το κράτος και οι αγωνιστές που έκαναν το έπος αυτό, στριμωγμένοι στα κελιά της φυλακής και μάλιστα μια από τις κατηγορίες λέει ότι στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ο Τέλης Καραγιώργης, διερμηνέας και ρουφιάνος του Φεστούτσι.

Επίλογος

Οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στο δημοτικό σχολείο και τους περιποιήθηκαν οι Κοσμίτισες, ο Κώστας Απαλοδήμας μίλησε στους Ιταλούς αιχμαλώτους για τα δεινά του πολέμου και την υποχρέωσή μας να αμυνθούμε για την απελευθέρωση της πατρίδας μας.

Την επόμενη μέρα της μάχης ήλθαν στον Κοσμά ενισχύσεις Ιταλών από τη Ζαραφώνα και ο λόχος από τον Άγιο Βασίλη, πήραν τους τραυματίες και τους αιχμάλωτους και έφυγαν χωρίς να προβούν σε αντίποινα.

Στρατής Κουνιάς
27/7/2011

(ΠΗΓΗ: leonidion.gr)