Σε όλη την Ευρώπη γιορτάζουν την απελευθέρωση από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, στην Ελλάδα γίνεται το αντίθετο, γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου. Το γεγονός αυτό έχει εξήγηση, αφού οι συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής έγιναν βασικός παράγοντας της μεταπολεμικής εξουσίας και οι δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης διώχθηκαν ανηλεώς. Στο γύρισμα του χρόνου όμως δεν δικαιολογείται η λήθη για τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα, αν θέλουμε η ιστορία να διδάσκει.

Για τις τελευταίες δραματικές μέρες της Κατοχής στην Τρίπολη θα αναφέρουμε αποσπάσματα από το προσωπικό ημερολόγιο της Έλσας Σέγκερνταλ - Πέρσον, συζύγου του Αξελ Πέρσον επικεφαλής του Ερυθρού Σταυρού στην Πελοπόννησο, που βρίσκονται δημοσιευμένα στο βιβλίο του Κωστή Παπακόγκου «Αρχείο Πέρσον»

«1.9.1944 ... στο γυρισμό μου απ' την Αθήνα πήρε το αυτί μου τούτο το μαντάτο: ότι τάχα οι ίδιοι οι Γερμανοί μιλούσαν για το γρήγορο φευγιό τους.

2.9. Το μαντάτο βγήκε σωστό...

6.9 Στο δρόμο προς την Καλαμάτα λουλούδιαζαν τα σκυλλοκρέμυδα και οι Γερμανοί φεύγαν... Πάνω απ' τη Μεσσήνη ανέμιζαν τα μπαϊράκια της λευτεριάς και αχολογούσαν οι καμπάνες...

9.9 Ο Άξελ πήρε άδεια απ' τον Παπαδόγγονα να μοιράσουμε ρούχα στο Λεβίδι και Βλαχέρνα... Στο γυρισμό μας, ακριβώς μπροστά στα κρασάδικα, είδαμε τους αντάρτες να μπλοκάρουν στενά τον τόπο, ήταν πολύ ήρεμοι και φιλικοί μαζί μας... Άμα μπήκαμε στην Τρίπολη είχαν φύγει και οι τελευταίοι Γερμανοί, εξόν από 6 παρατηρητές που τους έταξαν κάτω απ' τις διαταγές του Παπαδόγγονα. Αυτοί θα κρατούσαν και την ασυρματική επαφή του Τάγματος με τους Γερμανούς που υποχωρούσαν...

10.9 Η πόλη σημαιοστολίστηκε αλλά δίχως κανένα ενθουσιασμό. Γέλασε όμως και το παρδαλό κατσίκι όταν παρέλασαν οι Ταγματασφαλίτες στην πλατεία με τα γερμανικά κανόνια και μιά δυό εγγλέζικες σημαίες. Είχαν κοτσάρει κι άλλες κάμποσες στον πλάτανο και τούτη την επιγραφή αποκάτω:

«Οι Εγγλέζοι και οι Αμερικάνοι στέκονται στο πλευρό μας»... Το γιοφύρι στον Αχλαδόκαμπο το τίναξαν την άλλη μέρα.

12.9 ... Κατά τις 5 η ώρα αν και ακούσαμε ότι οι μάχες κόρωσαν στο Ζευγολατιό, πήρα το Χρήστο (Μητρόπουλο, οδηγό του ΔΕΣ) και τραβήξαμε προς τον Αχλαδόκαμπο. Καταμπροστά στην Τρίπολη είδαμε ταγματασφαλίτικα αποσπάσματα σε κίνηση. Ανοίγονταν ύστερα ένας τόπος άδειος και λεύτερος σχεδόν ίσαμε το Στενό αποκεί άρχισαν να μας μπαταριάζουν οι αντάρτες με τα μυδράλια... Πάνω  που γίνονταν αυτά τινάχτηκε μια κραυγή κοντά μας: «Ερυθρός Σταυρός! Ερυθρός Σταυρός!» Έτσι σταμάτησαν οι μπαταριές. Αρχίσαμε τις χαιρετούρες με τους αντάρτες, ανέβηκαν δυό στα μπροστινά φτερά και πατήσαμε για το Στενό. Προτού προκάνουμε καλά - καλά να ξεμακρυθούμε μας πλάκωσε ο Παπαδόγκονας με τα κανόνια. Χωθήκαμε όμως σ' ένα γερό καταφύγι, στη γαλαρία που βρίσκεται κάτω απ' τη δημοσιά, κοντά στο γιοφύρι.

Σύγκαιρα, δίναν και παίρναν οι μάχες στο Νεοχώρι και πέρα απ' τα περίχωρα της Τεγέας. Ακούγονταν που προκτάλιζαν τα πολυβόλα, οι όλμοι και τα κανόνια.

13.9 Χαράματα, γυρίσαμε δίχως περιπέτειες...

Αφού κολατσίσαμε έφυγα με τον Άξελ για το Κακούρι...

... Βούιζαν τα αμπέλια γύρω μας απ' το ανταρτολόι. Στο Κακούρι φάγαμε λίγες ώρες στο τηλεφωνικό κέντρο... Ο Καλατζής κατατόπισε τον καπετάν Τσικλητήρα γύρω από τον ερχομό μας. δεν πέτυχε όμως να βρεί τους Εγγλέζους .

Ο Άξελ είχε μαζί του ένα γράμμα του Ταβουλάρη διαβασμένο από τον Παπαδόγγονα, με το οποίο ζητούσαν ανακωχή αλλά δεν το 'χαν υπογράψει... Τότε η αντάμωση κλείστηκε για το ερχόμενο πρωινό, ώρα 10, στο Πρώτο Σαμποτάρισμα (στο δρόμο Τρίπολης - Συλίμνας)... Το γιοματάκι παρουσιάσαμε αρχικά την πρόταση στον Ταβουλάρη. Δεν έδειξε απροθυμιά αλλά καθώς μας είπε, αυτό θα κανονίζονταν απ' τον Παπαδόγγονα. Κι όταν αργότερα ήρθε ο Παπαδόγγονας απαγόρεψε κατηγορηματικά σε όλους τους Ρωμιούς, ακόμα και στο δεσπότη, να νταραβεριστούν με τους αντάρτες.

14.9 Ο Τσικλητήρας μας καρτερούσε ορθός. Είχε κοντά του τον υπασπιστή του Μίγα, τον Αργυρόπουλο, τον Παρασκευά Δημόπουλο και το Λεωνίδα... Στο αναμεταξύ ο Παπαδόγγονας απαίτησε να μεσιτέψουν οι σύμμαχοι αξιωματικοί με άμεση διαταγή τους και όπως μάθαμε ένα γράμμα του «Αμερικάνου» Άνθονυ βρισκόταν στο δρόμο...

15.9 Ο Άξελ έφυγε για το Πρώτο Σαμποτάρισμα που τον καρτερούσαν όλα τα πολιτικά πρόσωπα της περασμένης μέρας... Το γράμμα είχε έρθει και παράδοση του πρωτοκολλήθηκε. Φαίνονταν ότι ήταν απ' τον καθηγητή της Οξφόρδης Άντριους... Ο Τσικλητήρας επεξεργάστηκε τους όρους για το ειρηνικό λύσιμο της διαμάχης κι έταξε προθεσμία, για το ρίξιμο των αρμάτων, μέχρι την άλλη μέρα στις 17 η ώρα.

Το γιοματάκι έφαγε κανα δίωρο ο Άξελ στα Δικαστήρια - στρατηγείο των Ταγματασφαλιτών - καρτερώντας τον Παπαδόγγονα που κάποτες εδέησε να φανεί. Αρχικά το τσίνησε για τη γνησιότητα της γραφής του Άντριους.

Ύστερα καταξέσκισε την πρόταση του Τσικλητήρα και την πέταξε όξω απ' το παράθυρο ουρλιάζοντας: Από αύριο το πρωί και πέρα, απαγορεύεται η κάθε κίνηση από και προς την πόλη κι όλοι δρόμοι θα ναρκοθετηθούν!

16.9 Η προθεσμία έληξε στις 17 η ώρα με πλέρια ηρεμία.

17.9 ... Από καιρό σε καιρό οι Ταγματασφαλίτες χτυπούσαν τα βουνά με τα κανόνια. Οι αντάρτες σώπαιναν...

19.9 ... Το απόγευμα οι Ταγματασφαλίτες μπούκαραν στα σπίτια μιας σειράς υπαλλήλων μας και τα ερεύνησαν...

... Ο Ντύκχοφ (επικεφαλής των Γερμανών) πρόβαλε στον Άξελ να πέψει στο Σάστρεμ, με το γερμανικό ασύρματο μέσω του στρατηγού Φέλμυ και Γκρεβενιτς, μια αναφορά για την κατάσταση, με σκοπό να μεταδοθεί στην ελληνική κυβέρνηση της Νεάπολης...

Τη νύχτα μεταδόθηκε απ' το ραδιοσταθμό της Λόντρας ότι η Κυβέρνηση αποφάσισε να στείλει τον Κανελλόπουλο στο Μοριά.

20.9 Οι έρευνες στα σπίτια συνεχίζονται... Ώρα 1.30 το απομεσήμερο απαγορεύτηκε η κυκλοφορία και άρχισαν να πέφτουν μπαταριές στους δρόμους. Πιάστηκαν κάπου 400 νοματαίοι και ρίχτηκαν στα σίδερα. Ο Ντύκχοφ με το Γιάνσεν μας επισκέφθηκαν το απόγιομα. Συζητήθηκε η γραφή που αναφέραμε παραπάνω, διορθώθηκε και υπογράφτηκε.

21.9 Το ανθρωποκυνηγητό δίνει και παίρνει.

22.9 ... Ο Ντύκχοφ και ο Γιάνσεν ασυρματόπεμψαν τη γραφή...

Το βράδυ ακούσαμε τη ραδιοανακοίνωση της Κυβέρνησης προς τον Παπαδόγγονα που τον αποκήρυχνε ως εθνοπροδότη αν δεν έριχν' ευτύς τ' άρματα...

23. Ένας άνθρωπος με διπλό πνευμονοθώρακα ανέβηκε στο Γραφείο, κρατώντας μια συνταγή για «φενομπάρ» - αυτό ήταν το προσυφωνημένο σύνθημα που είχαμε με τον Καλατζή... και μας άφησε ένα γράμμα απ' το μητροπολίτη Αντώνιο. Παρόμοιο γράμμα είχε δοθεί στο δήμαρχο και στο νομάρχη όπως ένα για το Λαό της πόλης που τον ορμήνευε να ξεσηκωθεί... Στοχαστήκαμε να ζητήσουμε άδεια, ως διπλωμάτες να βγούμε απ' την απειλούμενη πόλη.

24.9 Κυριακή. Κάτι άρχισε να αναδεύεται. Ήρθε ο Τάσος (Γαλιώτος Αναστάσιος, υπάλληλος του ΔΕΣ) τα χαράματα και μας μολόγησε ότι τη νύχτα οι αντάρτες έκραζαν με χωνιά και παρακαλούσαν τον κύριο Πέρσον να βγει ν' ανταμωθεί με τους Εγγλέζους που κατάφθασαν. Λίγο, αργότερα, συμπλήρωσε ο Τάσος, όρμησαν δυό γυναίκες με δάκρυα στα μάτια, απ' τη μεριά της Συλίμνας και μπήκαν στην αποκλεισμένη πόλη.

Μαζί τους είχαν ένα γράμμα για τον Άξελ και ένα για τον Παπαδόγγονα...

... κατά τις 11.30 ήρθε κάποιος υπασπιστής με το γράμμα...

... Ο Άξελ ξαφανίστηκε την υπόλοιπη μέρα. Πήρε το δρόμο προς τα Δικαστήρια κι ανέβηκε στο σπίτι του Ντύκχοφ. Εκεί βρήκε τον Παπαδόγγονα, τον Ταβουλάρη και το Μανιατάκη.

Το γράμμα του Άξελ μεταφράστηκε και διαβάστηκε στον Παπαδόγγονα. Ήταν υπογραμμένο από τον Γκίμπσον και τον παρακαλούσε ν' ανταμωθούν στο Πρώτο Σαμποτάρισμα...

Ο Άξελ τους ξήγησε ότι ήταν έτοιμος να βγει απ' την πόλη και ο Παπαδόγγονας μολόγησε ότι δεν μπορούσε να τον σταματήσει.  Ο Άξελ ζήτησε να πάρει μαζί του τις δύο γυναίκες που φέραν τα γράμματα...

Στο πρώτο Σαμποτάρισμα σταμάτησε ο Άξελ και κάποιος τηλεφώνησε στη Συλίμνα. Σε λίγο κατάφτασε καλπάζοντας ο Εγγλέζος λοχαγός Γκίμπσον μαζί με τον Τζών Φατσέας του αμερικάνικου στρατού. Λίγο αργότερα μαζί με τον Τσικλητήρα και τον Ακρίτα, παρουσιάστηκαν οι δύο μητροπολίτες Αντώνιος της Ηλείας και Χρυσόστομος του Γυθείου Ύστερα από κοντό συναγροίκημα... τράβηξαν για την Τρίπολη. Το αυτοκίνητο λαγάρισε κάποτε στα Δικαστήρια... Εντός πέρασαν στα παζαρέματα, για το ρίξιμο των αρμάτων, διαλογίζονταν γύρω απ' τους όρους και τις εγγυήσεις μη λάχει και ρισκάρουν οι Ταγματασφαλίτες τα κεφαλιά τους...

25.9... Ύστερα από συζήτηση μιας ώρας ανάμεσα Γκίμπσον και Ντύκχοφ αποφασίστηκε: Ο Ντύκχοφ μαζί με τους πέντε γερμανούς συντρόφους και με τους δύο γερμανοντυμένους Ρωμιούς (σ.σ. ποιοί άραγε;) να παραδοθούν σαν αιχμάλωτοι πολέμου στους Εγγλέζους...

Στις 9 η ώρα ο Γκίμπσον, ο Τζών, ο Ταβουλάρης κι ο Λύρας ξεκίνησαν με το αμάξι μας για το Πρώτο Σαμποτάρισμα κι αντάμωσαν τον Τσικλητήρα, τον Ακρίτα και κάμποσους άλλους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ. Συνακούστηκαν μέχρι τις 12 και μετά η τριπολιτσιώτικη Επιτροπή ματαγύρισε. Η ανακωχή είχε αποφασιστεί μέχρις τότες θα κατάφταναν οι εγγλέζικες δυνάμεις στην Τρίπολη, πολύ πιθανό να πρόφταινε κι ο Κανελλόπουλος... Ευτύς, μετά τις 2 η φάλαγγα με έξι αυτοκίνητα ( του Δ.Ε.Σ.) ξεκίνησε από τα Δικαστήρια (για Καλαμάτα). Κοντά στη Μάκρη σταθμεύσαμε καταμεσίς στη δημοσιά και το προσωπικό μας ανάσαινε το λεύτερο αγέρα... Με το λιόγερμα κατανοτιά της Μεγαλόπολης πέσαμε απάνω στην αντάρτικη καβαλαρία της Ρούμελης. Παραϋστερα, σιμά στο Ντερβένι, συντύχαμε τον ίδιο τον Άρη με την κορακωτή του γενάδα...

27.9... Ο Άρης κατάφτασε στη πόλη (Καλαμάτα) με το λυκόφωτο...

 28.9... Όλο το πρωινό πήγε (ο Άξελ) στη σύσκεψη Κανελλοπούλου, Άρη και Εγγλέζων. Γύρω στις 3 η ώρα κίνησαν τα Βόλβο μας για την Τρίπολη με 40 πρασινοσκούφηδες Σκωτσέζους πεζοναύτες.

1.10... Το βράδυ μαθεύτηκε ότι οι αντάρτες μπήκαν στην Τρίπολη, κι ότι ο Παπαδόγγονας απομακρύθηκε τη περασμένη μέρα.

2.10... στοχαστήκαμε να γυρίσουμε στη λευτερωμένη Τρίπολη... Γυρίσαμε μέσα στα χειροκροτήματα μιας κατάφωτης Τρίπολης. Αφού δειπνήσαμε με το ταγματάρχη Κάμερον που ανέβηκε σύγκαιρα με μας, πήρε τον Καλατζή για δραγουμάνο κι έφυγε για τους Μύλους. Θα σύντρεχε τη μεταφορά των Ταγματασφαλιτών της Τρίπολης στις Σπέτσες.

3.10 Παρακολουθήσαμε την παρέλαση των πρώην φυλακισμένων...».

Στο ημερολόγιο της κ. Έλσας Σέγκερνταλ - Πέρσον απουσιάζουν οι τελευταίες μέρες και η απελευθέρωση της Τρίπολης, στοιχεία που δίνονται μόνο πληροφοριακά, αφού είχε μεταβεί στη Καλαμάτα.

Η πρώτη του Οκτώβρη είναι μια σημαντική ημερομηνία για την μαρτυρική Τρίπολη. Είναι κρίμα να μη γίνεται μιά απλή έστω τελετή από το Δήμο που να θυμίζει τη προσφορά και τις θυσίες του Λαού της στον αντιφασιστικό αγώνα.

Δεν είναι αργά να ζητηθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο η Τρίπολη να μπει στο δίκτυο των μαρτυρικών πόλεων και χωριών αφού περισσότεροι από 400 έχουν εκτελεσθεί στα όρια της πόλης και πάνω από 600 από τις φυλακές της Τρίπολης εκτελέσθηκαν σε χώρους γύρω απ' αυτή (Μονοδέντρι, Παλιόχουνη, Ανδρίτσα, Αλέα, Αλεποχώρι, Ψηλή Βρύση κ.α.).

Τέλος το χρέος της πολιτείας, συνολικά, είναι να συντηρηθούν τα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου (φυλακές στη Κατοχή και τον Εμφύλιο) και να αναδειχθούν σε σημαντικό μνημείο της πόλης.

Του Παν. Βέμμου

Τρίπολη Οκτώβρης 2017