Κάθε χρόνο τιμάται στο Χρυσοβίτσι η πρώτη ελεύθερη επαναστατική και πολιτική διοίκηση των Ελλήνων. Διαβάζοντας τα γεγονότα, συνειδητοποιώ ότι ίσως -και δεν είναι ασφαλώς η πρώτη φορά αυτή- είμαστε κάπως υπερβολικοί στους χαρακτηρισμούς μας. Διότι αυτό που ουσιαστικά έγινε στο Χρυσοβίτσι ήταν ένας «καλός λογαριασμός» προκειμένου να συνεχισθεί η επανάσταση, η οποία κινδύνευε με διάλυση. Το σημαντικό, δηλαδή, ήταν ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ο Δεληγιάννης έλυσε τα χέρια του Γέρου του Μοριά, του δόθηκε η αρχιστρατηγία και με αυτόν τον τρόπο προχώρησε στον σχεδιασμό της άλωσης της Τριπολιτσάς. Η απόφαση δεν ήταν εύκολη για τον Δεληγιάννη, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αλλά εξαιρετικά ουσιαστική.

Το έγγραφο που υπεγράφη στις 28 Απριλίου του 1821 και με το οποίο ανακηρύχθηκε αρχιστράτηγος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ορίστηκε η πενταμελής Εφορεία με πρόεδρο τον Κανέλλο Δεληγιάννη ουσιαστικά αποτελεί την επίσημη πράξη της οργάνωσης των επαναστατημένων Ελλήνων. Κυρίως, όμως, ήταν ένας τρόπος να χωριστούν οι αρμοδιότητες των Κολοκοτρώνη και Δεληγιάννη.

Πρόκειται για ένα γεγονός που συχνά διαφεύγει της προσοχής της ιστοριογραφίας -και είναι κρίμα, διότι είναι πολύ ενδιαφέρον και στις πηγές, στα απομνημονεύματα που χρησιμοποιούμε εδώ (Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Κανέλλου Δεληγιάννη, Χρυσανθόπουλου Φωτάκου) αλλού αποσιωπάται το γεγονός (Κολοκοτρώνης), αλλού περιγράφεται κατά τη... διάθεση του συγγραφέα (Δεληγιάννης) και αλλού δίνεται με ψύχραιμη ματιά (Φωτάκος). Όπως και να 'χει, προσωπικά πιστεύω ότι ο Κολοκοτρώνης δεν θα περίμενε ένα έγγραφο για να ηγηθεί της επανάστασης. Θα περίμενε όμως έστω και την προφορική διαβεβαίωση του Κανέλλου Δεληγιάννη ότι τουλάχιστον δεν θα του δημιουργούσε προβλήματα στον σχεδιασμό του.

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΥΣΟΒΙΤΣΙ

Η επανάσταση είχε ήδη ξεκινήσει. Ενώ περίπου 6.000 επαναστάτες πολιορκούσαν το φρούριο της Καρύταινας, την 1η Απριλίου του 1821, την τρίτη ημέρα της πολιορκίας, κατέφθασε ισχυρή στρατιωτική δύναμη από την Τριπολιτσά η οποία την διέλυσε και παρά το γεγονός ότι δεν δόθηκε κάποια σπουδαία μάχη, οι Τούρκοι μετέφεραν τους έγκλειστους στην Τριπολιτσά, όπου θα ήταν ασφαλείς.

Βέβαια, στη διαδρομή ο Νικηταράς με εντολή του Κολοκοτρώνη και δύναμη 100 ανδρών σφυροκόπησε την πορεία των εγκλείστων της Καρύταινας προς το φρούριο της Τριπολιτσάς στη θέση «Φραγκόβρυσο».

Μετά την αποτυχία της πολιορκίας, οι Πλαπουταίοι κατευθύνθηκαν στη Λιοδώρα, οι Δεληγιανναίοι στα Λαγκάδια, ο Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς και ο Μπούρας στη Στεμνίτσα, ο Παπαφλέσας με τον Ηλία Μαυρομιχάλη προς τα χωριά Δημητσάνα, Στεμνίτσα και Χρυσοβίτσι. Η επανάσταση οπωσδήποτε είχε ξεκινήσει, ωστόσο δεν υπήρξε σαφής οργάνωση και τούτο προβλημάτιζε πολύ τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ο οποίος είχε αποφασίσει ότι μόνο η οργάνωση στρατοπέδου γύρω από την Τριπολιτσά και η κατάκτηση της πόλης θα έδινε δυναμική στην επανάσταση. Ωστόσο, έβλεπε ότι οι σύντροφοί του είχαν σκορπίσει στα γύρω χωριά και κατανοούσε βαθιά ότι εκείνο που προείχε ήταν η οργάνωση του αγώνα.

ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΟ ΧΡΥΣΟΒΙΤΣΙ

Πολύ προβληματισμένος, ο Κολοκοτρώνης φθάνει στο Χρυσοβίτσι και αφηγείται στα απομνημονεύματά του για το προσκύνημά του στην εκκλησία της Παναγίας:

Έκατσα, έως ότου εσκαπέτησαν με τα μπαϊράκια τους, απέ εκατέβηκα κάτου. Ήτον μία εκκλησιά εις τον δρόμον και το καθισιό μου ήτον, όπου έκλαιγα την Ελλάς. Παναγία μου, βοήθησε και τούτη την φοράν τους Έλληνες διά να εμψυχωθούν! Και επήρα έναν δρόμον κατά την Πιάνα.

Στην Πιάνα ο Κολοκοτρώνης προσπάθησε να συστήσει στρατόπεδο. Μάλιστα, αφηγείται ότι κινητοποίησε δέκα ανιψιούς του και συγκέντρωσε 300 άνδρες. Ωστόσο, ισχυρή δύναμη από την Τριπολιτσά κατέφθασε και κατέστρεψε την πρώτη αυτή προσπάθεια οργάνωσης. Στην Αλωνίσταινα ο Κανέλλος Δεληγιάννης προσπάθησε να οργανώσει στρατόπεδο, αλλά τη Μεγάλη Τετάρτη 6 Απριλίου είχε την ίδια τύχη, και μάλιστα οι Τούρκοι έκαψαν το χωριό. Ωστόσο, δεν απογοητεύτηκαν οι οπλαρχηγοί, οι οποίοι αμέσως κατέλαβαν το Λεβίδι (Καλαβρυτινοί και Τριπολιτσιώτες), το Πάπαρη (3.000 Γορτύνιοι, Λάκωνες, Μεσσήνιοι με αρχηγούς τον Κολοκοτρώνη, τον Δεληγιάννη, τον Νικηταρά κ.ά.), τη Βλαχοκερασιά (Μυστριώτες και Μανιάτες). Η κατάληψη αυτών των καίριων θέσεων αποδείχθηκε σωτήρια για την επανάσταση. Οι Τούρκοι που έκαψαν την Αλωνίσταινα δεν κατόρθωσαν να περάσουν μέσα στη Γορτυνία από το Διάσελο και επέστρεψαν στην Τριπολιτσά.

ΚΕΡΑΣΙΕΣ: ΜΙΑ ΗΤΤΑ ΠΟΥ ΦΟΒΟΤΑΝ Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ

Η ασυνεννοησία και η έλλειψη κεντρικής διοίκησης την οποία προσπαθούσε να θεραπεύσει ο Κολοκοτρώνης φανερώνονται στην καταστροφή των Κερασιών. Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, δίχως να συνεννοηθεί με τους άλλους οπλαρχηγούς, και παρά το γεγονός ότι ο Κολοκοτρώνης του είχε ζητήσει να ενωθεί μαζί του, έστησε στρατόπεδο στις Κερασιές (Βλαχοκερασιά - Αρβανιτοκερασιά), μαζί με τον Νικολόπουλο. Παρά το γεγονός ότι είχε ικανές δυνάμεις, διαλύθηκε από τουρκικό στράτευμα το οποίο κατέφθασε από την Τριπολιτσά, ενώ ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, άγνωστο για ποιον λόγο, ετράπη σε φυγή. Αντιθέτως, ο ταμπουρωμένος Αντώνης Νικολόπουλος και ο Βενετσανάκος από την Καστάνιτσα πολέμησαν πολύ γενναία, αλλά τελικώς κατατροπώθηκαν. Οι Τούρκοι έκοψαν τα κεφάλια των ηττημένων και τα πήραν ως τρόπαια στην Τριπολιτσά.

Το παραπάνω γεγονός καταδεικνύει όλους τους φόβους του Γέρου του Μοριά ότι δίχως μια ισχυρή κεντρική διοίκηση, καθείς θα ενεργούσε αυτόνομα, θέτοντας σε κίνδυνο τον κοινό σκοπό.

ΑΠΟ ΤΟ ΛΕΒΙΔΙ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Στις 14 Απριλίου οι Τούρκοι κινήθηκαν να διαλύσουν το στρατόπεδο του Λεβιδίου, καθώς είχαν αναθαρρήσει από τις τρεις συνεχόμενες νίκες τους στην Πιάνα, στην Αλωνίσταινα και στις Κερασιές. Στις 14 Απριλίου οι δυνάμεις τους κατέφθασαν στο Λεβίδι και ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του περιγράφει τα γεγονότα με κάθε λεπτομέρεια. Η συντριπτική νίκη των Ελλήνων και μάλιστα τόσο κοντά στην Τριπολιτσά στις 14 Απριλίου 1821 δικαίωσαν τις θέσεις του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ενδυνάμωσαν την πεποίθηση ότι η επανάσταση έπρεπε να οργανωθεί στην Πελοπόννησο, και συγκεκριμένα στην Αρκαδία. (Αναλυτικά για τη μάχη του Λεβιδίου δείτε ΕΔΩ σε προηγούμενο άρθρο.)

Από τα στρατόπεδα της Πιάνας - Χρυσοβιτσίου και Βαλτετσίου μεταξύ της 18ης και της 24ης Απριλίου οι Έλληνες σφυροκοπούσαν τους Τούρκους που με στρατιωτική συνοδεία πήγαιναν στη Δαβιά για να αλέσουν το σιτάρι τους. Από την Τριπολιτσά εστάλη στρατιωτική δύναμη, αλλά ο Πλαπούτας στην Πιάνα και οι Κολοκοτρώνης και Νικηταράς στο Βαλτέτσι τους κατατρόπωσαν. Στις 26 Απριλίου οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται ότι το στρατόπεδο του Βαλτετσίου είναι πολύ επικίνδυνο και αποφασίζουν να το διαλύσουν. (Αναλυτικά για τη μάχη του Βαλτετσίου δείτε ΕΔΩ σε προηγούμενο άρθρο.) Το στρατόπεδο διαλύεται και οι οπλαρχηγοί μεταβαίνουν: ο Αναγνωσταράς στο Λεοντάρι, ο Μαυρομιχάλης στη Βορδόνια, ο Γιατράκος στην Κολίνα. Ο Κολοκοτρώνης έμεινε και πάλι μόνος.

ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ - ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ: ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΠΑΘΗ

Η διάλυση του στρατοπέδου στο Βαλτέτσι δεν δικαιολογείται, σημειώνουν οι ιστοριογράφοι. Κατέδειξε, όμως, ένα σημαντικό γεγονός: ότι επιτέλους θα έπρεπε να υπάρξει οργάνωση. Στα απομνημονεύματα του Κανέλλου Δεληγιάννη, καθώς ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης δεν αναφέρει ούτε λέξη για τη σημαντική απόφαση να ηγηθεί της επανάστασης, διαβάζουμε σε γράμμα που είχε αποστείλει στους Ζαΐμη και Λόντο εκείνες τις ημέρες ότι ο ίδιος ο Δεληγιάννης έμεινε μόνος και σκέφθηκε και συλλογίσθηκε για το σπουδαίο αντικείμενο, όπως αναφέρει, και για το μέγεθος του κινδύνου και αποφάσισε ότι αν ο ίδιος επέμεινε να διευθύνει τα όπλα θα οδηγούσε την επανάσταση στην αποτυχία (Κ. Δεληγιάννης, «Απομνημονεύματα», σ. 195 κ.ε.). Μάλιστα σημειώνει ότι αποφάσισε να κάνει «εκούσια αυταπάρνηση» και να επιφορτίσει τον Κολοκοτρώνη με τη στρατιωτική διεύθυνση καθώς ήταν έμπειρος στη μάχη από νεαρός, αλλά επισημαίνει ότι αυτή του η απόφαση θα δυσαρεστούσε τους προκρίτους, διότι ο Κολοκοτρώνης δεν τους είχε συγχωρέσει για τους φόνους των κλεφτών το 1806...

Έτσι, στο Χρυσοβίτσι, όπου είχε καταφύγει ο Κολοκοτρώνης, στις 28 Απριλίου, πάρθηκε η απόφαση και υπεγράφη το έγγραφο στο οποίο αναφέρεται ότι «το γένος της επαρχίας Καρυταίνης αυτοθελήτως διορίζει αρχιστράτηγον και κεφαλήν των στρατευμάτων τον γενναιότατον και υπέρμαχον του Γένους καπετάν Θεοδωράκην Κολοκοτρώνην. Εις τούτου τας οδηγίας και προσταγάς ήσαν εις χρέος να υπακούουν, δι' ο εδίδετο η πληρεξουσιότης, αν κανένας είτε από τους στρατιώτες είτε από τους μη στρατιώτες ατακτήση, να τον παιδεύη κατά το σφάλμα του και κατά τους νόμους της πατρίδος ακωλύτως και ελευθέρως».

Το έγγραφο υπογράφουν οι: Κανέλλος Δεληγιάννης, Ανδρέας Παπαδιαμαντόπουλος, Κωνσταντίνος Υψηλάντης, Παναγιώτης Δημητρακόπουλος, Δημήτρης Παπαγιαννόπουλος, Παναγιώτης Λαλόπουλος, Λάμπρος Ροϊόπουλος, Θεόδωρος Λιαρόπουλος, Νικόλαος Μπούκουρας, Δημήτριος Πλαπούτας και Αναγνώστης Ζαφειρόπουλος.

Ο Δεληγιάννης στα απομνημονεύματά του, όμως, όταν αφηγείται το περιστατικό, επιφυλάσσει σκληρούς χαρακτηρισμούς για τον Κολοκοτρώνη και σημειώνει για την ανάληψη της αρχηγίας της επανάστασης από τον Γέρο του Μοριά ότι:

Προς περισσοτέραν εμπιστοσύνην, του έκαμα και εν έγγραφον μόνον διά τον τύπον και από μέρους δήθεν της επαρχίας, ότι τον εδιωρίσαμεν αρχιστράτηγον.

Όπως αναφέρει ο Γριτσόπουλος, καλύτερα είναι ίσως να πιστέψουμε τα γραφόμενα του Φωτάκου, ο οποίος είναι ο πιο ψύχραιμος από όλους: «Ο Κανέλλος Δεληγιάννης είδεν ότι δεν εγίνετο πλέον αλλέως, εκινήθη από πατριωτισμόν και επαρέδωσε τα άρματα της επαρχίας Καρύταινας όλ εις τον Κολοκοτρώνην. Του έγινε και την 28ην Απριλίου έγγραφον από τους ευρεθέντας εκεί πολιτικούς και στρατιωτικούς και τον ωνόμασαν αρχιστράτηγον της Καρύταινας».

Με την ανάληψη της αρχιστρατηγίας από τον Κολοκοτρώνη και τη δημιουργία της Εφορείας υπό τον Κανέλλο Δεληγιάννη, η επανάσταση άρχισε να οργανώνεται. Ο Κολοκοτρώνης επίσημα πλέον μπορούσε να αναπτύξει τους στρατηγικούς τους στόχους, αλλά και να οργανώσει τα στρατόπεδα και τους πολεμιστές του οι οποίοι, αξίζει να σημειωθεί, στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν είχαν ξαναπιάσει τουφέκι στα χέρια τους...

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΟΡΓΑΝΩΝΕΤΑΙ

Ο Κανέλλος Δεληγιάννης ορίστηκε επικεφαλής του ειδικού σώματος ανεφοδιασμού που ονομάστηκε Εφορεία. Η Εφορεία ήταν πενταμελής και τα άλλα μέλη ήταν οι Νικόλαος Ταμπακόπουλος, Σπύλιος Κουλάς, Δημητράκης Παπαγιαννόπουλος, Γεώργιος Δημητρακόπουλος. Με έγγραφό της στις 30 Απριλίου ζητεί από τους κατοίκους της Καρύταινας να δώσουν τη συγκομιδή τους για τον αγώνα.

Από την πλευρά του, ο Κολοκοτρώνης αμέσως μετά την ανάληψη της αρχηγίας διαίρεσε το ένοπλο σώμα της επαρχίας της Καρύταινας σε τμήματα: εκείνο των Λιοδωρησίων το ανέλαβε ο Δημήτρης Πλαπούτας ο οποίος στρατοπέδευσε στην Πιάνα. Το άλλο τμήμα, των βουνήσιων και καμπήσιων, το εμπιστεύτηκε στον Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλο και στρατοπέδευσε στο Χρυσοβίτσι.

Το τρίτο τμήμα που αποτελείτο από Ακοβίσιους και Λαγκαδινούς ανατέθηκε στον Δημητράκη Δεληγιάννη και επίσημα. Αμέσως ο Κολοκοτρώνης υποχρέωσε την επαρχία Καρύταινας να μισθώσει 300 Μανιάτες. Συνολικά, είχε οργανώσει περίπου 2.000 άνδρες. Στη συνέχεια, οργάνωσε και το στρατόπεδο του Βαλτετσίου. Όπως λέει ο ίδιος, έγραψε στο Λεοντάρι να έλθουν «να πιάσουμε το Βαλτέτσι» και πραγματικά συγκεντρώθηκαν 1.200 άνδρες στο πιο νευραλγικό σημείο, λίγο έξω από την Τριπολιτσά, Μεσσήνιοι και Λάκωνες, αποφασισμένοι, πλέον, υπό τη διοίκηση του Κολοκοτρώνη, να μην φοβηθούν το κακό προηγούμενο του Βαλτετσίου.

Έτσι, με τέσσερα στρατόπεδα σε Πιάνα, Χρυσοβίτσι, Βαλτέτσι και Βέρβενα οι ελληνικές δυνάμεις μπορούσαν να έχουν τον έλεγχο των κινήσεων των Τούρκων που έβγαιναν από την Τριπολιτσά προς Μεσσηνία και Γορτυνία. Και το σχέδιο του Κολοκοτρώνη άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά.

Για το τέλος, οι οδηγίες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη για την οχύρωση του Βαλτετσίου στους διστακτικούς. Ο λακωνικός του λόγος και η διαβεβαίωση που δίνει στο τέλος έχει κάτι το δυναμικό, το σίγουρο, το καθησυχαστικό συνάμα. Διόλου άδικα υποχώρησε ο Κανέλλος Δεληγιάννης μπροστά στη δυναμική του Κολοκοτρώνη ο οποίος από την αρχή του αγώνα είχε αποφασίσει τα βήματα που θα ακολουθούσε:

«Να φτιάσετε τα ταμπούρια κλειστά. εις την άκρην του χωριού ήτον μιαν εκκλησιάν, να γενή ταμπούρι, καθώς και δύο καταρράχια που εδιαφέντευαν το χωριό, όπου αν έλθουν Τούρκοι να κλησθείτε μέσα. Μου απεκρίθησαν εκείνοι -Χανόμεθα.

Εσείς κλεισθήτε κι εγώ σας έρχομαι μεντάτι.

Γαλανιάδη Εύα