«Η παρανόηση του παρόντος είναι η αναπόφευκτη συνέπεια της άγνοιας του παρελθόντος. Όμως, μπορεί κάποιος να κουραστεί εξίσου άσκοπα, επιζητώντας να κατανοήσει το παρελθόν, αν αγνοεί απόλυτα το παρόν» (Μαρκ Μπλοχ, Απολογία για την Ιστορία). Η Ρωσία και η Τουρκία υπήρξαν μεγάλοι αντίπαλοι και συγκρούστηκαν ουκ ολίγες φορές, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Στις γραμμές που ακολουθούν, και εκκινώντας από το πολύ πρόσφατο παρελθόν, θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως στις σχέσεις των δύο χωρών και να ανιχνεύσουμε σε κάθε περίπτωση την εμπλοκή της χώρας μας.

Εντελώς σχηματικά, η Ρωσία ήταν πάντοτε φίλη της Ελλάδας και η Τουρκία εχθρός. Όχι ότι η Ρωσία δεν εκμεταλλεύτηκε πολλές φορές τα ελληνικά ζητήματα ώστε να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της, ασφαλώς, όπως φάνηκε στα Ορλοφικά. Επίσης, το «ξανθόν γένος», που παραδοσιακά στεκόταν στο πλευρό της Ελλάδας, κατά τη μικρασιατική εκστρατεία υποστήριξε τον Κεμάλ. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα που ελπίζουμε να θίξουμε σε επόμενο άρθρο, όπου θα περιγράφονται οι σχέσεις των δύο χωρών στον 20ό και 21ο αιώνα.

Ξεκινώντας από το παρόν, λοιπόν, το τελευταίο νέο σε σχέση με το «θερμό επεισόδιο» της κατάρριψης ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικούς πυραύλους αέρος - αέρος στην τουρκοσυριακή μεθόριο (Λαττάκεια), όπου ζουν Τουρκομάνοι, είναι η ανάπτυξη στη ρωσική αεροπορική βάση του Χμέιμιμ στη Συρία συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας S-400, όπως ανακοίνωσε ο Ρώσος υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου. Ακόμα, η Ρωσία θα αναπτύξει ανοικτά της επαρχίας της Λαττάκειας ρωσικό καταδρομικό πλοίο εξοπλισμένο με πυραύλους Moskva και αντιαεροπορικά συστήματα συνοδεία των ρωσικών βομβαρδιστικών που επιχειρούν στη Συρία από ρωσικά καταδιωκτικά αεροσκάφη.

Η Ρωσία και η Τουρκία έχουν ένα παρελθόν γεμάτο συρράξεις και πολύ εύθραυστες συνθήκες. Σε γενικές γραμμές, μπορεί να πει κανείς ότι κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, η κύρια αιτία των πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας ήταν η επεκτατική πολιτική της δεύτερης, κυρίως επειδή, μετά την επέκτασή της στον ελλαδικό χώρο (ύστερα από πολιορκία δεκαετιών κατέλαβε το 1669 τον Χάνδακα και ολόκληρη την Κρήτη), ενδιαφέρθηκε για τα βόρεια σύνορά της και το 1676 η Οθωμανική Αυτοκρατορία απέσπασε την Ποδολία από την Πολωνία, πολέμησε με τους Τατάρους της Κριμαίας τους Ρώσους και τους Κοζάκους (1676-81), κατέστησε υποτελή ηγεμονία τη Δυτική Ουκρανία και έφτασε έως τον Δνείπερο. Αποτέλεσμα; Η συνθήκη του Μπαχτσισαράι, σύμφωνα με την οποία παραχώρησαν στους Ρώσους το δικαίωμα να εμπορεύονται ελεύθερα στην Κριμαία.

Είπαμε: οι συνθήκες ανάμεσα στις δύο χώρες ήταν πάντοτε εύθραυστες. Έτσι, οι Οθωμανοί συνετρίβησαν στη δεύτερη πολιορκία της Βιέννης (1683) από τις ενωμένες αυστριακές και πολωνικές δυνάμεις, γεγονός που απέτρεψε την προέλασή τους στην Ευρώπη, και που οδήγησε το 1684 στον Ιερό Συνασπισμό του Λιντς εναντίον των Οθωμανών, στον οποίο συμμετείχαν υπό τις ευλογίες του πάπα Ινοκέντιου Ια’ (1676-89) η Αυστρία, η Πολωνία και η Βενετία, ενώ προσχώρησε το 1686 και η Ρωσία, κηρύσσοντας τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία (1686-1700).

Ακολούθησαν δύο αποτυχημένες εκστρατείες των Ρώσων στην Κριμαία, το 1687 και το 1689. Και υπό τον Τσάρο Πέτρο Α’ τον Μέγα (1682-1725) πολιόρκησαν δύο φορές το Αζόφ (1695 και 1696), το οποίο τελικώς κατέλαβαν. Ο πόλεμος έληξε το 1700 με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποτελούσε συνέχεια των συνθηκών του Κάρλοβιτς.

Ύστερα από μία δεκαετία, ο σουλτάνος Αχμέτ Γ’ (1703-30) κήρυξε τον τρίτο πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1710-11). Τον σουλτάνο έπεισε ο Κάρολος Ιβ' της Σουηδίας. Οι Ρώσοι απέτυχαν, και επέστρεψαν στους Οθωμανούς το Αζόφ και πολλά φρούρια στον Δνείπερο.

Το 1735, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε αποδυναμωθεί, και η δύναμη της Ρωσίας αυξανόταν. Έτσι, όταν άρχισαν τις επιδρομές οι Τατάροι της Κριμαίας στην Ουκρανία, δόθηκε η αφορμή για μια τετραετή πολεμική σύγκρουση, που οδήγησε στην ανάκτηση του Αζόφ από τη Ρωσία και στην υπογραφή της συνθήκης του Βελιγραδίου.

Το 1768 ξέσπασε και πάλι πόλεμος, και αυτή τη φορά είχε αντίκτυπο και στον ελλαδικό χώρο. Οι συγκρούσεις τερματίστηκαν το 1774, με την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ-Καΐναρτζή, με εξαιρετικούς όρους για την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, ενώ οι Ρώσοι κατέκτησαν βόρειες περιοχές του Καυκάσου, τη Νότια Ουκρανία, αλλά και κατέστησαν υποτελές το Χανάτο της Κριμαίας. Παράλληλα, προκάλεσαν τα Ορλοφικά, την πρώτη εξέγερση στον ελλαδικό χώρο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σκοπός της πανίσχυρης Αικατερίνης Β' ήταν να χρησιμοποιήσει τους Έλληνες ως αντιπερισπασμό, ώστε η Ρωσία να καταλάβει βόρειες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η εξέγερση καταπνίγηκε, και οι Ρώσοι εγκατέλειψαν την Πελοπόννησο. 

Το 1785 και πάλι η Μεγάλη Αικατερίνη έστειλε σε όλες τις περιοχές του ελλαδικού χώρου πράκτορες της ρωσικής κυβέρνησης για να εξεγείρουν τους Έλληνες, αλλά, ακριβώς επειδή η Πελοπόννησος επλήγη σφόδρα από την προηγούμενη εξέγερση, οι Έλληνες δεν ευόδωσαν τα σχέδια.

Και φθάνουμε στον έκτο ρωσοτουρκικό πόλεμο. Ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Α’ (1774-89) τον κήρυξε το 1787, ενώ ο πόλεμος κράτησε έως το 1792. Οι Ρώσοι, βοηθήθηκαν από τους Αυστριακούς και υποχρέωσαν τους Οθωμανούς να υπογράψουν τη συνθήκη του Ιασίου. Παράλληλα, είχαν προκαλέσει νέες εξεγέρσεις στον ελλαδικό χώρο.

Νέος ρωσοτουρκικός πόλεμος ξέσπασε εξαιτίας της αποπομπής από την Οθωμανική αυτοκρατορία των ηγεμόνων της Μολδαβίας (Αλέξανδρος Μουρούζης) και της Βλαχίας (Κωνσταντίνος Υψηλάντης) το 1806. Ο πόλεμος ήταν εξαετής και κατέληξε στη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1812), ενώ οι Ρώσοι συνέχισαν να αποδεικνύουν τη στρατιωτική τους ανωτερότητα.

Το 1828-29, νέες συρράξεις σημειώθηκαν, ύστερα και από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827, με αφορμή την πολεμική προετοιμασία των Οθωμανών, από τη μία, και την κυκλοφορία μιας προκήρυξης που χαρακτήριζε τη Ρωσία «προαιώνιο εχθρό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και του Ισλάμ». Οι Ρώσοι έφθασαν έως τη Γεωργία και την Αρμενία, κατέλαβαν το Ερζερούμ και το Καρς, έφθασαν έως την Αδριανούπολη και υποχρέωσαν τον σουλτάνο να υπογράψει την ομώνυμη συνθήκη.

Το 1853, ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ Α’ απέρριψε το ρωσικό αίτημα να παραχωρηθούν στους ορθόδοξους χριστιανούς προνόμια αντίστοιχα με των καθολικών στους Αγίους Τόπους. Έτσι, κηρύχθηκε ακόμα ένας πόλεμος ανάμεσα στις δύο δυνάμεις ντο 1853 που διήρκεσε έως το 1856, που οδήγησε στον Κριμαϊκό Πόλεμο.

Ο δέκατος ρωσοτουρκικός πόλεμος ξέσπασε το 1877: το 1875 είχε εξεγερθεί η Βοσνία, ενώ το 1877 οι Σέρβοι ηττήθηκαν στον πόλεμο με τους Τούρκους, δίνοντας αφορμή στη Ρωσία να εμπλακεί ξανά. Ο πόλεμος κηρύχθηκε στις 24 Απριλίου 1877 και οι Ρώσοι διέσχισαν τον Δούναβη, και προέλασε ως την Κωνσταντινούπολη. Ώσπου παρενέβησαν οι Βρετανοί τον Φεβρουάριο του 1878, που οδήγησε στη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου στις 3 Φεβρουαρίου 1878...

Γαλανιάδη Εύα