Μία από τις πιο ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας έγραψε στο Αργυρόκαστρο η IV Μεραρχία Πελοποννήσου το 1940 όταν, στις 8 Δεκεμβρίου, πήρε το Αργυρόκαστρο. Η IV Μεραρχία Πελοποννήσου ξεκίνησε από την Τρίπολη στις αρχές Νοεμβρίου 1940 και αφού ολοκλήρωσε την επιστράτευσή της, μετακινήθηκε στο Ναύπλιο στις 19 Νοεμβρίου 1940 και από εκεί στην Καλαμπάκα. Υπό τον Υποστράτηγο Στεργιόπουλο Λεωνίδα, αφού ολοκλήρωσε την επιστράτευσή της στο Μωριά, έφτασε στο Αλβανικό μέτωπο στις 6 Δεκεμβρίου 1940, όπου τέθηκε υπό τη διοίκηση του Α’ Σώματος Στρατού και προωθήθηκε στην περιοχή Καστάνιανη – Κεράσοβο. Αφού συνέτριψε την Ιταλική αντίσταση που συνάντησε στην περιοχή Σούβλιανης, εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου 1940 με κύριο αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της γραμμής Ράχη Κανάτια-ύψωμα 1505-Λαζαράτι, επιτιθέμενη στην κατεύθυνση Μακρύκαμπος-Σοπότι-Κεσιάγι, και δευτερεύοντα αντικειμενικό σκοπό με παράλληλη ενέργεια την κατάληψη της γραμμής Σκαρφίτσα-Μάλι Λέχνικουτ- Μασκουλέρι, επιτιθέμενη στην κατεύθυνση Πέζα-Ελευθεροχώρι-Ράχη Κανάτια-Πιλόι.

Η κίνηση της Μεραρχίας για την κατάληψη των αντικειμενικών σκοπών ήταν απίστευτα δυσχερής, λόγω των δυσμενέστατων καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν, με πολικό ψύχος και σφοδρή χιονοθύελλα, επί ορεινού και δύσβατου εδάφους που στερούνταν παντελώς οδικού δικτύου.

Το απόγευμα της 7ης Δεκεμβρίου 1940, το 8ο Σύνταγμα της Μεραρχίας, κινούμενο δυτικώς του προς Αργυρόκαστρο άξονα, δημιούργησε ισχυρό προγεφύρωμα προ της Δερβιτσάνης.

Προελαύνοντας με αποφασιστική ενέργεια η εμπροσθοφυλακή του 8ου Συντάγματος, μέσα σε σφοδρή χιονοθύελλα και με επικεφαλής τον ίδιο το Συνταγματάρχη Παπαθανασίου, εισήλθε θριαμβευτικά στη Δερβιτσάνη όπου εκτυλίχθησαν συγκλονιστικές στιγμές: στην είσοδο της πόλης, μέσα στη χιονοθύελλα, περίμεναν 700 περίπου νέοι της Δερβιτσάνης που υποδέχτηκαν τους Έλληνες στρατιώτες κρατώντας Ελληνικές Σημαίες, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη» και τον εθνικό ύμνο….

Το 8ο Σύνταγμα συνέχισε τη θυελώδη προέλασή του και αργά τη νύχτα κατέλαβε το χωριό Λαζαράτι. Στο μεταξύ, το 11ο Σύνταγμα της Τρίπολης κατέλαβε το ύψωμα Σοπότι και το 9ο Σύνταγμα της Καλαμάτας κατέλαβε το ύψωμα Ράχη Κανάτια, δημιουργώντας έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από το Αργυρόκαστρο. Οι Ιταλοί εκκένωσαν άμεσα το Αργυρόκαστρο προκειμένου να αποφύγουν την ολοκληρωτική καταστροφή, συμπτυσσόμενοι στα υψώματα βόρεια της πόλης. 

Είναι τέτοιος ο τρόμος που διακατέχει τους Ιταλούς, που καταστρέφουν οπισθοχωρώντας τη γέφυρα του ποταμού Βελίτσα γιατί φοβήθηκαν ότι ο Ελληνικός Στρατός θα τους καταδιώξει προκειμένου να τους συντρίψει ολοκληρωτικά!.

Τα χαράματα της 8ης Δεκεμβρίου 1940 η IV Μεραρχία του Μωριά εισέρχεται στο Αργυρόκαστρο, προκαλώντας θύελλα ενθουσιασμού στον Ελληνισμό της πόλης. Οι Έλληνες κάτοικοι του Αργυροκάστρου είχαν σημαιοστολίσει την πόλη και είχαν ξεχυθεί στην πόλη υποδεχόμενοι μέσα σε παραλήρημα ενθουσιασμού τον απελευθερωτή Ελληνικό Στρατό από το Μωριά, που πραγματοποίησε θριαμβευτική παρέλαση στον κεντρικό δρόμο της πόλης με επικεφαλής τον ίδιο το Διοικητή της IV Μεραρχίας Υποστράτηγο Στεργιόπουλο. Επακολούθησε δοξολογία στον καθεδρικό Ναό του Αργυροκάστρου, στον οποίο χοροστάτησε ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, ο οποίος υπήρξε και μέλος της προσωρινής κυβέρνησης της Βορείου Ηπείρου το 1913. Οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν κατά τη δοξολογία μέσα στον καθεδρικό Ναό του Αργυροκάστρου υπήρξαν συγκλονιστικές, καθόσον μέχρι και ο Μητροπολίτης ξέσπασε σε λυγμούς την ώρα που έδινε τη Θεία Κοινωνία στον Διοικητή της Μεραρχίας Υποστράτηγο Στεργιόπουλο. Την ίδια στιγμή, η κατάληψη του Αργυροκάστρου προκάλεσε παραλήρημα ενθουσιασμού σε ολόκληρη τη χώρα, όπου χτυπούσαν χαρμόσυνα οι καμπάνες σε όλες τις πόλεις και τα χωριά...

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΤΟ ΤΕΠΕΛΕΝΙ

Στις 11 Δεκεμβρίου 1940 η Μεραρχία κατέλαβε με ηρωική έφοδο τα υψώματα νότια του Μάλι Σπατ. Στις 15 Δεκεμβρίου 1940 η Μεραρχία διατάχθηκε να επιτεθεί και να καταλάβει το Τεπελένι και την κοιλάδα του ποταμού Σιουσίτσα, αλλά δέχτηκε τις λυσσώδεις επιθέσεις των Ιταλών. Αφού συνέτριψε τις Ιταλικές επιθέσεις, την 17η Δεκεμβρίου 1940, μέσα σε σφοδρή χιονοθύελλα και πολικό ψύχος, η Μεραρχία της Τρίπολης επιτέθηκε στα υψώματα του Τεπελενίου. Η επίθεση συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες κάτω από δραματικές καιρικές συνθήκες, που είχαν σαν αποτέλεσμα την πρόκληση μεγάλου αριθμού παγοπληξιών στους στρατιώτες και αθρόους θανάτους στα άλογα και τα μουλάρια της Μεραρχίας. Η μάχη στον ορεινό όγκο του Τεπελενίου ολοκληρώθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1940, όταν η Μεραρχία κατέλαβε και το χωριό Νιβίτσα, όπου αιχμαλώτισε ένα ολόκληρο Ιταλικό Τάγμα 580 αλπινιστών.

Οι απώλειες όμως της Μεραρχίας στο Τεπελένι ήταν τεράστιες. Κάθε ημέρα η Μεραρχία έχανε από τη μάχη και τα κρυοπαγήματα 200 περίπου άνδρες. Οι συνολικές απώλειες της Μεραρχίας Πελοποννήσου από την 6η Δεκεμβρίου 1940 που μπήκε στον πόλεμο μέχρι τις 28 Δεκεμβρίου 1940 που κατέλαβε τα υψώματα του Τεπελενίου ήταν 15 αξιωματικοί και 252 στρατιώτες νεκροί, 38 αξιωματικοί και 843 στρατιώτες τραυματίες από τη μάχη, 51 αξιωματικοί και 2.650 στρατιώτες ακρωτηριασμένοι από κρυοπαγήματα, ενώ πέθαναν 2.800 άλογα και μουλάρια. Έτσι η Μεραρχία μετακινήθηκε στο Αργυρόκαστρο για να ξεκουραστεί και να ανασυγκροτηθεί με νέους στρατιώτες που ήρθαν από την Πελοπόννησο.

Αφού ανασυγκροτήθηκε με νέους αξιωματικούς και στρατιώτες, προωθήθηκε πάλι στην πρώτη γραμμή την 6η Φεβρουαρίου 1940, όπου τέθηκε υπό τη διοίκηση του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (Τ.Σ.Η) στον άξονα Κλεισούρας - Ιβάν – Κορυτσάς. Στις επικές μάχες που διεξήγαγε η Μεραρχία μέχρι την εισβολή των Γερμανών τον Απρίλιο του 1940, σκοτώθηκαν εκ νέου οι περισσότεροι αξιωματικοί και στρατιώτες της. Ανάμεσα στους νεκρούς αξιωματικούς της Μεραρχίας, ήταν όλοι οι Λοχαγοί του 11ου Συντάγματος Πεζικού της Τρίπολης, οι οποίοι σκοτώθηκαν επικεφαλής των Λόχων τους στις θρυλικές εφόδους δια της λόγχης που διενήργησαν στο Τεπελένι, στην Κλεισούρα, το Μόροβα, το Ιβάν και την Κορυτσά. Όσοι επέζησαν, γύρισαν στην Αρκαδία με κρυοπαγήματα με τα πλοία του ερυθρού σταυρού στο Λιμάνι του Λεωνιδίου, στην Τσακωνιά.

Αυτό το απαράμιλλο έπος των Λοχαγών της Τρίπολης και των παλικαριών του Μοριά, το αποθανάτισε η δημοτική μούσα με το συγκινητικό τραγούδι

της Τρίπολης οι Λοχαγοί και του Μοριά οι λεβέντες, στο Τεπελένι κείτονται και στο Ιβάν κοιμούνται

(Μελέτη – Έρευνα – Δημοσίευση: Γεώργιος Θ. Πραχαλιάς, στη σελίδα του Συλλόγου Αρκάδων Φυλής στο Facebook και στο άρθρο «Η συμμετοχή της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου στο Έπος του 1940» στο Arcadia Portal, δείτε ΕΔΩ)

«ΔΕΝ ΖΗ ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ ΟΠΩΣ ΑΥΤΗΝ ΠΟΥ ΔΟΚΙΜΑΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΙ ΣΗΜΕΡΑ»

O Παύλος Παλαιολόγος έστειλε από το Αργυρόκαστρο (9 Δεκεμβρίου 1940) στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την παρακάτω ανταπόκριση (μεταφέρουμε αποσπάσματά της). Η ανταπόκριση δημοσιεύτηκε την επομένη (10 Δεκεμβρίου 1940):

«Αργυρόκαστρον, 9 Δεκεμβρίου.

Από το ελεύθερον Αργυρόκαστρον, του οποίου αξιώθηκα να πατήσω το χώμα, σας στείλω με τα μάτια γεμάτα δάκρυα πατριωτικής χαράς θερμόν χαιρετισμόν. Δεν ζη κανείς στη ζωή του συγκινήσεις όπως αυτήν που δοκίμασα από το πρωί σήμερα, πρώτην ημέραν που κατέστη δυνατή η μετάβασις εις την απελευθερωθείσαν πόλιν.

Η διαδρομή από Ιωάννινα εις Αργυρόκαστρον υπήρξε περιπετειώδης και υπό πυκνήν και αδιάκοπον βροχήν επί ενός δρόμου λασπώδους. Διασχίζομεν τα πεδία των μαχών εις την μεθόριον της Κακαβιάς…

Τα χωρία και αι κωμοπόλεις εκατέρωθεν της οδού, με ελληνικόν πληθυσμόν. Μετά τετράωρον περιπετειώδη διαδρομήν, ευρισκόμεθα την 10ην πρωινήν εις τα πρόθυρα της πόλεως… Ελισσόμενοι ανά τους λιθοστρώτους ανηφορικούς δρόμους ανερχόμεθα εκ την γραφικήν πόλιν…

Ο Μητροπολίτης Αργυροκάστρου Παντελεήμων, αναμένων εις την εξώθυραν κατασπάζεται τον Μητροπολίτην Ιωαννίνων.

Εις την αίθουσαν όπου οδηγούμεθα, ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων κάθεται εις το γραφείον οπόθεν το 1914 εκήρυξε την ένωσιν της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα και αδυνατών να συγκρατηθεί ρίπτει την κεφαλήν επί του γραφείου. Όλοι κλαίμε.

Ο Μητροπολίτης Αργυροκάστρου πρώτος λύει την σιωπήν. «Έφυγε η αγωνία και ο φόβος – λέγει – και ήλθε η χαρά… Οι συγκεντρωθέντες εις την αίθουσαν δακρύοντες ευλογούν τον Θεόν και ζητωκραυγάζουν υπέρ της Ελλάδος.

Νέοι με κυανολεύκους ταινίας εις το στήθος απευθυνόμενοι προς τους εκπροσώπους του στρατού λέγουν: «Τώρα που ήρθατε θα ριζώσετε».

Εις τα παράθυρα των οικιών κυματίζει η κυανόλευκος… Τα στρατεύματά μας διερχόμενα διά της πόλεως προς συνέχισιν της προελάσεώς των χαιρετίζονται ενθουσιωδώς υπό του ελληνικού στοιχείου, το οποίον πανηγυρίζει το εθνικόν Πάσχα του…».

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΣΤΟΝ ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΤΥΠΟ

«Καθημερινή» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Τα ελληνικά στρατεύματα, μετά νικηφόρους αγώνας, εισήλθον χθες εις το Αργυρόκαστρον. Νίκη!..».

«Ακρόπολις» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Τα ελληνικά στρατεύματα απελευθέρωσαν χθες και το Αργυρόκαστρον. Το χαρμόσυνον άγγελμα μετεδόθη εις ολόκληρον την Ελλάδα διά κωδωνοκρουσιών. Πρωτοφανείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού».

«Αθηναϊκά Νέα» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Η κατάληψις του Αργυροκάστρου. Σήμερον θα τελεσθεί εκεί δοξολογία. Θα χοροστατήσει ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων. Οι Ιταλοί υποχωρούν εις ολόκληρον το μέτωπον».

«Νέα Ελλάς» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Το Αργυρόκαστρον κατελήφθη. Ο στρατός μας εισήλθεν την μεσημβρίαν. Με παραλήρημα ενθουσιασμού υψώθη η κυανόλευκος. Ολόκληρος η πόλις παρουσιάζει πανηγυρικήν όψιν. Τεραστία η σημασία της Νέας Μεγάλης Νίκης.

«Ασύρματος» (9 Δεκεμβρίου 1940): «Το Αργυρόκαστρον πλέει εις το γαλανόλευκον. Η ορμή του στρατού μας συνέτριψε τους επιλέκτους της ιταλικής μονάδας. Διά μέσου υψηλών ορέων τα ελληνικά στρατεύματα συνεχίζουν την προέλασίν των».