Εισαγωγή

Στην ενότητα αυτή θα αναφερθούμε στους τρόπους και στα πεδία που θα βοηθήσουν στη μετάβαση και την ένταξη στην αγορά εργασίας. Κυρίως οι νέοι που βρίσκονται σε διαδικασία μετάβασης από δομές εκπαίδευσης, αλλά και άλλοι ενήλικες οι οποίοι επανασχεδιάζουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, χρειάζεται να συγκροτήσουν ένα πλάνο αναζήτησης εργασίας. Η διαμόρφωση του πλάνου είναι χρήσιμη για τη διαδικασία (επαν)ένταξης στην αγορά εργασίας, καθώς οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές επηρεάζουν πολλές φορές με απρόβλεπτο τρόπο τόσο την προσωπική και οικογενειακή ζωή όσο και την επαγγελματική ανάπτυξη και σταδιοδρομία.

Κρίνεται αναγκαίο το άτομο να ορίσει τους επαγγελματικούς του στόχους με συστηματικότητα. Τα βήματα που θα ακολουθήσει χρειάζεται να είναι ρεαλιστικά, να ικανοποιούν τα επαγγελματικά του ενδιαφέροντα και τις προσωπικές του ανάγκες και να συνάδουν με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της χρονικής περιόδου κατά την οποία αναζητά εργασία. Καταστρώνοντας επομένως κάποιος το πλάνο αναζήτησης εργασίας, είναι σημαντικό να έχει υπόψη τα παρακάτω πεδία:

1. γνώση επαγγελματικού εαυτού.
2. προκλήσεις και μεταβάσεις στην αγορά εργασίας, τάσεις και προοπτικές επαγγελμάτων και ειδικοτήτων.
3. εργασιακές σχέσεις και δικαιώματα.
4. επαγγελματικά περιγράμματα.
5. τεχνικές πλοήγησης στην αγορά εργασίας: βιογραφικό σημείωμα-συνοδευτική επιστολή, τρόποι αναζήτησης εργασίας, συνέντευξη επιλογής.
6. δικτύωση και δίκτυα σταδιοδρομίας κατά την αναζήτηση εργασίας.
7. νέες τεχνολογίες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά την αναζήτηση εργασίας, συγκρότηση φακέλου προσόντων και δεξιοτήτων.
8. προσωπική και κοινωνική ενδυνάμωση κατά την αναζήτηση εργασίας: διαχείριση χρόνου/άγχους/μεταβάσεων.

1. Γνώση επαγγελματικού εαυτού

Τόσο κοινωνικοί όσο και ατομικοί παράγοντες επιδρούν καθημερινά στις αποφάσεις του ατόμου, καθιστώντας πολλές φορές την εύρεση εργασίας ένα δύσκολο και πολύπλοκο ζητούμενο. Το άτομο κατά την αναζήτηση εργασίας οφείλει αφενός να λαμβάνει υπόψη τα επαγγελματικά του ενδιαφέροντα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, τις εργασιακές του αξίες, αφετέρου δε να χρησιμοποιεί προσεκτικά το χρόνο, βάζοντας σε προτεραιότητα τα κίνητρα, τις επιθυμίες και τα πράγματα που έχουν σημασία για το ίδιο.

Είναι σημαντικό το άτομο να γνωρίζει τον εαυτό του και να είναι σε θέση να αποφασίσει με τι ακριβώς θέλει να ασχοληθεί. Ακόμη και αν οι συνθήκες στην αγορά εργασίας δεν είναι οι καλύτερες, ένας σημαντικός παράγοντας επιτυχίας είναι να εργάζεται κανείς σε κάτι που τον ενδιαφέρει και που αποδίδει προσωπικό νόημα. Επομένως, κατά την επαγγελματική του πορεία είναι χρήσιμο το άτομο:

• να αναζητά πληροφορίες οι οποίες θα ενισχύσουν τη γνώση για την αγορά εργασίας σχετικά με το επάγγελμα που το ενδιαφέρει, τις προοπτικές ενός πτυχίου ή επιστημονικού χώρου,
• να εντοπίζει ευκαιρίες, ευεργετικές για τον εαυτό,
• να αναρωτιέται πιο τακτικά σε σχέση με το παρελθόν «ποιος είμαι», «τι κάνω»,
• να εξετάζει πολλές φορές ζητήματα που αφορούν τον εργασιακό βίο σε σχέση με τα προσωπικά του ζητήματα.

2. Προκλήσεις και μεταβάσεις στην αγορά εργασίας

2α. Μεταβάσεις σταδιοδρομίας: Έννοια, προκλήσεις, διαδρομές

Η παγκοσμιοποίηση των οικονομιών, η προώθηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών, η ενσωμάτωση νέων ανταγωνιστικών συνθηκών σε τοπικές κοινωνίες, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας ενισχύουν την πολυπλοκότητα των νέων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, που εκφράζονται με συνεχείς μεταβολές. Διαφαίνεται επομένως ότι γραμμικές (παραδοσιακές) μορφές σταδιοδρομίας θα συναντώνται λιγότερο συχνά, ενώ παράλληλα τείνουν να αυξάνονται μορφές σταδιοδρομίας με χαρακτήρα απρόβλεπτο, πολύπλευρο και μεταβατικό. Κατ’ επέκταση, το μονοπάτι της επαγγελματικής σταδιοδρομίας αναμένεται με μεταβάσεις και αλλαγές.

2β. Τάσεις και προοπτικές επαγγελμάτων και ειδικοτήτων

Οι εκτιμήσεις και οι προβλέψεις για τη ζήτηση διαφόρων επαγγελμάτων στην αγορά εργασίας τα επόμενα χρόνια είναι από τους παράγοντες που καθορίζουν τις επαγγελματικές επιλογές. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς ότι η επιλογή κατεύθυνσης σπουδών/επαγγέλματος ή επανακατάρτισης/ επανασχεδιασμού της σταδιοδρομίας που θα κάνει σύμφωνα με τις σημερινές συνθήκες της αγοράς εργασίας δεν εξασφαλίζει τη σταθερή και μόνιμη σταδιοδρομία. Τα δεδομένα στην αγορά εργασίας αλλάζουν με ταχύτατους ρυθμούς, νέα επαγγέλματα εμφανίζονται και άλλα επαγγέλματα που μπορεί κάποτε να είχαν αυξημένη ζήτηση μπορεί να φθίνουν σταδιακά.

Συνεπώς, είναι αναγκαίο κατά την αναζήτηση εργασίας τα άτομα να είναι σε θέση να γνωρίζουν το κοινωνικό και εργασιακό πλαίσιο, τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί καθώς και τη ζήτηση επαγγελμάτων, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν με αποτελεσματικότητα.

2γ. Γνώση της αγοράς εργασίας: Η κατάσταση της απασχόλησης που επικρατεί στην ελληνική αγορά εργασίας

Είναι απαραίτητο τα άτομα να γνωρίζουν τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας, ώστε να είναι σε θέση να διαμορφώσουν ένα κατάλληλο πλάνο ένταξης σε αυτή. Κατά την αναζήτηση εργασίας, διάφορα ερωτήματα αναδύονται σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις μετάβασης στην αγορά εργασίας, καθώς και με ζητήματα επιλογής των κατάλληλων μηχανισμών και μέσων επίτευξης αυτού του σκοπού.

Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2017) για την ελληνική οικονομία και την απασχόληση για το έτος 2016, παρατηρείται ότι οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης, δηλαδή οι προσλήψεις μερικής απασχόλησης και εκ περιτροπής εργασίας, σταθεροποιούνται στις προτιμήσεις των εργοδοτών και των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα οι προσλήψεις με πλήρη απασχόληση να υποχωρούν σταθερά.

Η επισφάλεια που επικρατεί σήμερα στην αγορά εργασίας ενισχύεται από τις ελαστικές εργασιακές σχέσεις και τα ωράρια, ενώ παράλληλα παρατηρείται μείωση των αμοιβών. Ιδιαίτερα κατά την εποχή της κρίσης, πολλές επιχειρήσεις υιοθετούν ευέλικτες μορφές απασχόλησης έναντι της σταθερής απασχόλησης, προκειμένου να μειώσουν το κόστος και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται ένα πλαίσιο της εργασίας στο οποίο υπάρχει αναπροσαρμογή και αλλαγή των υφιστάμενων εργασιακών σχέσεων και ιδιαίτερα της τυπικής μισθωτής εργασίας.

3. Εργασιακές σχέσεις και δικαιώματα

Το εργατικό δίκαιο αποτελεί ένα σύνολο νομοθετικών κανόνων που καθορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων. Καλύπτει δύο βασικούς τομείς: α) τις συνθήκες εργασίας (όπως το ωράριο εργασίας, την αμοιβή, την απόσπαση των εργαζομένων) αλλά και τις μορφές απασχόλησης (όπως τη μερική απασχόληση, την εργασία ορισμένου χρόνου κ.ά.) β) την ενημέρωση και συμβουλευτική υποστήριξη των εργαζομένων, όπως στις περιπτώσεις ομαδικών απολύσεων και μετεγκαταστάσεων (Βαρχαλαμά και Σταμάτη, 2012· Βλαστός, 2012).

Οι συμβάσεις εργασίας διαχωρίζονται στις εξής τρεις βασικές κατηγορίες: α) συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας (αορίστου ή ορισμένου χρόνου), β) συμβάσεις έργου και γ) συμβάσεις παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών.

4. Επαγγελματικά περιγράμματα και δικαιώματα

Σημαντικό σημείο κατά την αναζήτηση εργασίας αποτελεί η ενημέρωση για τα επαγγέλματα, τα επαγγελματικά δικαιώματα και τα θέματα που αφορούν την άσκηση επαγγέλματος. Το άτομο χρειάζεται να πληροφορηθεί για τις διαδικασίες απόκτησης συγκεκριμένης άδειας, για τα επαγγελματικά δικαιώματα και τη σχετική νομοθεσία που αφορά συγκεκριμένα επαγγέλματα και ειδικότητες.

Ένα επαγγελματικό περίγραμμα μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες για τις εναλλακτικές τροχιές που κάποιος μπορεί να ακολουθήσει μέσα από διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες, ανάλογα με το εκπαιδευτικό του επίπεδο και τον απώτερο επαγγελματικό του στόχο. Επιπλέον, μέσω του επαγγελματικού περιγράμματος το άτομο μπορεί να ενημερωθεί για τις ικανότητες και δεξιότητες που χρειάζεται να αναπτύξει, όπως και για το εάν χρειάζεται να αποκτήσει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ή όχι. Σήμερα δεν υπάρχουν επαγγελματικά περιγράμματα για όλες τις ειδικότητες/επαγγέλματα. Πηγές πληροφόρησης για τα επαγγελματικά περιγράμματα είναι, για παράδειγμα, ο ΟΑΕΔ, ο ΕΟΠΠΕΠ, το Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ.

5. Τεχνικές πλοήγησης στην αγορά εργασίας

5α. Τρόποι αναζήτησης εργασίας

Η αναζήτηση θέσεων εργασίας αποτελεί μια σύνθετη και απαιτητική διαδικασία. Ουσιαστικά, αναφέρεται στο χρονικό διάστημα κατά το οποίο ένας άνεργος επιχειρεί να ερευνήσει, να συλλέξει, να συστηματοποιήσει και να κατηγοριοποιήσει πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις εργασίας. Πρόκειται επομένως για μια δυναμική διαδικασία, κατά την οποία χρειάζεται να εκτελέσει διάφορες ενέργειες ώστε να επιτύχει το στόχο του. Θέσεις εργασίας μπορούν να αναζητηθούν με τους παρακάτω τρόπους:

i) Αγγελίες στον Τύπο
ii) Internet (εταιρικά sites, σελίδες αναζήτησης εργασίας)
iii) Εταιρείες παροχής υπηρεσιών ανθρώπινου δυναμικού
iv) Γραφεία διασύνδεσης κρατικών πανεπιστημίων
v) Δημόσιες υπηρεσίες για την απασχόληση του εργατικού δυναμικού και ενώσεις εργαζομένων
vi) Εξατομικευμένη προσέγγιση εργοδοτών.

Ιδανικά, η ενεργοποίηση για την ταυτόχρονη αξιοποίηση όλων των μεθόδων θα αυξήσει τον αριθμό των ευκαιριών που θα παρουσιαστούν στο άτομο να συμμετέχει σε συνεντεύξεις πρόσληψης και κατά συνέπεια τον αριθμό των προτάσεων που θα του γίνουν.

5β. Το βιογραφικό σημείωμα

Σκοπός του βιογραφικού σημειώματος είναι να δοθεί στον υποψήφιο εργοδότη μια σύντομη και αρκετά περιεκτική εικόνα των γνώσεων, των ικανοτήτων, των δεξιοτήτων και της επαγγελματικής εμπειρίας του κατόχου του.

Το βιογραφικό σημείωμα διαμορφώνεται ανάλογα με τον επαγγελματικό στόχο που τίθεται αλλά και ανάλογα με την επιδιωκόμενη θέση εργασίας. Κάθε φορά που πρόκειται να αποσταλεί βιογραφικό σημείωμα σε έναν υποψήφιο εργοδότη είναι απαραίτητο να προηγείται συστηματικός έλεγχος (ορθογραφικός, γραμματικός) και να διαπιστώνεται κατά πόσο αντιστοιχεί με το ζητούμενο επαγγελματικό προφίλ.

5γ. Η συνοδευτική επιστολή

Η συνοδευτική επιστολή αποτελεί το σύνδεσμο μεταξύ βιογραφικού σημειώματος και επιδιωκόμενης θέσης εργασίας, ενώ δρα καταλυτικά στη δημιουργία θετικής προδιάθεσης του εργοδότη προς τον/την υποψήφιο/α. Το περιεχόμενο της συνοδευτικής επιστολής συνδέεται –ως ένα βαθμό– με το βιογραφικό σημείωμα και είναι σημαντικό η επιστολή να είναι σύντομη και περιεκτική. Τέλος, μπορεί:

α) να απευθύνεται σε συγκεκριμένη (δημοσιευμένη) θέση εργασίας,
β) να μην απευθύνεται σε συγκεκριμένη θέση απασχόλησης, αλλά να συνοδεύει το βιογραφικό και να έχει στόχο τη δήλωση ενδιαφέροντος του αποστολέα για συγκεκριμένο τομέα ή αντικείμενο απασχόλησης.

5δ. Η συνέντευξη επιλογής

Η συνέντευξη είναι ένας από τους πλέον δημοφιλείς τρόπους επιλογής ανθρώπινου δυναμικού –κυρίως στον ιδιωτικό τομέα– και αποτελεί ίσως το πιο κρίσιμο στάδιο στην προσπάθεια για εξεύρεση εργασίας.

Η συνέντευξη επιλογής είναι μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει από 10 λεπτά έως 1 ώρα και, σε αρκετές περιπτώσεις, ο/η υποψήφιος/α καλείται να περάσει τη διαδικασία πάνω από μία φορά για την ίδια θέση ή και να συμπληρώσει συγκεκριμένα ερωτηματολόγια/τεστ.

6. Δικτύωση και δίκτυα σταδιοδρομίας κατά την αναζήτηση εργασίας

Τα κοινωνικά δίκτυα και πιο συγκεκριμένα τα δίκτυα σταδιοδρομίας αποτελούν ένα σημαντικό μέσο αναζήτησης εργασίας και αφορούν τις επαφές που διαθέτει κάθε άτομο, προσωπικές, κοινωνικές και επαγγελματικές, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν για την εύρεση εργασίας.

Η ύπαρξη ή το χτίσιμο ενός κοινωνικού δικτύου μπορεί να αποδειχθεί ιδιαιτέρως σημαντικό στα άτομα που αναζητούν πληροφορίες για νέες εργασιακές ευκαιρίες. Τόσο η δικτύωση όσο και τα δίκτυα σταδιοδρομίας συμπεριλαμβάνονται στις βασικές δεξιότητες σταδιοδρομίας, για τα οποία έχουν κατασκευαστεί εργαλεία προσέγγισής τους στη σύγχρονη συμβουλευτική σταδιοδρομίας.

7. Νέες τεχνολογίες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά την αναζήτηση εργασίας

7α. Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –ή αλλιώς Social Media– γενικά αφορούν διαδικτυακές πλατφόρμες που διευκολύνουν τη δημιουργία και ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών, επαγγελματικών ενδιαφερόντων και άλλων τύπων έκφρασης μέσω εικονικών κοινοτήτων και δικτύων. Αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για τη διαδικασία της αναζήτησης εργασίας, ωστόσο η χρήση των μέσων αυτών θα πρέπει να αξιολογείται με κριτική διάθεση.

Μία ευρέως διαδεδομένη πλατφόρμα, τόσο για την προβολή των επαγγελματικών μας ενδιαφερόντων όσο και για την αναζήτηση εργασίας, είναι το Linkedin (www.linkedin.com). Χρησιμοποιώντας την εν λόγω πλατφόρμα μπορεί κάποιος να προβάλει το επαγγελματικό του προφίλ, να ενταχθεί σε εικονικές κοινότητες που τον ενδιαφέρουν και να παρακολουθεί τακτικά εξελίξεις σε εκπαιδευτικά, επιστημονικά θέματα και θέσεις εργασίας. Επίσης, μέσω του Facebook (www.facebook.com) δημιουργούνται ολοένα και περισσότερο μικρές εικονικές κοινότητες (groups) με σκοπό να παρέχουν στοχευμένη πληροφόρηση για συγκεκριμένα θέματα.

7β. Συγκρότηση φακέλου προσόντων και δεξιοτήτων

Τόσο για τη συγκρότηση του προφίλ στα Social Media όσο και για την αποτύπωση τυπικών προσόντων και ικανοτήτων σε ηλεκτρονικές φόρμες για την προβολή των επαγγελματικών δεξιοτήτων, χρειάζεται να υπάρχει συνάφεια για την αποφυγή παρερμηνειών. Οποιαδήποτε πληροφορία περιλαμβάνεται στο βιογραφικό είναι σημαντικό να τεκμηριώνεται με συγκεκριμένα έντυπα.

Κρίνεται επομένως σημαντικό να δοθεί χρόνος στην προετοιμασία και την ανανέωση του φακέλου με τα τυπικά προσόντα του ατόμου, ο οποίος περιλαμβάνει βεβαιώσεις και πιστοποιητικά γνώσεων, δεξιοτήτων
και εμπειρίας. Ο προσωπικός φάκελος θα πρέπει πάντα να είναι οργανωμένος και επίκαιρος και να ανανεώνεται με όλα τα τελευταία πιστοποιητικά και τεκμήρια.

8. Προσωπική και κοινωνική ενδυνάμωση κατά την αναζήτηση εργασίας: Διαχείριση χρόνου/άγχους/ μεταβάσεων

Η εύρεση εργασίας αποτελεί μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο ο οποίος ποικίλλει ανάλογα με το άτομο και τις συνθήκες που αυτό αντιμετωπίζει, καθώς και με τους στόχους τους οποίους θέτει. Πολλές φορές όμως τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας μπορεί να καθυστερήσουν να φανούν και ενδέχεται το άτομο να νιώσει σωματική και πνευματική κόπωση, όπως και συναισθήματα απογοήτευσης, απόρριψης, μη ικανοποίησης. Γίνεται επομένως κατανοητό ότι καθένας χρειάζεται να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες και να προετοιμαστεί κατάλληλα σε γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο.

Είτε γνωστικές ελλείψεις είτε έντονα συναισθήματα μπορεί να οδηγήσουν σε μη επιθυμητά αποτελέσματα και να παρατείνουν χρονικά τη διαδικασία αναζήτησης εργασίας. Η διαδρομή που θα χρειαστεί να ακολουθήσει κάποιος μέχρι να επιτευχθεί ο επαγγελματικός στόχος θα έχει αλλαγές, καθώς είναι πολύ πιθανόν το άτομο να αντιμετωπίσει συνθήκες αποθαρρυντικές ή αποδιοργανωτικές.

Ο προγραμματισμός, η τακτικότητα και η μεθοδικότητα θα βοηθήσουν στην οργάνωση της διαδικασίας αυτής και ενδεχομένως να ενισχύσουν τον επαγγελματικό εαυτό.

Βιβλιογραφικές αναφορές
• Βαρχαλαμά, Ε. και Σταμάτη, Α. (2012). Ατομικές και συλλογικές εργασιακές σχέσεις: Βασικά
στοιχεία και έννοιες, Αθήνα: ΙΝΕ ΓΣΕΕ
• Βλαστός, Στ. (2012). Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα.
• ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2017). «Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση: Ετήσια Έκθεση 2017», Αθήνα: ΙΝΕ
ΓΣΕΕ [http://www.inegsee.gr/wp-content/uploads/2017/03/ETHSIA_EKTHESH_2017.pdf].