Στη σημερινή εποχή που σπανίζουν οι άνθρωποι που μπορούν να εμπνεύσουν τους πολλούς και να τους συνασπίσουν κάτω από μια ιδέα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ανθρώπους που κατόρθωσαν ακριβώς αυτό: να κάνουν, δηλαδή, τη μονάδα χιλιάδα. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε πορευόμενος μόνος του στην πρώτη μαραθώνια πορεία ειρήνης το 1963 και με το παράδειγμά του κινητοποίησε πολλούς ώστε να διεκδικήσουν μια ειρηνική και δίκαιη κοινωνία.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης είναι το σύμβολο κάθε ανθρώπου που αγωνίζεται για την ειρήνη και τη δημοκρατία, δύο αιώνιες αξίες, δύο «ουσίες» που εξακολουθούν να αποτελούν αιτήματα των κοινωνιών μας παγκοσμίως, σε μικρότερο ή και μεγαλύτερο βαθμό.

Ο αγωνιστής της Δημοκρατίας και της Ειρήνης Γρηγόρης Λαμπράκης, λοιπόν, ήταν γιατρός, πολιτικός, αθλητής, μα πάνω απ' όλα ανθρωπιστής. Γεννήθηκε στην Κερασίτσα Αρκαδίας στις 3 Απριλίου του 1912, και ήταν το 14ο παιδί από τα συνολικά 18 που απέκτησαν οι γονείς του. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου ειδικεύτηκε στη Μαιευτική - Γυναικολογία, ενώ από τα εφηβικά του χρόνια ασχολήθηκε με τον αθλητισμό, αναδείχθηκε δέκα φορές βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος, και επί 23 χρόνια (1936-1959) κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ του αγωνίσματος.

Έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση, κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Το 1943 ίδρυσε την «Ένωση των Ελλήνων Αθλητών» και διοργάνωσε αγώνες. Τα έσοδα από αυτές τις διοργανώσεις τροφοδοτούσαν τα λαϊκά συσσίτια.

Στις 29 Οκτωβρίου του 1961 πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα οι εκλογές που έμειναν γνωστές ως εκλογές «βίας και νοθείας». Ο Λαμπράκης πολιτεύτηκε με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), έναν συνασπισμό αριστερών δυνάμεων με επικεφαλής την ΕΔΑ και εξελέγη βουλευτής Πειραιά. Τον ίδιο χρόνο δραστηριοποιήθηκε στο ειρηνιστικό κίνημα και με δική του πρωτοβουλία ιδρύθηκε η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ). 

Στις 21 Απριλίου του 1963 η ΕΕΔΥΕ διοργάνωσε Πορεία Ειρήνης από τον Μαραθώνα στην Αθήνα. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, αψηφώντας σχετική απαγόρευση της Αστυνομίας, πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης. Βάδισε το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μόνος του, κρατώντας ένα μικρό πανό με το όνομα της Ελλάδας και το σύμβολο της ειρήνης. Δέχθηκε απειλές, και τέλος συνελήφθη και κρατήθηκε για μερικές ώρες. Σημειωτέον ότι η Αστυνομία είχε συλλάβει πολλούς διαδηλωτές, ανάμεσα στους οποίους και ο Μ. Θεοδωράκης.

Στις 22 Μαΐου του ίδιου χρόνου, ο Λαμπράκης μίλησε για την ειρήνη στη Θεσσαλονίκη. Το κλίμα ήταν εξαιρετικά τεταμένο, και ο βουλευτής ολοκλήρωσε την ομιλία του εν μέσω απειλών για τη ζωή του, ενώ δέχθηκε και βροχή από πέτρες. Είχε καταγγείλει από μικροφώνου ότι υπήρχε σχέδιο δολοφονίας εναντίον του, ωστόσο αργότερα έλαβε διαβεβαιώσεις ότι οι δρόμοι είχαν εκκαθαριστεί και ότι δεν υπήρχε λόγος για να ανησυχεί.

Ωστόσο, δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Διασχίζοντας τον δρόμο έξω από το ξενοδοχείο όπου διέμενε, μια τρίκυκλη μοτοσικλέτα με μεγάλη ταχύτητα έπεσε πάνω στην ομάδα του βουλευτή και των φίλων του, ενώ κάποιος που ήταν ανεβασμένος στην καρότσα χτύπησε με έναν λοστό τον Λαμπράκη στο κεφάλι. Οδηγός ήταν ο Σπύρος Γκοτζαμάνης, μεταφορέας, γνωστός στον υπόκοσμο της Θεσσαλονίκης. Ένας από τους εθελοντές συνοδούς του Λαμπράκη, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, πήδηξε μέσα στην καρότσα του τρίκυκλου και άρχισε να συμπλέκεται με το άτομο που κρατούσε τον λοστό. Αργότερα έγινε γνωστό ότι επρόκειτο για τον Μανώλη Εμμανουηλίδη, καταδικασμένο για βιασμό, παιδεραστία, κλοπή κ.ά. Ακολούθησε πάλη, το τρίκυκλο σταμάτησε, ο Γκοτζαμάνης κατέβηκε και με ένα αστυνομικό κλομπ χτύπησε τον Χατζηαποστόλου. Τότε εμφανίστηκε ένας απλός τροχονόμος, ο οποίος μη γνωρίζοντας όσα είχαν προηγηθεί, συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη κατόπιν υποδείξεων των περαστικών.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης τραυματίστηκε σοβαρά και πέθανε στις 27 Μαΐου του 1963, σε ηλικία 51 ετών. Εκτός από αγανάκτηση στην κοινή γνώμη, ο θάνατός του προκάλεσε και οξύτατη πολιτική κρίση. Στην αρχή, η Αστυνομία ανακοίνωσε ότι ο θάνατός του είχε προέλθει εξαιτίας τροχαίου δυστυχήματος, εκδοχή την οποία στην αρχή υιοθέτησε και η κυβέρνηση.

Την ημέρα της κηδείας του, μισό εκατομμύριο άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Α' Νεκροταφείο για να αποχαιρετίσει τον Γρηγόρη Λαμπράκη. Όπως αναφέρει ο Τύπος της εποχής, επί τέσσερις ώρες είχε διακοπεί η κυκλοφορία στην πρωτεύουσα. Η συγκέντρωση μετατράπηκε σε διαδήλωση καταδίκης της δεξιάς κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Παλατιού.

Ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης ήταν οι φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας Λαμπράκη, ωστόσο η δικαστική έρευνα που διεξήγαγαν ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας και ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης έφεραν στο φως σχέσεις των Αρχών με ένα ακροδεξιό παρακράτος. 
Ο ανακριτής Σαρτζετάκης απήγγειλε, μάλιστα, κατηγορίες και εναντίον ανώτατων αξιωματικών της Χωροφυλακής. Οι φυσικοί αυτουργοί καταδικάσθηκαν τον Δεκέμβριο του 1966 σε πολυετή φυλάκιση και απελευθερώθηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορία.

Η δολοφονία του Λαμπράκη έπαιξε καταλυτικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διερωτήθηκε «Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;» και εγκατέλειψε την πρωθυπουργία και την πολιτική. Τον Ιούνιο του 1963 αποσύρθηκε στο Παρίσι. Πολύ αργότερα, σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο Γ. Ρούσσο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής χαρακτήρισε τις ευθύνες που προσήψαν στον ίδιο και στην κυβέρνησή του για τη δολοφονία Λαμπράκη ως το «μεγαλύτερο ψεύδος της Ιστορίας», προσθέτοντας:«Το θλιβερόν διά την πολιτικήν ζωήν αυτού του τόπου είναι ότι οι αντίπαλοί μου εχρησιμοποίησαν εν πλήρει γνώσει της τερατώδους αναληθείας και του παραλογισμού των ισχυρισμών των, την υπόθεσιν αυτήν εντός και εκτός της Ελλάδος, διά να τρομοκρατήσουν το Στέμμα και να με δυσφημήσουν προσωπικά, μη αναλογιζόμενοι ότι με τον τρόπον αυτόν δυσφημούσαν την χώραν».

Χιλιάδες νέοι ίδρυσαν τον πολιτικό οργανισμό «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο προοδευτικό κίνημα της δεκαετίας του '60. Πρώτος γραμματέας της οργάνωσης ανέλαβε ο Μίκης Θεοδωράκης.

Στη μνήμη του διοργανώνεται στην Αθήνα από το 1983 κάθε Νοέμβριο ένας μαραθώνιος, και μια πορεία ειρήνης κάθε χρόνο στην Κερασίτσα, την ιδιαίτερη πατρίδα του. Την Κυριακή 10 Μαΐου έχει προγραμματιστεί η εφετινή εκδήλωση, η οποία θα ξεκινήσει στις 16:00 το απόγευμα.

Πέρα από όλα τα υπόλοιπα, ο Γρηγόρης Λαμπράκης δεν δίστασε να πορευτεί μόνος του -αν και είχε συντρόφους τόσους πολλούς-, να αγωνιστεί για μια κοινωνία ειρήνης, να κάνει τον ανθρωπισμό πράξη σε κάθε έκφανση της ζωής του. Γι' αυτό στις δικές μας κοινωνίες, όπου απολαμβάνουμε τα αγαθά της ελευθερίας, καλό είναι να θυμόμαστε ότι το παράδειγμα του ενός μπορεί να αλλάξει τη ζωή πολλών. Και καλό θα είναι να αναρωτηθούμε στη μνήμη του για την αληθινή δημοκρατία, την αληθινή ειρήνη, για τον ανθρωπισμό που ακούγεται βαρύγδουπος σε τόσες και τόσες ομιλίες, ενώ, για να υπάρξει, χρειάζεται μόνο πράξη. Στη μνήμη του Λαμπράκη, λοιπόν, ας τιμήσουμε όλους τους ανθρώπους που από κάθε μετερίζι μοχθούν για μια πιο δίκαιη και πιο ανθρώπινη κοινωνία.

Γαλανιάδη Εύα