Κατά τον Αύγουστο του 1821 οι Έλληνες είχαν αρχίσει την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Οι δε πολιορκημένοι στη πόλη Οθωμανοί κατά τη διάρκεια της νύκτας επιχειρούσαν συχνές εξόδους για εξεύρεση τροφίμων, θερισμό ή συλλογή καρπών από τα πέριξ αγροκτήματα. Όταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κλήθηκε από τους πολιορκητές σε βοήθεια και είδε τα συμβάντα διέταξε να ανοιχθεί πολεμικό χαράκωμα (γράνα) βάθους ενός μέτρου και πλάτους δύο μέτρων από τη θέση Μύτικα και το χωριό Μπεντένι μέχρι τον λόφο που βρισκόταν κοντά στο χωριό Λουκά όπου ήταν οχυρωμένος ο οπλαρχηγός Ιωάννης Δαγρές. Το όλο αυτό έργο που κάλυπτε μια απόσταση περίπου 700 μέτρων ολοκληρώθηκε με προσωπική εργασία των χωρικών της περιοχής μέσα σε τρεις ημέρες και είχε ως σκοπό την αναχαίτιση των οθωμανικών εξορμήσεων.

Κατά τη νύχτα της 9ης προς 10η Αυγούστου, ισχυρή οθωμανική δύναμη 3.000 πεζών και ιππέων εξήλθε από τη Τριπολιτσά προς τον Λουκά, με σκοπό την επίθεση κατά του σώματος του Ιωάννη Δαγρέ αλλά και τη συνηθισμένη αναζήτηση τροφών. Αφού πρώτα λεηλάτησαν αρκετά χωριά της ευρύτερης περιοχής, επιτέθηκαν με το ξημέρωμα στις δυνάμεις του Δαγρε, φέρνοντάς τους Έλληνες σε δύσκολη θέση. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης, διέταξε τους Πλαπούτα, Δημήτριο Δεληγιάννη, Παπαζαφειρόπουλο και Χριστόπουλο καθώς και Τριπολιτσιώτες ενόπλους να καταλάβουν θέσεις εντός της τάφρου ( γράνας ) ενώ τοποθέτησε άλλες δυνάμεις πίσω από τους φράκτες των αμπελιών κινητοποιώντας παράλληλα και έτερα στρατεύματα. Συν τοις άλλοις, για να αποφορτίσει το μέτωπο της Γράνας, ζήτησε να πραγματοποιηθεί αντιπερισπασμός από τις δυνάμεις των Υψηλάντη, Αναγνωσταρά και Γιατράκων. Ενώ οι δυνάμεις του Αλή μπέη είχαν φέρει σε δεινή θέση το σώμα του Δαγρέ, αντιλήφθηκαν την επερχόμενη παγίδα και υποχώρησαν για να μην αποκοπούν, στη Γράνα όμως βρήκαν μπροστά τους Έλληνες ένοπλους ενώ ταυτόχρονα απειλούνταν και από τις δυνάμεις του Δαγρέ που τους καταδίωκαν.

Την κατάσταση για τους Οθωμανούς βελτίωσε προσωρινά το ιππικό που στάλθηκε για να ενισχύσει τον Αλή μπέη. Όταν η κατάσταση χειροτέρευσε για τους Οθωμανούς, εκείνοι προσπάθησαν να διέλθουν την τάφρο, όμως τόσο το ιππικό όσο και το πεζικό τους υπέστησαν βαριές απώλειες σε αυτή την προσπάθεια. Ταυτόχρονα, νέες οθωμανικές δυνάμεις εξήλθαν από την Τριπολιτσά με σκοπό να ενισχύσουν τους συμπολεμιστές τους που είχαν πραγματοποιήσει την νυχτερινή εξόρμηση και με αυτό τον τρόπο η σύγκρουση γενικεύτηκε με το σχηματισμό δύο μετώπων. Ο Κολοκοτρώνης, ακολουθούμενος από τη σωματοφυλακή του, γυρνούσε από το ένα μέτωπο στο άλλο, εμψυχώνοντας και ενθαρρύνοντας τους πολεμιστές. Τελικά, οι οθωμανικές δυνάμεις κάμφθηκαν με επακόλουθο την άτακτη φυγή τους προς την Τριπολιτσά.

Κατά τη διάρκεια της μάχης, οι Οθωμανοί υπολογίζεται ότι έχασαν περίπου 400 άνδρες, οι περισσότεροι εκ των οποίων σκοτώθηκαν κατά την αποτυχημένη προσπάθεια διάβασης της Γράνας. Κατά τον Κόκκινο, αυτό οφείλεται στο γεγονός πως φοβούμενοι την περικύκλωση, πολλοί από τους Οθωμανούς προσπάθησαν να διαπεράσουν τη Γράνα τρεπόμενοι σε άτακτη φυγή και χωρίς να έχουν ως πρώτο στόχο την σύγκρουση. Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγονταν αρκετοί επιφανείς Οθωμανοί όπως ο Αβδούλ μπουλούκμπασης (γιος του Σεήχ Ταχήρ εφέντη) και ο Καμπέρ Κεχαγιάς ενώ και ο ίδιος ο Αλή μπέης, απεβίωσε τρεις ημέρες αργότερα ένεκα των τραυμάτων που αποκόμισε κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης. Παράλληλα, εγκαταλείφθηκαν στο πεδίο της μάχης και όλα τα οχήματα με τα ζώα και τα τρόφιμα που είχαν αποκομισθεί από τις λεηλασίες εκείνης της ημέρας.

Από ελληνικής πλευράς, σκοτώθηκαν τριάντα ένοπλοι, μεταξύ των οποίων και ο αδελφός του Ιωάννη Δαγρέ, Θανάσης. Υπήρξαν αρκετοί τραυματίες, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονταν ο Αποστόλης Κολοκοτρώνης αλλά και ο Γεώργιος Ντρίτσας, ο οποίος κατέληξε λίγες ημέρες αργότερα.

Η επιτυχής έκβαση της μάχης αυτής για τις ελληνικές δυνάμεις, συνέτεινε τα μέγιστα στην επιτάχυνση της μετέπειτα κατάληψης της Τριπολιτσάς από τους επαναστάτες[1]. Οι Οθωμανοί υπέστησαν σημαντικές απώλειες και υπήρξε κατακόρυφη πτώση του ηθικού ενώ καίριο πλήγμα ήταν η απώλεια κάθε περαιτέρω δυνατότητας για εξεύρεση προμηθειών από τα γύρω χωριά καθώς τώρα πια ο κλοιός είχε στενέψει[6]. Από την άλλη πλευρά, ο Δημήτριος Υψηλάντης με ημερήσια διαταγή του (στις 31 Αυγούστου 1821) απένειμε δημόσιο έπαινο στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη για το στρατήγημά του αλλά και στους Έλληνες που συμμετείχαν στη μάχη αυτή.

Πώς περιγράφει τη μάχη της Γράνας ο Κανέλλος Δεληγιάννης

Κατά τάς αρχάς του Αυγούστου άπηλπισμένοι υπάρχοντες οί Τούρκοι έκ της τρομεράς εκείνης πείνας απεφάσισαν και έξήλθον διά νυκτός έκ Τριπολιτσάς, υπέρ τάς τρεις χιλιάδας και άπήλθον αίφνης εις τό χωρίον Λουκά (προτροπή ενός χωρικού του οποίου είχον αίχμάλωτον την οικογένειαν έξ γυναικόπαιδα, όστις τους άνήγγειλεν ότι εκεί είχαν συνάξει τροφάς του στρατοπέδου διά νά άρπάσουν).

Φθάσαντες λοιπόν εκεί, ευρέθη ό Κοκώνης μέ 37 στρατιώτας και τούς έκτύπησεν, άλλ' ολίγοι όντες δεν ήδυνήθησαν νά άνθέξουν και μετ' όλίγην στιγμήν διεσώθη ό Κοκώνης πολεμών μ' άλλους επτά εις εν βαθύ σπήλαιον. Οι δε λοιποί εφονεύθηκαν πολεμούντες. Αρπάσαντες λοιπόν όσον αλεύρι, σιτάρι και τυρί ήδυνήθησαν νά σηκώσουν και πέντε αιχμαλώτους, προτού εξημερώση έπανήλθον εις Τριπολιτσάν. Βλέποντες ήμείς αυτήν τήν τολμηράν έπιδρομήν συνυπακουσθέντες όλοι οί οπλαρχηγοί μετά της Γερουσίας, υπεχρεώσαμεν τον Χριστακόπουλον και τον όπλαρχηγόν της Τριπολιτσάς Κίντζιον, νά συνάξουν όλους τους κατοίκους των χωρίων εκείνου του μέρους μέ πτυάρια και άξίνας, νά κάμωμεν ένα χάνδακα εις τήν θέσιν λεγομένην Μύτικα, τήν στενωτέραν του κάμπου. Ύπήγομεν εκεί, έδιορίσαμεν τό μέρος, τους έδώσαμεν τό σχέδιον μέ ποίον τρόπον νά γίνη και αμέσως έσύναξαν μετά του Β. Χριστακόπουλου υπέρ τους χιλίους άνδρας εργατικούς και εντός μιας εβδομάδος τον έκαμαν έτοιμον και όχυρώτερον άπ΄ ό,τι ήλπίζαμεν, τον όποίον ώνομάσαμεν Γράναν και κατέστη Ιστορική ονομασία. Έδιορίσαμε λοιπόν διαρκείς φύλακας και υπήγαινον όλας τάς νύκτας και έφύλαττον, ώστε αν άπεράσουν οί Τούρκοι, νά μας ειδοποιούν αμέσως. Τήν πέμπτην ήμέραν μάς ειδοποιούν κατεπειγόντως, ότι υπέρ τάς οκτώ χιλιάδας Τούρκοι, ιππείς τε και πεζοί, ως έγγιστα, μ' όσα φορτηγά ζώα έμενον ως τότε εις τήν Τριπολιτσάν, έξήλθον μετά τό εσπέρας και φθάσαντες εις τό άνατολικόν μέρος της Γράνας εκείνης άπέρασαν εις τό άκρον συσσωματωμένοι καί άπό τήν πληθύν των ζώων και από τό σκότος (επειδή ήτον άσέληνος) δεν είδον μήτε εννόησαν ότι ύπήρχεν έκεί γράνα, και διευθύνθησαν εις τά χωρία Τζιπιανά, Σάγκα, Κακούρι καί λοιπά, διά νά άρπάσουν τροφάς, τάς οποίας είχομεν συνηγμένας έκεί διά τό στρατόπεδον. Φθάσαντες έκεί και μή υπαρχούσης ουδεμιάς αντιστάσεως τάς έσύναξαν όλας, όλην έκείνην τήν νύκτα, καί δύο ώρας πριν άνατείλη ό ήλιος έξεκίνησαν εκείθεν καταφορτωμένοι νά επιστρέψουν εις Τριπολιτσάν.

Προ του μεσονυκτίου μας ειδοποίησαν αί φυλακαί την εκείθεν διάβασιν των Τούρκων και αμέσως άνεχώρησεν ό αδελφός μου Δημητράκης μέ τον Κίντζιον μέ έπέκεινα τών χιλίων εξακοσίων και φθάσαντες κατέλαβον την Γράναν και οχυρώθηκαν καλώς και έπερίμενον την έπιστροφήν τών Τούρκων. Προτού εξημερώση ειδοποίησα όλους τους οπλαρχηγούς του στρατοπέδου δια νά είναι έτοιμοι διά την προσεγγίζουσαν μάχην.΄Οθεν προ της ανατολής του ηλίου έφθασεν ή εμπροσθοφυλακή τών Τούρκων εις την Γράναν 500 ιππείς και χίλιοι πεζοί. Συγχρόνως έξήλθον καί έκ τής Τριπολιτσάς άπαντες οι δυνάμενοι νά φέρουν όπλα από τήν θύραν του Μισθρός, του Λεονταρίου και τής Καρύταινας καί ήρχισαν νά συγκρούωνται μέ διάφορα Ελληνικά στρατιωτικά σώματα νά έμπορέσουν νά φέρουν άντιπερισπασμόν νά μην δυνηθούν όλα τά σώματα νά τρέξουν επικουρία εις τήν Γράναν. ΄Ωστε ή μάχη έγενικεύθη άπό τό εν άκρον του στρατοπέδου έως τό άλλο και οί κανονοβολισμοί καί τουφεκοβολισμοί ακατάπαυστοι. Εγώ δέ άμα είδοποιήθην ότι έφθασεν ή τουρκική εμπροσθοφυλακή εις τήν Γράναν, παραλαβών όλους ανεξαιρέτως τους έναπολειφθέντας στρατιώτας μας υπέρ τους 600 καί έπέκεινα τών 300 άπό του Παπατσώνη, τό όλον 1.000 έγγιστα, έτρεξα δρομαίως καί έφθασα εκεί προτού φθάση τό κέντρο τών Τούρκων καί κατέλαβον τήν άριστεράν πτέρυγαν προς τό μέρος του Μπεντενακίου, καί ένωθέντες μετά του αδελφού μου και Κίντζιου άπετελέσαμεν ίσχυράν τήν άμυναν. Προτού φθάσω έγώ, έφώρμησεν ή εμπροσθοφυλακή τών Τούρκων άπαξ, δις καί τρις νά άπεράση τήν Γράναν άλλ' εύρεν τοσαύτην καί τοιαύτην άντίκρουσιν, ώστε δεν ήδυνήθη νά προχωρήση ούδ' έν βήμα καί ώπισθοπόρησε.΄Αμα δέ έφθασε καί τό κέντρον καί ή οπισθοφυλακή έκαμαν δύο καί τρεις απόπειρας διαβάσεως, άλλ' ίδόντες προφανή τήν καταστροφήν τους, απεφάσισαν καί εξεφόρτωσαν όλα τά ζώα τα όποία είχον φορτωμένας τροφάς• βλέποντες δέ και ημείς την μανίαν καί άπελπισίαν, ην είχον ν' άπεράσουν και δια να μην χάσωμεν πολλούς στρατιώτας εις τοιαύτην συμπλοκήν, διετάξαμεν τούς στρατιώτας καί άπεσύρθησαν από την δεξιάν πλευράν καί τους άνοίξαμεν μικράν τινα δίοδον καί ούτως έφορμήσαντες τυφλοίς όμμασι ήναψεν ό τουφεκοβολισμός, αί φωνές, αί κραυγαί καί ό κονιορτός είς την Γράναν εκείνην καί ουδείς έβλεπεν ή ήκουε τί έγίνετο από τό άκατάπαυστον πύρ μήτ' ήδύνατο να διακρίνη την νίκην ένεκα του πυκνού καπνού καί τού κονιορτού. Αλλά μετά παρέλευσιν μιάς σχεδόν ώρας συμπλοκής τρομεράς καί καταπλητικής διέβησαν όσοι έμειναν ζώντες άνευ τροφών καί φορτηγών ζώων ήμιθανείς καί φθάσαντες εις του Μαντζαγρά καί άνταμωθέντες μέ τους έκ Τριπολιτσάς εξελθόντες εισήλθον έντρομοι καί εις τελείαν άπόγνωσιν. Ο δέ Κολοκοτρώνης άμα είδοποιήθη παρ' ημών την έκ της Γράνας διάβασιν τών Τούρκων παραλαβών 150, ώς έγγιστα, στρατιώτας Ιππείς τε καί πεζούς ύπήγε την πρωίαν εκείνην καί έστάθη άνωθεν του χωρίου Μπετενάκι, ήμισείαν ώραν περίπου μακράν της Γράνας εις εν ύψηλόν λοφίδιον να βλέπη μέ τό κιάλι, (ώς έλεγε τότε), τά κινήματα τών έχθρών άπλούς θεατής, χωρίς νά κατέβη κάτω ούδ' έν βήμα νά δώση μικράν τινα έπικουρίαν, ούδ' έλαβε μέρος είς εκείνην την τρομερήν καί άπελπιστικήν μάχην. Άλλ' ήδη οί αναιδείς καί αισχροί κόλακες προσπαθούν είς τάς ψευδοϊστορίας τής Χαλιμάς μέ τάς δάφνας τής νίκης εκείνης νά τον στολίσουν, τήν οποίαν ούτε αμέσως ούτε εμμέσως έλαβε μικρόν τι μέρος. Καί εάν έζούσεν ήθελε έντραπή.

Βεβαίως καί αυτός καί ήθελεν εξυβρίσει τούς τοιούτους αναίσχυντους συκοφάντας του, οίτινες τον ονομάζουν καί άνθρωπον τής Επαναστάσεως καί γενικόν άρχηγόν τής εποχής εκείνης, καί ότι αυτός διέταττε τότε όλους τούς αρχηγούς τής Πελοποννήσου!

Πηγές: el.wikipedia.org, Κανέλλου Δεληγιάννη «Απομνημονεύματα».